Абукаев-Эмгак, Вячеслав Александрович

Вячеслав Абукаев-Эмгак (Вячеслав Александрович Абукаев) (1959 шорыкйол 5, Пошкырт Эл, Мишкан кундем, Токтар ял — 29 ага 2008, Марий Эл, Йошкар-Ола ола) — марий серызе, почеламутчо, прозаик, драматург, кусарыше, журналист, театр пашаеҥ, СССР Серызе-влак ушемын йыжъеҥже (1991), Олык Ипай лӱмеш Марий комсомол премийын лауреатше (1990), Пошкырт Элысе Яныш Ялкайн лӱмеш премийын лауреатше (1998), Марий Эл Республикысе тӱвыран сулло пашаеҥже (1999), Марий Эл Республикысе М. Шкетан лӱмеш Кугыжаныш премийын лауреатше (2007), Марий Эл Республикын Калык серызыже (2006).

Валерий Александрович Абукаев
Вячеслав Абукаев-Эмгак
Шочмаш дене лӱм	Вячеслав Александрович Янетов
Шочын	1959 ий 5 шорыкйол(1959-01-05)
Шочмо вер	Башкир АССР, Мишкан кундем, Токтар ял
Колен	2008 ий 29 ага(2008-05-29) (49 ий)
Колымо вер	Марий Эл, Йошкар-Ола ола
Эл	Совет Социализм Республик-влак Ушем  Россий
Тыршымаш алан	серызе, почеламутчо, кусарыше, журналист, Драматург, прозаик, литературовед
Чап пӧлек да премий	Олык Ипай лӱмеш Марий комсомол премий(1990), Пошкырт Элысе Яныш Ялкайн лӱмеш премий (1998), Марий Эл Республикысе тӱвыран сулло пашаеҥже (1999), Марий Эл Республикысе М. Шкетан лӱмеш Кугыжаныш премий (2007), Марий Эл Республикын Калык серызыже (2006)

Илыш корныжо

Вячеслав Абукаев-Эмгак Пошкырт кундемысе Мишкан район Токтар ялеш 1958 ийыште 5 шорыкйолышто шочын. Шкеж нерген тудо тыге ойлен: 

Шочынам мый Куткан курык пареҥге подвал Максым коремысе кÿр чыкыме изи пÿя пеленсе Манюк Любан пошкудо пöртеш. Мый шкемым Изуремыште шарнаш тÿҥалынам. Мый 1958 ий 26 декабрьыште тул гай йÿштö кастене шочын возынам. Тÿня У ийым вашлияш ямдылалтын, садлан икшывым серыкташ вашкен огытыл. 1959 ий 5 январьыште шочшо семын варарак сереныт. Тыге мый 5 январьыште шочшо семын илаш тÿҥалынам Школыш мый 1965 ийыште куд ияш каенам. Тунемме ийын икымше кечыштак туныктышо Анисия Апаевна мыйым да эше икмыняр йочам урок деч вара коден каласыш: " Те але ийготда дене изи улыда, ик ий гыч тунемаш пуреда, садлан эрла школыш ида тол". Но эрлашыжым ме адак тунемаш мийышна. Вес кечын мемнан дене школ директор вашлийын кутырыш. Ме "келшена" манын, кумыл волышо мӧҥгӧ ошкылна, но эрлашыжым адак школыш мийышна. Пеш шуко ий эртымек, шочмо Токтар школыш мийымем годым, кидышкем мыйын тунемме икымше классын журналже логалын. Шкемын тунемме отметкем ончалаш шонен, журналым почымат, чылт ӧрым. Журналыште мыйын да эше кум рвезын фамилийышт возалтынат огыл. Шым ийыш шÿдымо йоча-влакым журналыш пуртен огытыл. Тугеже, мый икымше классыште тунемынат омыл. Лудаш мый ондак тунемынам. Икымше лудмо А. Гороховын книгаже "Оҥай книга" ыле, мый тудым школ библиотекыште лудым. Поэтын кÿчык почеламутшо-влак мылам пеш келшышт, южыжым наизусть тунемым.

Рвезе школышто тунеммыж годымак «Ямде лий!» йоча газет дене кылым кучен, йöратен лудын. Газет дене икымше вашлиймашыж нерген тыге возен: «Авай мемнан Пÿнчер ялын лийын. Тушко унала кошташ пеш йöратенна. Ты ялыштак первый гана «Ямде лий!» газетым ужынам, окенам, шолыштынам, Токтарыш конденам». 5 класс гыч юнкор семын возаш тӱҥалын. 

Кандаш классым Токтар школышто пытаренам, тичмаш образованийым Чорай школышто налынам. Тушко мый Янетов Вячеслав Александрович семын пуренам. Моланжым манаш гын, шочмем годым авам ден ачам регистрироватлалтын огытыл улмаш, садлан мыйым шочмо кагазыш авамын фамилийже дене возеныт. Но "Ямде лий" газетыште мый эре Абукаев семын печатлалтынам. Аттестат налме деч ончыч ачам дене фамилий вашталташ шонымем дене палдарышым. Тыге мый Абукаев лийым.

Абукаев-Эмгак 1975 ийыште Марий кугыжаныш университетын историй- филологий факультетышкыже пурен. Студент жапыште палынак творчество деке шуманын. Тиде жап нерген писатель тыге шарнен: "1975 ий 19 июльышто тенгечсе выпускник Йошкар-Олаш тольым. Куртньыгорно вокзал гыч, еҥ-влак деч йодыштын, "Ямде лий" редакций деке миен лектым. Исинеков В.Б. лекте да пеҥгыдын каласыш:

Университетыш документ пуаш каена.

• Валерий шольыж дене. Анапа. 1981.
  Валерий шольыж дене. Анапа. 1981.
• Проректор Г. Н. Айплатов В. Абукаевлан кÿшыл образований нерген дипломым кучыкта.
  Проректор Г. Н. Айплатов В. Абукаевлан кÿшыл образований нерген дипломым кучыкта.
• Шола гыч пурлышке: писатель-влак В. Микишкин, Ю. Артамонов да тудын пелашыже Л. Артамонова, В. Абукаев-Эмгак.
  Шола гыч пурлышке: писатель-влак В. Микишкин, Ю. Артамонов да тудын пелашыже Л. Артамонова, В. Абукаев-Эмгак.

1970-ше ийлажын кокымшо пелештыже марий сылнымутыш пеҥгыдын тошкалын.
1978 ийыште «Ончыко» журналыште «Нигунам от пӧртылтӧ» лÿман икымше кугу ойлымашыже савыкталтеш.
1980 ийыште, университетым пытарымеке, Абукаев "Ямде лий", "Ончыко", "Пионер йÿк" редакцийлаште пашам ыштен.
Университетым тунем лекмекыже, Вячеслав Абукаев «Ямде лий» газет, «Ончыко» да «Пионер йӱк журнал редакцийлаште тырша.
1990-1992 ийлаште Всероссийский культура фондын марий пӧлкажым вуйлатышыжын алмаштышыжлан. Марий Эл Писатель ушемын аппаратыштыже пашам ыштен. Тыгак республикысе усталык рӱдер пелен тÿҥалше автор-влакын лабораторийыштым вуйлатен.
1992 ий гыч М.  Шкетан лÿмеш Марий кугыжаныш драме театрын сылнымут пӧлкам вуйлатен.
2007 ийыште С. Г. Чавайн лӱмеш кугыжаныш премийын лауреатше лийын.
Вячеслав Абукаевын воктенже эре Люба пелашыже лийын. 18 ий нуно ваш умылен, полшен иленыт. Нуно коктынат Пошкырт кундемысе Мишкан район гыч улыт. Но пӱрымаш нуным Йошкар-Олаште ваш ыштен.
Ӱмыржӧ вучыдымын 2008 ий 29 агаште кÿрылтын.

Сылнымут корныжо

Марий литературышто Вяч. Абукаев-Эмгакын творчествыже тÿрлын почылтеш. Тудо шуко жанрыште пашам ыштен: прозышто, поэзийыште, драматургийыште. Тудлан чыла жанржат ик семын лишыл да шерге лийын. Тудо марий композитор-влакын мемышт почеш кок шӱдӧ утла мурылан мутым возен.

Вяч. Абукаев-Эмгаклан поэзий тÿняшке икымше ошкылым туныктышыжо, йылмызе С. С. Сайфулин ышташ полшен. 

Мый 1968 ийыште ялышке пашаш тольым. Тунам Вячеслав нылымше классыш коштын, моло-влак дечын нимо денат ойыртемалтын огыл, модаш йöратен, ик семын тунемын. Мый тудым пешыжак паленат омыл. Ик кече урок деч вара ончем, Славик мыйым вучен шога. Вожылалын гына мылам «Изишак почеламутым возенам, ончалыда ала?» манеш. Мый тетрадьшым нальым, пел тетрадь утла возымым лудын лектым. Тудлан почеламут кузе чоҥалтме шотышто изирак урокым пуаш логале. Варажым литературный кружок вуйлатыше поэзий деке чылт кумылаҥден шуктыш. «Ямде лий!» газетыш возаш тÿҥале. Валентин Исенеков дене коктын письмам вашла возгалышт. Тудо рвезылан кузежым-можым умылтарен шоген. Выпускной экзамен пытыш. Школым тунем лекме нерген свидетельствым налаш пагыт шуын. Журналым ончаш тÿҥална, журналыште Абукаев фамилий уло, а документыште аважын фамилийже дене Янетов Вячеслав манын возымо. Кандаш классым тунем пытарыме нерген свидетельствым Янетов фамилий дене пуаш логале. Варажым Вячеслав, шкеак Мишканыш коштын, Абукаев фамилийым нале. Умбакыже Чорай школышто тунеме. Тушечын Йошкар-Олашке кудале. Очыни, Марий Эл чонжым шупшын, тушко кайымыж дене тудлан творческий пашажым вияҥдаш йöн лекте. Илен-толын, чапланыше марий поэт, писатель лие

(С.С. Сайфуллин)

1970-ше ийлажын кокымшо пелештыже марий сылнымутыш пеҥгыдын тошкалын.1978 ийыште «Ончыко» журналыште «Нигунам от пӧртылтӧ» лÿман икымше кугу ойлымашыже савыкталтеш.

1982 ийыште Марий книга савыктыш «Кинде-шинчал» почеламут сборникшым луктеш.

Тылеч вара эшеат чӱчкыдын газетлаште, «Ончыко» журналыште почеламут, ойлымаш, повестьше-влак савыкталташ тÿҥалыт. «Шочмо тувыр» романже кок книга дене лектын. 2003 ийыште «Вӱротыза» почеламут сборник лектын.1985 ийыште М. Шкетан лÿмеш Марий кугыжаныш драме театр «Ушкал йомын огыл» икымше комедийым шында. Марий театрын сценылаштыже тудын лу пьесыже почеш спектакль шындалтын: "Ушкал йомын огыл", "Юзо шиялтыш", "Шем оржан ош поран", "Шӧртньӧ пукш", "Изуремыште кугу суан", "Ошкече йымалне" да молат. Абукаев шуко мурын авторжо улеш, тыгак уста толмач моло калыкын шуко пьесыжым марий йылмыш кусарен. Тудын произведенийже-влак Российыште илыше калыкын шуко турло йылмылашке кусаралтыныт.

Марий лудшо ден зрительлан тудо тыгак уста кусарыше семынат ушеш кодын. Републикысе театр-влаклан 20 утла пьесым марлаҥден. Ты шотышто А. Чеховын «Дядя Ваня», А. Островскийын «Лес», Н. Колядан «Мурлин муро», Т. Минуллинын «Четыре жениха Диляфруз», Ш. Башбековын «Железная женщина», Ф. Крецын «Без меня меня женили». Н.Д. Дьяконовын «Свадьба с риданым», В. Шекспирын «Сон в летнюю ночь» пьесе-влакым палемдаш лиеш.

В. Абукаев-Эмгак критик семынат кугу кышам коден. Тудо шуко статья ден рецензийым, сылнымутын проблемышт-влак да марий орфографий нерген возен.

Ойлымашыже да пьесыже-влак тӱрлӧ ийлаште тÿрлӧ конкурслаште сеҥышыш лектыныт да марла гына огыл, тыгак коми, мордва, удмурт, хант да манси, эстон, чуваш, татар, пошкырт. Украин да руш йылмыла дене лектыныт. Нуным лудшо-влак куанен вашлийыныт да критик-влакат кÿкшын араленыт.

Писательын произведенийже-влакым йочасадын, тӱҥалтыш да общеобразовательный школын, вуз-влакын программышкышт пуртымо. 

Вяч. Абукаев-Эмгакын сылнымутшо

Поэзий

• Ончылнем — кумда кугорно.... Эртыме кыша... Почеламут-влак  // Кинде-шинчал. Йошкар-Ола, 1982. С. 112–139.
• Шошо пале. Йошкар-Ола, 1990. 16 с.
• Вӱдотыза: почеламут ден поэме-влак. Йошкар-Ола, 2003. 120 с.
• 99 муро. Йошкар-Ола, 2003. 112 с.
• Ойпого: почеламут, поэме, муро, ойлымаш, повесть, пьесе-влак.  Йошкар-Ола, 2008. С. 7- 196.

Прозо

• Нигунам от пӧртылтӧ: повесть ден ойлымаш-влак.  Йошкар-Ола, 1989. 224 с.
• Шочмо тувыр: роман: 2 кнмга дене лектеш. Йошкар-Ола, 1991-1992.
• Шывага: повесть ден ойлымаш-влак. Йошкар-Ола, 1995. 368 с.
• Маша: ойлымаш // Кече петырналтме кечын. Йошкар-Ола, 1995. С. 7-25.
• Чергудо пӧлем: чын повесть // У Марий Эл. 2001.  6, 7, 11, 12, 14, 18 дек.
• Шӧртньӧ медаль нерген шарнымаш: повесть ден ойлымаш-влак. Йошкар-Ола, 2005. 200 с.
• Ойпого: почеламут, поэме, муро, ойлымаш, повесть, пьесе-влак. Йошкар- Ола, 2008. С. 119-361.

Драматургий

• Пьесе-влак. Йошкар-Ола, 2005. 368 с.
• Шӧртньӧ пÿкш: йомак пьесе // Кызытсе марий пьесе. Йошкар-Ола, 2007. С. 7-62.
• Ойпого: почеламут, поэме, муро, ойлымаш, повесть, пьесе-влак. Йошкар- Ола, 2008. С. 413-682.

Вяч. Абукаев-Эмгак кусарыше семын

• Исангулов Ф. Монча: ойлымаш // Ончыко. 1984. № 6. С. 82–89.
• Шесталов Ю. Кавагыч волышо муро: «Языческий поэма» гыч ужаш // Родо-тукым улына. Йошкар-Ола, 1989. С. 88—92.
• Панов В. Юзо Элнет: марий калык йомак негызеш возымо кок ужашан, прологан пьеса // Ончыко. 1990. № 6. С. 92—104.
• Асылгазин М. Шошо кумыл: ойлымаш // Келшымаш муро. Йошкар-Ола, 1990. С. 195-205.
• Енеш В. Эн изи эл: повесть // Мом шылта шоҥто шоло? Йошкар-Ола, 1992. С. 91-124.
• Сосюра В. 'Украиным йорате: стихи // Любить Украину. Киев, 1998. С. 90-91.
• Красноперов А. Икшыве-влак: у романын кокымшо книгаж гыч ужаш // Ончыко. 2001. № 10. С. 88-113; № 11. С. 122-144.
• Юшков Г. Конӧ Семӧ: ойлымаш // Марий Эл. 2001. 7, 8 июнь.
• Популярные песни. Йошкар-Ола, 2007. 20 с.

Литератур критике да публицистике сынан статьяже-влак

• 'Сылнымут да альма-матер // Марий коммуна. 1987. 20, 24, 25 нояб.
• Не быть речке без родника, или Нужны ли семинары для молодых? // Мол. коммунист. 1988. 21 дек.
• Семен Николаев: вашмутланымаш, статья. Йошкар-Ола, 1996.  94 с.
• Драма тургым, чын ден шоя да молат... // Марий Эл. 2003. 20 авг.
• Тÿҥалтыш уло, мучаш уке, кушто покшел? // Марий Эл. 2003. 30 дек.
• Валентин Колумб да тачысе сылнымут илыш: вашмутдымо тушто // Ончыко. 1995. № 10. С. 134-144.

Вес йылмылаш кусарыме произведенийже-влак

• Горький шоколад: рассказ / пер. на чув. В. Эктель // Хатер пул (Чебоксары). 1984. № 5. С. 19-22.
• Августовская черемуха: рассказ / пер на рус. Н. Беляевой // Мол. коммунист (Йошкар-Ола). 1986. 28 окт.
• Обида: рассказ / пер. на башк. З. Кутлугильдиной // Башкортостан пионеры (Уфа). 1987. 7 авг.
• Анютина сказка /пер. на удм. В. Сергеева // Кизили (Ижевск). 1988. № 2. С. 7.
• Облака; Леночка и Олечка: рассказы / пер. на рус. Е. Габовой // Дружба. Йошкар-Ола, 1990. С. 78—86.
• Ошкыл: рассказ /пер. на морд. Н. Сайгина // Мокша (Саранск). 2000. № 8. С. 54-61.
• Не тяжело сказать «прощай»... Стихи / пер. на коми яз. Н. Щукиной // Уна рома сикош. Сыктывкар, 2002. С. 76.
• Рейс 13—13 / пер. на рус. Н. Беляевой // Современная марийская повесть. Йошкар-Ола, 2004. С. 167-201.
• Ошкеча: рассказ / пер. на коми А. Попова // Войвыв кодзув (Сывтывкар). 2006. № 9. С. 41-52.
• Ошкеча: рассказ / пер. на рус. автора // Антология прозы лит. финно-угорских народов. Екатеринбург, 2006. С. 128—145.
• Олимпиадав Афинах: рассказ / пер. на рус. автора // Дружба народов (Москва). 2007. № 10. С. 76-81.
• Мый тидым омат ойло ыле... Стихи / пер. на эст. А. Валтона // Kuum оо. Таллин, 2007. С. 594-605.
• Рассказы и повести / пер. на рус. Вяч. Абукаева-Эмгака, Е. Габовой, Н. Беляевой. Йошкар-Ола, 2008. 172 с.
• Курица-ряба: рассказ / пер. на рус. автора // Современная лит. народов России: Проза: Т. 6. М., 2008. С. 5-22.

Вяч. Абукаев-Эмгакын пьесылаже - сценыште

• Ушкал йомын огыл [Корова не пропала: комедия] / Map. Театр. 1985.
• Юзо шиялтыш [Волшебная свирель: пьеса-сказка]  / Кукольн. театр. 1990.
• Шем оржан ош поран [Черногривый белый буран: трагифарс] / МТЮЗ. 1994.
• Шӧртньӧ пÿкш [Золотой орех: пьеса-сказка] / МТЮЗ. 1998.
• Изуремыште кугу сÿан [Большая свадьба на маленькой улице: комедия] / МТЮЗ. 1999.
• Ош кече йымалне [Под солнцем светлым: драма] / Map. театр. 2002.
• Куку шагат [Часы с кукушкой: драма] / Map. театр. 2004.
• Алиса, Анфиса, Аниса: комедия  / Map. театр. 2005.
• Серебряный колокольчик: сказка / Map. театр. 2006.
• Эчук бурлак гыч пӧртылеш [Бурлак Эчук возвращается: комедия] / Map. театр. 2007.

Илышыже да творчествыже нерген литератур

• Учаев 3. Поэзий — илыш муро // Марий коммуна. 1979. 8 февр.
• Кульбаева Н. Оружием смеха// Мар. правда. 1985. 21 февр.
• Белкова С. Илышыште кӧ ончылно: Айдеме але Лӱм? // Марий коммуна. 1990.
• Николаев С. Прозыштат поэт // Мутын нелыже да имлыже : сылнымут очерк, почеламут. Йошкар-Ола, 1993. С. 192—203.
• Дудина 3. Кузе муро шочеш? // Марий Эл. 2003. 2 ӓви
• Николаев С. Чылан ме вӱротызан улына // Марий Эл. 2003.
• Васинкин А. Кавашке кӱзаш шочыт мландыште // Ончыко. 2003. №5. С. 182-191.
• Яндыганова Л. Писатель В.Абукаевын йылме поянлыкше // Актуальные проблемы финно-угроведе н ия. Бирск, 2004. С. 210—216.
• Рычкова Д. В. Абукаевын сылнымутшо — туныктымо пашаште // Кугарня. 2005. 14окт.
• Горный И. Мастарлык — чыла жанрыште Ц Марий Эл. 2005.
• Гимаев Л. Шӧртньӧ медаль мом шарныкта? // Кугарня. 2005. И нояб.
• Глушкова 3. «Ошкеча» — рӱдӧ изданийыште // Марий Эл. 2006. 22 март.
• Эманова А. Мый корныеҥ улам // Кугарня. 2008. 11 янв.

Чап

• Олык Ипай лӱмеш Марий комсомол премий(1990).
• СССР Серызе-влак ушемын йыжъеҥже (1991).
• Пошкырт Элысе Яныш Ялкайн лӱмеш премий (1998).
• Марий Эл Республикысе тӱвыран сулло пашаеҥже (1999).
• Марий Эл Республикын Калык серызыже (2006)
• Марий Эл Республикысе М. Шкетан лӱмеш Кугыжаныш премий (2007).

Кылвер-влак

• Вячеслав Абукаев-Эмгак.(руш)
• Абукаев-Эмгак Вячеслав Александрович (05.01.1959 – 29.05.2008).(руш)
• Вячеславу Абукаеву-Эмгак исполнилось бы 50 лет… (фото).(руш)
• Вячеслав Абукаев-Эмгак.(руш)

Литератур

1. Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник / сост.: А.Васинкин, В.Абукаев и др. — Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008. — 752 с. С. 24-28.
2. Васинкин А. Кавашке кÿзаш шочыт мландыште // Ончыко. 2003. № 5. С. 182-191.
3. Гимаев Л. Шӧртньӧ медаль мом шарныкта? // Кугарня. 2005. 11 нояб.
4. Марий калык писатель В. Абукаев- Эмгаклан – 50 ий: фотоочёт // Ончыко. 2008. № 12. С. 88-95.
5. Мый тылат пӧлеклем ыле олык пеледышым // Чолман. 2014. № 1-2.
6. Николаев С. Прозыштат поэт // Мутын нелыже да ямлыже: сылнымут очерк, почеламут. Йошкар-Ола, 1993. С. 192-203.
7. Рычкова Д. В. Абукаевын сылнымутшо — туныктымо пашаште // Кугарня. 2005. 14 окт.
8. Учаев 3. Поэзии — илыш муро // Марий коммуна. 1979. 8 февр.
9. Фадеев А. Вячеслав Абукаев-Эмгак ончыко ончен // Чолман. 2016. № 1-2.