Агавайрем

Агавайрем — тошто юмынйӱла марий пайрем. Совет жапыште атеизм лие, тиде пайремым чареныт, садлан юмынйӱла Агавайремым мер Пеледыш пайрем вашталтен. Тыгодым Агавайремым пайремлаш угыч тӱҥалыныт.

Пайремын шарлыме кумдыкшо

Тиде пайремым тӱҥ шотышто олык да эрвел марий-влак коклаште аралалт кодын. Марий Элын йӱдвел-эрвел кундемлаштыже тиде йӱлам поснак тичмашын шуктат. Пошкырт Элыште илыше южо марий-влак Агавайремымат, суас Сабантуйымат пайремлат. Туге гынат тиде Сабантуй марий Пеледыш пайрем гыч толын лектын. 1990 ийла тӱҥалтыш гыч тиде пайремым Йошкар-Олаште эртарат.

Эртарыме жап

Агавайремым эртарыме жап ик семын ок тол. Тудым шошо ага тӱҥалме деч ончычат пайремлат, но шукыж годым - шошо агам мучашлымеке - кеҥеж Миколо (22 Ага) ден Мланде шочмо кече (Кугече деч вара 50 кече эртымеке) коклаште. Утларак раш кечыж ден жапшым карт-влак кутырен палемдат. Тыгодым нуно у тылзе шочмым шотыш налыт. Марий Элыште кажне ийын эртаралтше Оно Морко Агавайрем (Шернур кундем) чыла марий калыкым иктеш чумыра да тиде пайрем радамыште пытартыш лиеш. Тудо Кугече деч вара 8 арня эртымеке, шуматкечын - Индеш кугарня куд кече ончыч эртаралтеш.

Пайремын кӱлешлыкше

Агавайрем - кугезына-влакым мландым жаплыме пайремже. Тиде пайрем мландын куатшым чапландарыше, пӱртӱс вийын порылыкшылан ӱшаныме чапмуро семын лийын. Пайрем годым кугезына-влак шошо пагытын йӱла радамжым мучашленыт. Садланак йӱлам шуктымаш ойыртемалтше тауштымо кумыл дене эртаралтын. Йӱла радам чылажат шошо пагытысе сомыл, шошым у куат дене шӱлалтыше пӱртӱс дене, озанлык тургым дене пеҥгыдын кылдалтын. Пайрем йӱла шурным ӱдымӧ пашан лектышыже сай лийже, мланде шке куатшым аралыже, шурно кушкыл сайын нӧлталт кушшо, сай кинде лектышым шочыктыжо манме шонымашым шыҥдарен.

Пайрем йӱла радам

Пайрем кышкар ял озаҥлык пашам ю шӱлыш дене авалтыше кумылан лийын. Тыште тӱшкан погынен Юмылан мелна, муно, пура дене надырым пуымаш ээртаралтын, весела модышат мондалтын огыл. Кумалмаш тӱрлӧ кумдыкым авалтен: ончыч ик ял, вара икмыняр ял, вара кундемысе кумалмаш эртаралтын.

Агавайремлан калык шот дене ямдылалтын: сурт кӧргым, озаҥлыкым, уремым арум ыштен, кочкыш сийым ончылгоч ямдылен, поснак муным шуко погеныт. Вет муно Агавайремын кугун йӧратыме кочкышыжо лийын. Пайрем кечын мончаште мушкылтыныт, ару вургемым чиеныт, ваш-ваш мелна, когыльо, салмамуно, туара, пӱрӧ дене сийленыт.

Агавайрем кумалтышыш але шелыкыш пайрем вургемым чиен лектыныт. Калык карт дене пырля Агавайрем юмо деч, пӱртӱс вий деч шурнан пасум аралаш, сай игечым колташ, осал мардеж, йӱр-тӱтан деч, тӱрлӧ шукш-копшаҥге деч аралаш, кумал шогышо калыклан поро шулык ден серлагышым пуаш йодын.

Кумалтыш деч вара шочыктен шогышо вийын символжо - муно дене - тӱрлӧ йӱлам шуктеныт. Муным самырык ӱдырамаш-влаклан кучыктеныт, шуко икшыван лияш сугыньленыт, нурышко лектын мландыш уреныт, пушеҥге гоч кышкеныт - муно гай шолдыра шурно лийже манын ойленыт. Куржталмаште, имне дене кудалыштмаште эн писе, эн чумыл койышым ончыктышылан тӱрлеман солыкым, муным карт деч ялысе кугырак-влак, нурышко лектын, шӱвырым шоктен савырненыт.

Эрвел марий-влак Агавайрем годым сӱрем мужым поктымо йӱлам эртареныт. Тыге нуно шке илыме верыштым, кундемыштым осал деч араленыт.

Пайремын кокымшо кечынже сурт еда коштын пура дене силалтыныт. Самырык-влак Солын пуэн, Вӱд йоген да т.м. модыш денат вӱд воктен модыныт, лӱҥгалтышыште лӱҥгалтеныт.

Пайрем кечын ойӧрӧм эскереныт: шӱртым чиялташ, вургемым мушкаш, кугу йӱкын мутланаш ок лий улмаш.

Негыз

• О. А. Калинина "Марий пайрем-влак. Полшык", Йошкар-Ола, 2006