Столяров, Василий Степанович

Василий Юксерн (1940-1950 ийлаште — Волжский, В. Степанов, С. Васильев) (Василий Степанович Столяров) (1918 шорыкйол 13, Россий империй, Озаҥ губерний, Чарла уезд, Кугусола ял (кызыт Йошкар-Ола) — (28 сорла 1998, Марий Эл, Маскасола кундем, Сидорово ял) — марий серызе, мер пашаеҥ, СССР Серызе-влак ушемын йыжъеҥже (1950), Марий АССР-ын Калык серызыже (1978), Марий АССР-ысе Кугыжаныш премийын лауреатше (1979), 1941–1945 ийласе Кугу Ачамланде сарын участникше.

Василий Степанович Столяров
Василий Юксерн
Шочын	1918 ий 13 шорыкйол(1918-01-13)
Шочмо вер	Россий империй, Озаҥ губерний, Чарла уезд, Кугусола ял (кызыт Йошкар-Ола)
Колен	1998 ий 28 сорла(1998-08-28) (80 ий)
Колымо вер	Марий Эл, Маскасола кундем, Сидорово ял
Эл	Совет Социализм Республик-влак Ушем  Россий
Тыршымаш алан	кусарыше, журналист, общественный деятель, прозаик, литературовед, новеллист
Чап пӧлек да премий	Марий АССР-ын Калык серызыже (1978), Марий АССР-ысе Кугыжаныш премий (1979), Марий АССР Президиум Верховный Советын Чапкагазше (1968)

Илыш корно

Василий Юксерн 1818 ий шорыкйол тылзын 13-шо кечынже Россий империй Озаҥ губерний Чарла уезд Кугусола (кызыт Йошкар-Ола) ялеш кресаньык ешеш шочын. Изирак классым тунем пытармек, Йошкар-Оласе школеш тунемын (2-шо ступень). 1932-шо ийыште, ачажын колмыж деч вара школым кудалтен, колхозыш пашам ышташ пура. 1933-шо ийыште педагогический рабфакыш тунемаш пурен. 1935-ше ий гыч 1940-ше ий марте МГПИ-н студентше лиеш. Пытартыш курсышто тудлан инженер паша ден секретарь Марийского обкома комсомола пашам темленыт.

1940-ше ийыште йошкар Армийыш налыт.

Мӧҥгӧ пӧртылмек, Марий книган издательствын директорже лийын. 1954-ше ий гыч «Ончыко» журналын тӱҥ редакторлан пашам ышта. Ик мыняр жап «Марий коммуна» газетым вуйлата. 1964-ше ий гыч марий телевиденийыште ышта. 1967-ше ийыште «Пачемыш» журналын тӱҥ редакторже лиеш.

Возкалаш 1930-шо ий гыч тӱҥалын. Ондак кусаркален. Н.Островскийын «Рожденные бурей» романжым, Н. Гогольын, А. Островскийын, А. Софроновын театорлан марлаш кусарен.

Пытартыш ийлаште В. Столяров критик да литературовед семын шоген. 1960-шо ийыште «Литература – илышын вӱршерже» литературно-критический статьям луктын. Тушто А. Конаковын, С. Николаеван да молынат творчествыжым анализироватлен.

Икымше эн кӱкшакан повестьлан «Атаманыч» шотлалтын. Тудо 1949 ийыште лектын. Умбакыжым тудым тӧрлалтен возымо. Повестьым шуко йылмыш кусарыме. Патриотизм шӱлыш моло повесть-влакышкыжат возын. Мутлан: «Волгалтшаш лишан», «Айдемат шулдыран», «Иленыт кок йолташ».

В. Юксернын документальный повестьшат лийын: «Вӱдшӧ йога – серже кодеш», «Кӱсле», «Чарла».

1940-1950 ийлаште Волжский, В. Степанов, С. Васильев псевдоним-влакым кучылтын.

1950-ше ий гыч Член Союзов писателей СССР-ше пурен. Тудлан «За боевые заслуги», «Знак почета», «Дружба народов» медальым кучыктеныт. 1978-ше ийыште народный писатель МАССР, 1979-ше ийыште лауреат Государственной премии МАССР лийын.

В. Юксернын «Чоя рывыж» кум кыдежан да куд сӱретан пьесе. Пьесыште улшо герой-влак: мераҥ, ур, рывыж, пире, маска, автор. «Кандра кеч-мыняр шуйныжо, мучашыже садак лиеш». Арам огыл книга тыгай калык мут гыч тӱҥалеш. Вет чынжымак, нимо тиде илышыште курымлык огыл. Чылажынат мучашыже уло: сайжынат, осалжынат. Тиде пьесыште рывыжын чояжым ончыктымо. Кузе тудо вес янлык-влакым окмакеш ужын, шкенжым саеш коден, илышыжым куштылемдынеже ыле. Но тиде шонымаш илышыш ыш кусно. Кузе калыкыште маныт: «Кеч-могай ӱнаран тый лий, садакат тиде ӱнарлан вес ӱнар лектеш». Тыште тыгакак лекте. Осал шонымаш чын ден тӧр шоген ыш керт. Поро поро дене кая, а осал шке корно дене. Нуно нигунамат пырля шоген огыт керт. Вет чын эре кӱшнӧ улеш. Тудым нимогай осаллык, чояллык сеҥен ок керт. 

Тӱҥ произведенийже-влак

• Атаманыч : повесть. Йошкар-Ола, 1963. 208 с.
• Волгалтшаш лишан : ойлымаш-влак. [Перед рассветом : рассказы]. Йошкар-Ола, 1964.64 с.
• Чоя рывыж: пьеса [Хитрая лиса]. Йошкар-Ола, 1965. 72 с.
• Илыш йыжынан: повесть [Лабиринты жизни]. Йошкар-Ола, 1967. 156 с.
• Онар: марий легенда-влак. [Онар: мар. легенды]. Йошкар-Ола, 1968.28 с.
• Кÿрылтшö повесть : повесть ден ойлымаш-влак. [Прерванная повесть : повести и рассказы]. Йошкар-Ола, 1970. 192 с.
• Вÿдшö йога — серже кодеш : повесть [Воды текут — берега остаются]. Йошкар-Ола, 1975.320 с.
• Кÿсле: роман [Гусли]. Йошкар-Ола, 1978. 224 с.
• Кас ÿжара : легенда, повесть, роман [Поздняя заря]. Йошкар-Ола, 1983. 364 с.
• Ойпого: ойырен налме произведений-влак. [Избранное]. Йошкар-Ола, 1989.496 с.
• Атаманыч: повесть. Йошкар-Ола, 1990. 200 с.
• Чарла : роман-хроника [Царевококшайск]. Йошкар-Ола, 1992— 1993.1-ше кн.: Шем пыл шула [Тучи рассеиваются]. 1992. 240 с.; 2-шо кн.:
• Кече лектеш [Восход солнца]. 1993. 348 с.
• Нигӧ ок мондалт, нимо ок мондалт : шарнымаш, очерк, публицистика. [Никто не забыт, ничто не забыто : воспоминания, очерк, публицистика]. Йошкар-Ола, 1994. 368 с.

Руш йылмыш кусарыме прозведенийже-влак

• О злом Канае и бледной луне : мар. легенда. Йошкар-Ола, 1949. 8 с.
• Онар : мар. легенды. Йошкар-Ола, 1949. 8 с. ; 1968. 24 с.
• Чоткар : мар. легенды. Йошкар-Ола, 1949. 32 с. ; 1974. 32 с.
• Атаманыч : повесть / пер. М.Шамбадала. Йошкар-Ола, 1953. 224 с. ; Йошкар-Ола, 1954. 228 с. ; / пер. В.Муравьева. М., 1966. 168 с. ; Йошкар-Ола, * 1969. 140 с. ; Йошкар-Ола, 1976. 144 с.
• Перед рассветом : рассказы /пер. В.Муравьева. Йошкар-Ола, 1966. 80 с.
• Крылатая песня : легенда и рассказы / пер. В.Муравьева. М., 1968. 48 с.
• Прерванная повесть : рассказы и повесть / пер. В.Муравьева, Н.Попова и авт. Йошкар-Ола, 1972. 248 с.
• Воды текут, берега остаются : повесть и роман / пер. В.Муравьева. М., 1979. 212 с. ; М., 1983. 334 с.
• Гусли : роман / пер. В.Муравьева. М., 1980. 240 с.
• Лис и хозяин леса : поэма-сказка / пер. И.Законова. Йошкар-Ола, 1981. 48 с.
• Поздняя заря : роман, рассказы / пер. авт., В.Муравьева, А.Спиридонова. Йошкар-Ола, 1987. 240 с.

Илышыже да творчествыже нерген

• Изюмский Б. Безудержные выдумки // Лит. газета. 1954. 18 фев.
• Бушин В. В.Юксерн. Атаманыч // Дет. лит-ра. 1970. № 5. С. 65-66.
• Гладышева О. Литературная жизнь Поволжья // Волга. 1973. № 6. С. 155-168.
• Казаков М. Эн тӱҥжӧ - айдемын пӱрымаш // Шонымо ой : статья, рецензий, шарнымаш-вл. Йошкар-Ола, 1973. С. 60-66.
• Столяров В. «Герои всегда были рядом» // Лит. Россия. 1978. 20 янв.
• Павлов В. Что посеешь... // Лит. Россия. 1979. 28 сент. С. 10.
• Соломко Н. «Мой долг учителя...» // Лит. обозрение. 1981. № 8. С. 53-55.
• Васин К. Человек - крылатая песня // Восхождение. Йошкар-Ола, 1984. С. 120-135.
• Якимов М. Илыш кугорнышто // Арслан тукым. Йошкар-Ола, 1985. С. 62-69.
• Писатели Марийской АССР : биобиблиогр. справочник. Йошкар-Ола, 1988. С. 353–359.
• Василий Юксерн : буклет / сост. : Г. Зайниев, Г. Пирогов. Йошкар-Ола, 1988.
• Юксерн В. Мӱндыр эрвелне // Нигӧ ок мондалт, нимо ок мондалт. Йошкар-Ола, 1994. С. 196-223.
• Алексеев Г. Вӱдшӧ йога - серже кодеш // Ончыко. 1996. № 1. С. 14-22.
• Иванов И. Поро шарнымаш // Ончыко. 1997. № 12. С. 101-108.
• Ояр Г. Чыла шотыштат аксакал ыле // Марий Эл. 2003. 10 янв.
• МБЭ. Йошкар-Ола, 2007. С. 348.
• Галютин Ю. Кум йӱштэрге // Ончыко. 2008. № 1. С. 62-65.

Чап

• Калык-влакын Келшымашышт орден (1978).
• I степенян Ачамланде сар орден (1985).
• «Чап Тамга» орден (1971).
• «Бойысо суаплан» медаль (1945).
• СССР Серызе-влак ушемын йыжъеҥже (1950).
• Марий АССР-ын Калык серызыже (1978).
• Марий АССР-ысе Кугыжаныш премий (1979).
• Марий АССР Президиум Верховный Советын Чапкагазше (1968).

Кылвер-влак

• Юксерн Василий Степанович (13.01.1918 – 28.08.1998).(руш)
• Юксерн Василий Степанович.(руш)
• Василий Юксерн.(руш)

Литератур

1. Марийская биографическая энциклопедия : 3849 имен в истории Марийского края и марийского народа / авт. и рук. проекта В. Мочаев. - Йошкар-Ола, 2007. С. 348.
2. Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник / сост.: А.Васинкин, В.Абукаев и др. — Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008. — 752 с. С. 714-717.
3. Энциклопедия Республики Марий Эл — Йошкар-Ола, 2009. — 872 с. ил. C. 737. (ISBN 978-5-94950-049-1).