Дайвинг

Дайвингын тӱрлыкшӧ

Дайвинг мут англичан йылмысе dive мут гыч шочын. Марлаже вӱд йымалне ийымашым ончыкта. Дайвинг кок тӱрлыклан шелалтеш:

Икымше – эрыкан вӱдйымал ийымаш. Нимогай аппаратым ты годым спортсмен-влак огыт кучылт. Вӱд йымалне еҥ икмыняр минут наре гына лийын кертеш. Тӱнямбалсе рекорд – 10 минут 12 секунд.

Кокымшо – тиде шукыштлан палыме экстремал спорт. Дайвер вӱд йымаке юж дене шӱлымӧ аппарат дене вола.

Тыгай вӱд йымалсе ийымашын кум классже уло. 1. Профессионал ийымаш. Дайвер-влак тидын дене оксам ыштат. Вӱд йымалне тӱрлӧ пашам ыштат.

2. Спорт ийымаш. Российыште дайвер-влак 2008 ий гыч таҥасаш тӱҥалыныт. Икымше тӱҥямбалсе таҥасымаш Хургаде олаште эртен.

3. Канымаш. Айдеме шке кумылжым шукташ манын, шӱлымӧ аппаратым чиен - вӱд йымалсе моторлыкым эскера. Тыгай дайверлан 40 метр келгытыш гына волаш лиеш.

Тунеммаш нерген

Вӱд йымалне ийыме годым тӱрлӧ лийын кертеш: маске пӱжалтеш, вӱд йымал гыч куштылгылыклан кӧра тендам кӱш кӱзыктен кертеш. Кузе тидым эрташ, вӱд йымалне шкенетым кучымылан туныктен кертыт. Тыгай шинчымашым Вӱдйымал ийымаш ассоциацийыште пуен кертыт, тидын пелен сертификатым кучыктат.

Вӱд йымаке кайыме годым ласте, маске, аквалангым, йолчиемым, вӱд келгытым тергыме ӱзгарым, шагатым, компасым, кӱзым, понарым налын кертыда. Йӱшто верыште ийын кошташ шонеда, але кугу келгытыш волынеда гын гидрокостюмым чияш лиеш. Тудо огеш нӧрӧ да айдемын кӧргӧ шокшыжым арала.

Кажныже дайвинг дене пайдаланен ок керт. Хирургий чер дене, шӱлымӧ шотышто, нер, логар, пылыш, шинча чер дене эмганенда гын, тугеже дайвер-влак радамыш пураш идаат шоно. Кугу келгытыште таза айдеме гына ийын кертеш.

Эртымгорно

Айдеме вӱд йымаке волашлан кум йӧным муын. Икымше, тиде яра ийымаш. Тачысе кечынат шукын ракывотшерым кычалын тыге вӱд йымалне ийын коштыт. Такшым айдеме, шӱлыде, шуко жап чытен ок керт, сандене, вӱд йымалне лияшлан вес йӧным кычалыныт. Шонен шуктеныт: айдеме кумыктымо кугу кӱртньӧ коробкаш пура да тудым тыге вӱдыш волтат. Вӱдын темдыме куатше кугу огыл. Вара тыгай коробка-шамыч эркын-эркын субмариныш савырненыт. А тулем шонен лукмо дене кумшо йӧн шочын. Айдеме вӱдыш ӧшлӧкым чиен вола. Мланде дене тудым шланг гына кылда. Мландывалне кок айдеме туле дене южым шлангыш пуртат, тыге вӱдйымалне коштшо айдеме деке юж толеш. Ваш-ваш кандыра гоч кутыреныт. Скафандрым чийыше водолаз кандырам шупшыштын, кӱшкӧ сигналым колтылын. Кандыра дене колтымо сигнал-влак: 1 гана – "Волен шуынам, чыла сай" 2 гана – "Шӱлаш ок сите, тулем писынрак темдыза" 3 гана – "Южым утыждене колтеда, тулем эркынрак темдыза" 4 гана – "Кӱш нӧлталза" А чӱчкыдын кандырам айдеме шупышышташ тӱҥалын гын «Мылам йӧсӧ, лукса мыйым», - каласынеже.

Дайвингын эртымгорнжытыжо ик эн кугу ошкылым Жак-Ив Кусто ыштен. Инженер Ганйан йолташыж дене пырля аквалангым шонен луктыныт. Айдеме тупышкыжо кӱртньӧ баллонным сакалта. Баллонышто - шопештыш. Тудын дене айдеме вӱд йымалне шӱла да кӱшкӧ кӱзыде икмыняр шагат ийын кертеш. 1943 ийыште Жак Кусто йолташыж-влак дене пырля Парижыште икымше аквалангым ыштеныт.

Вӱд йымаке икымше волымаш нерген Кусто шкеже тыге ойла:

«Ме тыныс, шып верым серыште муынна. Молан манаш гын, италийысе салтак-шамыч мемнам ужын кертыт ыле. Мый баллонышто южын темдыме куатшым терген нальым. Дюма йолташем серыште кодын – кенета да мылам иктаж могай полыш кӱлеш лиеш. Симона йолташна вӱд валне маске дене ийышаш ыле. Тудо мыйым ончен, нимо лийын омыл мо. Маскем ынже пӱжалт манын, мый кӧргышкыж шӱвалынам, да теҥыз вӱд дене яндажым шӱалтенам. Вара 20 киллограмман аппаратым чиенам да вӱдыш пуренам. Вӱд йымалне кид валне коштын онченам, шке йыр пӧрдынам, сальтом ыштенам. Чот куаненам»

Ик кеҥежыште Жак-Ив Кусто йолташыж дене пырля 500 гана вӱд йымаке воленыт. Сар деч вара Кусто ден Ганьян шке фирмыштым почыныт да аквалангым ышташ тӱҥальыч. Дайвингыш шанчыеҥ-влакат ушненыт. Вӱд йымалне кином сниматлаш тунемыныт. Икмыняр идалык ОРТ телеканал дене «Подводная одиссея команды Кусто» фильмым ончыктеныт. Варажым Кустом Монако олан Океанографий тоштерын директоржылан сайленыт.