Ефремов, Георгий Захарович

Георгий Ефруш (Ефруш) (Георгий Захарович Ефремов) (1916 вӱдшор 10, Россий империй, Озаҥ губерний, Чарла уезд, Макарсола (кызыт Макарсола) ял — 7 сӱрем 1941) — марий серызе, почеламутчо, кусарыше, литературовед, драматург, СССР Серызе-влак ушемын йыжъеҥже (1939), 1941–1945 ийласе Кугу Ачамланде сарын участникше.

Георгий Захарович Ефремов
Георгий Ефруш, Ефруш
Файл:Георгий Захарович Ефремов.png
Шочмаш дене лӱм	Георгий Захарович Ефремов
Шочын	1916 ий 10 вӱдшор(1916-04-10)
Шочмо вер	Россий империй, Озаҥ губерний, Чарла уезд, Макарсола (кызыт Макарсола) ял
Колен	1941 ий 7 сӱрем(1941-07-07) (25 ий)
Колымо вер	Куолоярви[d], Совет Социализм Республик-влак Ушем
Эл	Совет Социализм Республик-влак Ушем
Тыршымаш алан	почеламутчо, Драматург, кусарыше, учёный-литературовед, туныктышо, педагог, новеллист

Илыш да творческий корныжо

Георгий Ефруш 1916 ийын вӱдшор тылзын 10-шо кечынже Россий империй Озаҥ губерний Чарла уезд Макарсола (кызыт Макарсола) ялыште кресаньык ешеш шочын. Ачаже ялысе туныктышо, аваже тыглай кресаньык пашам ыштыше ÿдырамаш лийын. Кок шольыжо лийын: Зоил ден Веней. Георгийын изиж годсекак тÿҥ шонымашыже тунемме нерген лийын. 1931 ийыште Шиньшинский шымияш школым тунем пытарен. Шкевуя чот тунемаш тыршен. Школышто тунеммыж годымак литературым йöратен лудын, калыкыште колмо сылне йомакым, мурым, шулдыран шомакым, легендым чон кöргышкыжö пыштен. Геогргий Ефрушын эн йöратыме сомылжо сылнымутан творчестве лийын. Тиде пашаш чонжо тудым изинек шупшын. Латвич-латкуд ияшыж годым газет дене кылым кучаш тÿҥалын, тÿрлö корреспонденцийым чулымын серен. А вара, возен кертмыжым ужын, вийжым сылнымутыштат тергаш пижын — газет редакцийлашке изирак очерк, зарисовко, почеламут-влакым колтылын. Кожмак рвезын илышыштыже мер пашат изи огыл верым айлен: комсомол вуйлатыше лийын, концерт, спектакль-влакым шынден. Тунам Ефремовмытын пöртышт клубыш савырнен. Тушто репетиций-влакым эртареныт, пырдыжгазетым луктеденыт, погынымашымат эртареныт.1930 ийыште, кум тылзан педагогический курсым тунем пытарымеке, Георгий Ефруш Горельский школышто туныктышылан пашам ышташ тÿҥалеш. 1933 ийыште Моркышто улшо медрабфакын 4 курсышкыжо тунемаш пурен. Тушто уста марий писатель Н.С. Мухин дене палыме лийын. Мухин дене вашлиймыже Г.Ефрушын сылнымут корныжым пеҥгыдемден. 1934 ийыште Георгий Захарович Марий педагогический институтын студентше лиеш. Тыге 1933-1934 ийлаште Г.Ефрушын икымше произведенийже-влак шочыт. Агитаций кумыл дене возымо почеламут ден очерклаште Георгий Ефруш шкенжын чон шижмыжым, у илышлан йывыртымыжым почын пуаш тырша, лудшо-влакымат у илыш дек мелын савырнаш, пагытын шÿлышыж дене шÿлаш ÿжеш. Институтышто тунеммыж годым Ефруш колхоз темылан «Ешем» да «Тайра» пьесе-влакым возен пытара, газетлаште шагал огыл почеламутым, ойлымашым, очеркым печатла, шке вийжым критика жанрыштат терген онча. Г.Ефруш писатель семын койын кушкын. Марий кундем, Совет эл илышым ужын сÿретлаш тыршен, Кугу Октябрьым, партий ден комсомолым, революций тулеш шуаралтше тале еҥ-влакым, «кÿртньö кидан тÿня пролетарым» патриот семын чапландарен. 1936 ий гыч Ефруш утларакшым прозаик да драматург семын тыршен. 1936 ийыште ВЛКСМ Марий обком тудым «Ямде лий» пионер газет редакцийыш пашам ышташ колта. Тудо тунам школыш, йочапöртлашке чÿчкыдын коштын. 1937 ийыште Георгий Захарович Медведево районысо Цибикнур кыдалаш школышто марий йылме ден литературым туныкташ тÿҥалеш. Нине ныл-вич ий Г. Ефрушын илышыштыжат, пашаштыжат эн лектышан лийыныт. Тунам тудын писатель лÿмжö йыр шарла, произведенийже-влак посна книгала дене лектыт, марий театр тудын пьесыже-влакым калыклан ончыкта. Тудо шочмо йылмыш А.С.Пушкинын почеламутлажым, М.Горькийын «Мещане» драмыжым, Д.Дефон «Робинзон Крузо» книгажым кусара, статья ден рецензийлам воза. 1939 ийыште тудым СССР писатель ушемышпуртат. 1936 ий гыч Г.Ефруш Москвасе историй,
философий да литератур институтышто заочно тунемеш, 1938 ийыште тунем пытара. 30-шо ийлаште серызе утларак ойлымаш почеш ойлымашым луктын, тушто кресаньык илышым сÿретлен, мыскара да лирик кумылжо вигак шинчалан пернен. Писательын геройжо-влак реализм келгытышт дене ойыртемалтыт, лудшо еҥ ушеш кужу жаплан шарнаш кодыт («Шелше вол», «Кукшо-ночко-влак», «Шовашыж ден комдыжо»). Мыскара интонаций писательын ятыр возымыжым сöрастара. Тудын положительный геройыштат шукыж годым весела, мыскараче кумылан еҥ улыт, ош тÿнялан шыргыж илат, вуйым сакен огыт кошт. Тыгак Г.Ефрушын лÿмжö 30-шо ийласе марий драматургийын кушмо корныж денат кылдалтын. Тиде жанр дек писательын рвезыж годсек спектакльлаште йöратен модмыжат лишемден. «Ешем», «Тайра» пьесе-влакым, «Тушманын кышаже», «Эҥыремышвот» драме-влакым возен. 1939-1940 ийлаште Георгий МарНИИ-н сотрудникше лиеш. Тушто тудо литератур да сымыктыш темылан статья-влакым воза. 1940 ийыште Г. Ефруш Йошкар Армийыш лектын кая. Карелийыште, йÿдвел межа воктен, служитлаш тÿҥалеш. Тудлан чылт у сомыл логалын гынат, жапше пеш шыгыр лийын гынат, ушыж дене сынымут нергенак шонен. Возашат жапым муаш тыршен. Мöҥгышкыжö эре серышым возен шоген. Сарын икымше кечылаштыжак неле, вÿр йоктарымашан вашпижмаште писательын ÿмыржö кÿрылтын. Кугу бой каен, йыр снаряд-влак пудештыныт. Кок разведчик, связист да Георгий Ефруш, тушманын тул йымакыже верештыныт, тудын вуйышкыжо кок осколко логалын. Йолташыже-влак тудым Куолаярви лÿман вереш тоеныт. Серызын ÿмыржö кÿчык лийын, коло вич ияшыж годымак кÿрылтын, творческий корныжо улыжат шым-кандаш ий чоло гына шуйнен. Тÿҥал пыштыме произведенийже-влакат серен шуктыдеак кодыныт, но тудын пашаже-влак шочмо литератур историеш пале кышам коденыт, нуно калык шÿмыштö илат. Г.Ефрушын мурыжо кÿрылтын гынат, тудын уста писатель улмыжо калык шÿмеш мондалтдымын кодеш.

Георгий Ефрушым шарнымаш

Тамара Апатеева. Эре чоныштем

1927 ий. Кеҥеж рÿдö. Ачам Пошкырт мланде гыч ешыжым шочмо кундемышкыже, Морко кантонысо Макарсолашке наҥгая. Макарсола – курык сереш, ужар садер лоҥгаш верланыше ик уреман изи ял.
Курык, чодыра, мланде йымач йорген лекше яндар памаш-влак ялым йомакысе семынак сöрастарат. Садланак дыр тысе марий – влак йомакым, тоштыеҥ ойым каласкалаш да колышташ путырак йöратат. Ты кундемысе шемер калык ожнысек мландым курал - ÿден, сонарыш коштын. Южышт ойлышаш шомакыштат ятыр лийын.
Нунын коклаште революций деч ятыр ондакак Ефремов тукым вожым колтен. Кызыт гын нуно эрыкан, ласка илыш дене илат, колхозник, агроном, учитель, врач, писатель лийыныт.
Георгий Ефруш ( Георгий Захарович Ефремов) – Макарсолан эргыже. Тудо нигö деч ончыч тысе чечен кундемым моктен мурен.
Чынак, ончыкылык писательын ачаже Захар, кугызаже–влак Иван, Гаврил, Петр йомакымат, ужмо-колмыштымат моткоч оҥайын каласкаленыт.
Захар ден Гаврил Ефремовмыт шке жапыштышт кугу грамотан еҥ лийыныт, шуко лудыныт, илышымат сайын паленыт, Царевококшайскыште , Озаҥыште, Пермьыште, Екатеринбургышто, Воронежыште, Царицыныште лийыныт, возымыштым «Пермские ведомости», варажым «У вий», «Ямде лий» да моло изданийыште печатленыт. Иван Ефремовшо лудын-возен моштен огыл гынат, уш-акылже пеш тале улмаш, тÿрлö оҥайым каласкалаш моткоч кертын.
Иван суртыштак мый ончыкылык марий писатель Георгий Ефруш дене палыме лийым. Иван Ефремович лачак Макарсола нерген тошто легендым каласкала ыле. Келгынрак шÿлалташ лÿдын, чыланат тÿткын колыштыныт. А Георгий гын кугызаж каласкалымым шÿм-чонышкыжак пыштен колыштын. Мыйын шонымаште, лач тыгай годым тудо сылнымутым йöраташ, илыш, поро ден осал нерген шонаш тунемын.
Тудо ласка кумылан, яндар шонымашан рвезе ыле. Шарнем, ялысе йоча-влак дене модаш тÿҥалме годым тудо кугурак семынак пеш серьезно ойла ыле : «Тамара шÿжарем иктыланат обижаяш ом пу».
Кок ий гыч Георгий Арын шымияш школышто тунемаш тÿҥале. Ачамат туштак туныктен. Георгий ик теле мемнан дене илыш. Школышто чон йывыртен тунеме, поэт да драматург Н.С. Мухинын вуйлатыме литературно-драматический кружокыш куанен кошто. Тунам тыште тунемше А.Ф. Федорова, А.Т. Тихонова, Г.З. Ефремов да молат шке туныктышышт дене пырля лишыл яллашке концерт, спектакль дене лектын коштыт ыле. Тидак, очыни, Георгийым драматический искусство дек лишемдыш. Варажым, 30-шо ийлаште, тудо шкежат пьеса-влакым возаш пиже.
Георгийын илышыштыже ятыр еҥ поро кышам коден. Нунын кокла гыч Н.С. Мухинын лÿмжым эн ончыч каласыме шуэш. Морко медрабфакыште тунеммыж годым Георгий тудын дене кокымшо ганат вашлие. Н.С. Мухин тыште завучлан ыштен, студент-влак дене спектакльым, поэзий касым чÿчкыдын ямдылен.
1934-1936 ийлаште Георгий дене Марий пединститутышто пырля тунемме жап мыйын ушыштем поснак сайын аралалт кодын.
Экзамен сдатлаш толаш уверым мый моло деч вара, 29 августышто веле налынам ыле, кок кечыште чыла предмет дене экзаменым кученам. Г. Ефруш дене вашлиймаш чотак йывыртыктыш.
Наука, студент-влак дек Георгий эреак мелын шоген. Тудо илышымат ужын: Горельский тÿҥалтыш школышто туныктышылан ыштен, педкурсышто, рабфакыште тунемын. Садлан южгунам вузышто эртыме материал, туныктымо методика шотыштат ÿчаша ыле. Тудо исторический грамматикым, литературный йылмын законжым, орфографий правил-влакым келгынрак тунем налме, шинчымашым практически кучылтмо нерген шонен.
Георгий писатель организаций, редакцийысе паша нергенат ятыр йодыштын, тунамак Д.Орайын возымыжым йöратен шынден.
1936 ийыште «Ямде лий» газет редакцийыш куснымекыже, Георгий институт гыч кайыш. Идалык гыч тудо Цибикнур школышто ышташ тÿҥале…
Кызыт Ефремов тукым гыч ятырышт уке улыт. Тыгак калыкын чапле эргыже Г. Ефрушат уке. Писатель, сылнымут мастар, сай йолташ, поро эрге, шке ешыжым йöратыше ача нерген шарнымаш эрелан кодеш.
А шочмо сылнымутым йöратымыже, тудын возымыжо марий калык ушышто памаш семынак илаш тÿҥалеш.

Илья Васильев. Макарсолан эргыже

Морко поселко ден Шеҥше села кокласе кугорно кок велнат шем чодыра. Ӱмылан, юалге. Тудо акрет годсо шке мурыжым иктутыш кожге мура. Кÿшнö, вуй ÿмбалне, ош пыл лаштык-влак койыт, ала-кушко эркын ийыт. Шеҥшыш иктаж куд меҥгым миен шуде, корно пурла велыш лупшалте. Тыштат чодыран лоп вер. Теве чара пасу тÿрыш толын лекна. Кумдыкеш ужар нур шарла. Пасу вес велне, курык чоҥгалаште – ял-влак. Тиде – Вуртем вел. Тосметсола школ йыр коштын савырнышым. Урем велысе чашма меҥгылаште йошкар флажок-влак мардежеш ловыкталтыт. Кÿшнö, кандалге капка ÿмбалне, палыме писательын портретше волгалтеш. Ӱлнырак шолдыра буква дене возымо: «Горельская восьмилетняя школа имени Георгия Ефруша». Георгий Ефруш – уэмше марий ялым моктен мурышо писатель. Тиде школеш пионерыш, вара Ленинский комсомол радамыш пурен. Кок шольыжо – Зоил ден Веней пырляк кушкыныт. Кызыт Зоил Смоленск олаште фельдшер, а Веней – Калинин лÿмеш совхозышто агроном. Нунын кумылзак авашт 1968 ийыште колен. Илыш йыжыҥлаш шуаралтше пагалыме ачашт индешлу ийым темен, кудывечыш, олма садыш, шаршудо дене тÿрлалтше уремыш лектын коштеш. Оҥай тугай кугыза… Нунын шочмо-кушмо Макарсолаш кечывал эртымек иже логальым. Ефрушмытын суртышт ял покшелне , курык тайылыште, у капкаж дене ойыртемалт шинча. Сöрал серган окнаж дене коремысе памаш вÿдым да посна шогылтшо пушеҥгым эскерышыла коеш. Тудын ончылно ныл лаштыра писте, ик шоҥго ÿепу шып шогат. Аҥысыр йолгорно памаш дек порсын ярымла шуйнен вола. Тыште, Г. Ефрушын манмыжла, « эрат-касат ош вургеман ÿдырамаш-влак вÿдвара дене вÿдым нумалыт, комбо тÿшкала погынен шогалын, шке шÿмыштым пасылтарыше мутым ваш-ваш кышкат». Вуйыш «Эҥыремышвот» пьесыже толын пура, кокымшо кыдежысе икымше сÿретан ремаркым тыге возен: « Корем сер. Сер ÿмбалне пушеҥге-влак шогат. Келге корем пундаште памаш вÿд йогалта. Памаш йыр пече». Лач тиде сÿретымак Макарсола воктенысе коремыште уэш вашлийым. Чыла лишыл, палыме. Пöртыш пурымем годым писательын ачаже ончыл пöлем омса шеҥгелне койкышто шинча ыле. Веней эргыже ден яштката капан шешкыже толмем нерген увертарышт. Кандалге тувыржым, шем брюкыжым тöрлатен, кугызай салтакла вийнен шогале. Шапалге чурийже, эр покшым гай ош ÿпшö, лыжган мутланымыже ушан-шотан улмыжым палдарат. Кап-кылже пешыже кугу огыл гынат, тöпката вачан, изиш пÿгыррак. Вигак пале: эше йол ÿмбалне пеҥгыдын шогылтеш. Тудын ойжо гыч раш: пелашыжат шкеж гаяк йоча-влаклан шокшо, патыр шÿман, книгаче да пашалан нойыдымо ава лийын. Садланак огыл мо Георгий «Тойватыр кугызан ешыже» ойлымашын первый вариантыштыже авам тыге сÿретлен: «…Тойватыр кугызан пелашыже илалше гынат, йытыра койышан, яндар чурийвылышан, пашалан чулым. « Мый ом чоялане,- манеш тудо,- кеч-кöланат порым шонем. Летчик эргыжын оҥайын койын шинчымыжым ужын, веселан да ласкан шыргыжалеш…» Да, писательын аваже возаш шуко материалым пуэн. Пусаксола ял гыч Макарсолаш марлан толмекше, эн ончыл ÿдырамашлан шотленыт. М.Ю. Лермонтовын «Мцыри» поэмыж гыч ик ужашым марла каласкалаш йöратен. Георгий почеламутым тунам ик гана веле огыл возен. Но нигунамат печатлен огыл. Шольын йодмылан ойлен: - Кызыт, Зоил, лудаш ит йод, иктаж гана ямдылалт шуам да возен пуэм. Почеламут кенеташте ок шоч, а шÿм вургыжаш тÿҥалмеке веле тÿжвак чымалт лектеш. Ачаже йоча-влакын альбомыш Н.Мухинын «Нимодымын мурыжо» почеламутым возен шынден. Тидлан Зоил ден Георгий путырак чот йывыртеныт. Веней, пел йола тöрштылын, «урам» кычкырен. Тидлан Матра кува öрынат, нунын деч лыжган йодын: - Мом тынаре воштылыда? - Почеламутым, - Зоил кÿчыкын вашештен. – Мый нигунамат тыгайым лудын омыл да…Колышт: Уке пöртат, вольыкат, Шупшал колташ ватемат. Лачак уло ÿмбалнем Шокте гае мыжерем… …Георгий, ачажын тÿрлö кагаз оражым шерын шинчылтшыжла, Степняк-Кравчинскийын революционер-влак нерген возымо книгажым муын. Моткоч келшен… Ача шке корныжым каласкален. Тудо Георгий эргыж шочмо деч вара, февральский революций годым, Баку олаште лазарет канцелярийыште военный писарьлан служитлен, большевик-влак дек чÿчкыдын коштын. Нуныжо эрык верч кузе кучедалаш кÿлмö нерген каҥашеныт. Лазаретыш кажне кечын иктын-коктын толын каеныт. Сусыр салтак, офицер дене мутланеныт. Администраций уна-влакым йÿштын, сырен вашлийын. Тидлан Ефремовын чонжо моткоч чот корштен,капшылан нелын чучын. Тыгодым ик большевик дене тамакым пырля шупшмыжлан выговорымат тушкалтен пуэныт. Ефремов, сырен гынат, йÿкым луктын огыл. Ик кечын тудлан дежуритлаш пернен. Делопроизводитель лазарет гыч кок салтакым, ик унтер- офицерым выписатлаш шÿден да черле ватыж деке ола тÿрысö суртыш каен. Дежурный писарьлан чÿчкыдын лазаретыш пурен кошташ пернен, мо ышталтеш – чыла пален. Эсогыл унтер-офицер Тимофей Степановын Урал марий улмыжымат, большевик-влак дене кыл кучымыжымат шинчен. Степанов патыр кап-кылан, йошкар öрышан улмаш. Фронтеш сусыргымекше, куд тылзе наре тыште эмлалтын. Кечывал деч вара тудым выписатленыт. Ефремов спискым тергаш тÿҥалын – öрмыж дене йошкарген шинчын. Спискыште, Степановын фамилийже тураште, «частьыш пöртылаш» палемдыме. Неужели тудо фронтыш кая? - Тиде буржуй властьын шÿдымыж почеш ыштыме, - шÿлыкын каласен Степанов. – Мый, Сакар йолташ, фронтыш ом кай, тышеч вигак шочмо-кушмо кундемыш шикшалатам. Тек тиде – ультиматум, изи забастовка лийже! - Мыят тыгак ыштем, Чимка йолташ! – Ефремов ылыжын. Унтер-офицер куанен, кидшым кучен. Кас рÿмбык Баку ола ÿмбак волымек, Ефремов тудым ужатен колтен. Тылеч вара шкежат отпускыш каен да тыш пöртылын огыл. А ялыште тудым волостьысо мланде паша отдел вуйлатышылан сайленыт. Тÿрлö контрреволюционный группа-влак талышнен ылыжыныт. Нунын ваштареш чот кучедалаш пернен. Тидым шарналтышыла, Ефремов ош ÿпан вуйжым савалта: - Чыла неле пашамат ышташ перныш, тÿрлö илышымат ужым. Тиде жапысе илыш гыч Георгий пьесым возаш ямдылалте. Мыйым «Патыр кугыза» лÿм дене возынеже ыле. Тÿҥалтыш кыдежысе сÿретше лач мемнан кундемысе илышым ончыктышаш ыле. Тышан «Патыр кугыза», виян агитатор, марий-влак дене митингым эртара. Шонымыжым илышыш пуртен ыш керт. Макарсола ден Тосметсолам келге Шувыш корем ойыра. Тосметсола касвелнырак, лоп верым айла. Лач кечывалвелныже, пакча шеҥгелне , изи курык да чоҥга койыт. Нунын покшеч йошкар шун йöршан йолгорно кугорныш ушна. Тиде корно дене чомала тöрштыл-модын, изи Георгий Горельский тÿҥалтыш школыш коштын. Йоча-влак тудым моткоч пагаленыт, шкежат нуным йöратен, чулым, ушан улмышт дене кугешнен. Шÿм-чонжо нигöмат ондален огыл, эре поро деч поро пашам ышташ тыршен. Уроклан сайын ямдылалтын, шуко лудын. Садланак чыла предмет дене сайын тунемын. 1931 ийыште школым пытарымек, рвезым ачаж дене пырля туныкташ шогалтеныт. Ачаже, учитель, тидлан öрын огыл. « Ну, мо,ынде Йорги лÿметым вашталташ перна ала-мо, - эргыжым кумылаҥден, вуйым ниялтен. – Тыйым Георгий Захарович манаш логалеш!» Методикым шереш, урокым чоҥымо шотышто ачаж деч тунемеш, кустовой совещанийыш коштеш, комсомол радамыш пура. Колхозысо молодежьым шке йырже чумыра, драмкружокым почеш, пошкудо ялысе колхозник-влак ончылно выступатла. Ик йÿштö теле кастене погынымаште тудым пырдыж газет редакторлан темлат. - Эргым, - аваже манын, - шке пашат дене ачатымат эртен кает ала-мос… -Уке, авай, - Георгий воштылалын, - ачам вет кугу опытан. Мый эше изи учитель веле улам.
Ялысе молодежьлан телым нигуш каяш. Клуб лийын огыл. Садлан Георгий йолвара дене мунчалтыме верым ышташ мутым луктын. Ик арня эртымек, изуремыште кугу модыш лÿшкалтын. Кеҥежым Павлик Морозов лÿмеш костерым нуреш чÿктен, пионер-влак тудын йыр пöрдын модыныт. « У кече шочеш, тул гай йошкарген» манын, муреныт. Ончыкылык писатель комсомолец-влак денат пашам шуко ыштен. Тошто пайремын эҥгекшым, зиянжым умылтарен. Тÿҥ шотышто Макарсола йыр ялла гыч ÿдыр-каче-влак погыненыт. Тидын нерген Миклансола ялыште илыше Л.Г. Герасимов тыге ушештара: - Георгий путырак кугу общественный шонымашан еҥ ыле. Саде Макарсола курык чоҥгаш мыят кок-кум гана миенам. Тыште Георгий докладым ыштен, декламатор-конференсье рольым модын, почеламутым лудын. Калык кушташ йодын гын, куштенат пуэн. Тылеч вара Вуртем марий-влак тидым «курык чоҥгасе пайрем» манын, ушештараш тÿҥалыныт… Горельский кандашияш школын ик классыштыже кызыт Георгий Ефруш лÿмеш кугу уголок уло. Материалым тематика шот дене разделлан шеледыме огыл гынат, писательын йоча да рвезе жапше кузе эртымым, тунеммыжым, Кугу Ачамланде сарыште тушман ваштареш талын кредалмыжым раш ончыктымо. Лопка стендыште школлан Георгий Ефруш лÿмым пуымо нерген увер, книга, фото-влак, писательын творческий пашаж нерген материал, южо рукописьше, тÿрлö еҥын шарнымашыже аралалтыт. 1967 ийыште шыжым лекше «Колхозная правда» газетеш печатлыме репортаж оҥай. Репортажыште Вуртем вел шемер-влакын землякыштым кузе чот йöратымыштым, пагален аклымыштым раш почын пуымо. Коридорысо кÿкшö пырдыжыште, омса пурымаштак, Г.Ефрушын кугу портретше шинчаш перна, ÿлнырак тудын илыш корныжо да тушман ваштареш геройла кредалмыже ушештаралтеш. « Вечная память павшему в боях за социалистическую Родину нашему земляку, замечательному писателю-воину и сыну марийского народа Г.Ефрушу», - возымо. Тыште ондак туныктышо Г.М.Бекешев шагал огыл тыршен. Но але ыштышаш паша шуко. Мутлан, Георгий Ефрушын газетлаш печатлыме статьяжым, заметкыжым погымо огыл. Георгий Захаровичым Вуртем вел шемер-влак моткоч чот йöратат. Кажне ийын апрель тылзыште тудын шочмо кечыжым палемдат, ойлымаш гыч ужашым, почеламутшым калык коклаште лудыт. Эрвелыште кава ала-могай чия дене чиялтымыла волгалтеш. Писын чоҥештен эртыше, куштылго да шыдын койшо пыл коклаште йошкар ÿжара йолген модеш. Тудо пÿтынь кава тÿрым йолван солыкшо дене леведеш. Веней, кидем кучен, корем гоч кÿвареш шогале, ÿжара йÿлымö велыш вуйжо дене ончыкта: - Георгий тыгай сылне эрым моткоч чот йöрата ыле. Мылам туге чучеш, пуйто тудо кызытат геройла верыштыже вурс меҥгыла тура шога, кидыштыже боевой йошкар знамя лойга. Георгийын шÿгарже Кольский полуостров лишне, Куоярвий манме вер лишне, 526 номеран кÿкшакаште. Писательын илышыже, поро чапше калык коклаш чот шыҥен.

Сылнымутан произведенийже-влак

• Тушманын кышаже: ныл кыдежан, 9 сÿретан пьеса. Йошкар-Ола, Маргосиздат, 1939. 52 с.
• Эҥыремышвот: кум актан, куд сÿретан пьеса. Йошкар-Ола, Маргосиздат, 1939. 36 с.
• Айдеме шкаланже акым муэш… : ойлымаш // Марий коммуна. 1939. 30 июнь.
• Айнымаш: ойлымаш // Ефруш Г. Ойлымаш-шамыч. Маргиз, 1940. С. 34-38.
• Айнымаш: ойлымаш // Тошто коса ваштареш. Йошкар-Ола, Кн.лукшо марий изд-во, 1954. С. 82-86.
• Бригадына ямде: почеламут // Морко мланде. 1990. 1 ноябрь.
• Эше мо кÿлеш?: ойлымаш // Ефруш Г. Ойлымаш-шамыч. Маргиз, 1940. С. 8-13.
• Эше мо кÿлеш?: ойлымаш // Айзенворт А.К. Лудшаш книга. Кумшо ужаш: неполный средний да средний школын шымше класслан лукмо учебник.- педгиз, 1939. С. 149-152.
• Иван Иваныч Бибков: ойлымаш // Марий коммуна. 1975. 12 июнь.
• Иван Иваныч Бибков: ойлымаш // Рвезе коммуна. 1940. 21 май.
• Илыш шошо гае: ойлымаш // Пиалан илыш. 1939. № 3. С. 67-70.
• Калыкын кугу мурызыжо: почеламут // Марий коммуна. 1938. 20 май.
• Кокымшо илыш: ойлымаш // Марий коммуна. 1938. 28 июнь.
• Кугу поэтым шарнымаш: писательын дневникше гыч // Ончыко. 1986. № 2. С.82.
• Кукшо,ночко- шамыч: мыскара йöршан ойлымаш // Пиалан илыш. Альманах 2. Йошкар-Ола, Маргиз, 1939. С. 53-55.
• Пытартыш единоличник: ойлымаш // Сылнымут пого: марий литература антологий. Йошкар-Ола, 1960. С. 253-256.
• Пытартыш единоличник: ойлымаш // Пеледме корно: марий литература антологий. Йошкар-Ола, Маргосиздат, 1951. С. 234-238.
• Пытартыш единоличник: ойлымаш // Марий коммуна. 1938. 23 март.
• Сапан Епиш: ойлымаш // Эстрадный сборник. Маргиз, 1943. С. 99- 143.
• Тайра: пьеса // У вий. 1936. № 2. С. 36-52.
• Тойбатыр кугызан ешыже: новелла // Марий коммуна. 1938. 26 ноябрь.
• Тошто муро: ойлымаш // Николаев С. Муралтена: эстрадный сборник. Йошкар-Ола, Маргиз, 1944. С. 23-25; Тудак // Марий коммуна. 1939. 22 ноябрь.
• Чавайн памаш: почеламут // У вий. 1935. № 11-12. С.12.
• Чондымо айдеме // В помощь культпросветработнику. Йошкар-Ола, 1956. № 3(11). С. 37-38.
• Шовашыже ден комдыжо: ойлымаш // Пиалан илыш. Альманах 1. Йошкар-Ола, Маргиз, 1940. С. 109-113.
• Шошо нерген вич муро // Марий коммуна. 1935. 23 апрель.
• Ыштет – кочкат, уке – от коч: очерк // Марий коммуна. 1933. 26 май.
• Ониса ден Оляна: очерк // Рвезе коммунист. 1934. 25 январь.
• Тупай: очерк // Рвезе коммунист. 1935. 21 январь.
• Чын илыш корно: очерк // Рвезе коммунист. 1935. 21 январь.
• Эҥыремыш: ойлымаш // Марий коммуна. 1935. 12-14 август.
• Шелше вол: ойлымаш // Марий коммуна. 1936. 28 март.
• У ял: очерк // Рвезе коммунист. 1936. 21 июнь.
• Платон кугыза: тошто илыш гыч ойлымаш // Марий коммуна. 1936. 15 июль.
• Шÿм: ойлымаш // Марий коммуна. 1936. 17 июль.
• Куд орван сÿан: мыскара ойлымаш // Рвезе коммунист. 1936. 12 октябрь.
• Кукшо-ночко-шамыч: мыскара йöршан ойлымаш // Марий коммуна. 1937. 28 июль.
• Эше мо кÿлеш?: ойлымаш // Марий коммуна. 1938. 2 февраль.
• Пытартыш единоличник: ойлымаш // Марий коммуна. 1938. 23 март.
• Кокымшо илыш: ойлымаш // Марий коммуна. 1938. 28 июль.
• Тойбатыр кугызан ешыже: новелла // Марий коммуна. 1938. 26 ноябрь.
• Иван Иванович Бикбов: ойлымаш // Рвезе коммунист. 1939. 27 май.
• Айдеме шкаланже акым муэш: ойлымаш // Марий коммуна. 1939. 30 июнь.
• Илыш шошо гае: ойлымаш // Пиалан илыш. 1939. № 3.
• Айнымаш: ойлымаш // Марий коммуна. 1939. 12 август.
• Ача-ава: ойлымаш // Рвезе коммунист. 1939. 12 август.
• Тошто муро: ойлымаш // Марий коммуна. 1939. 22 ноябрь.
• Шовашыже ден комдышыжо: ойлымаш // Марий коммуна. 1940. 1 март; Пиалан илыш. 1940. № 1.
• Тайра: кум кыдежан, вич сÿретан пьеса // У вий. 1936. № 2.
• Большевик колхоз, ударле бригада: почеламут // Колхоз вий. 1933. 30 декабрь.
• Таче май: почеламут // Колхоз вий. 1934. 1 май.
• Ечем дене: почеламут // Пионер йÿк. 1934. № 1.
• Мотор корно верчын: почеламут // Рвезе коммунист. 1934. 4 июль.
• Шурно погымаште: почеламут // Рвезе коммунист. 1934. 1 август.
• У кинде: почеламут // Рвезе коммунист. 1934. 15 август.
• Шакиров Гарол: почеламут // Рвезе коммунист.1934. 15 сентябрь.
• Тарас - кодын яраш: почеламут // Рвезе коммунист. 1934. 15 октябрь.
• Октябрьын пöлекше: почеламут // Рвезе коммунист. 1934. 7 ноябрь.
• Ойган кече: почеламут // Рвезе коммунист. 1934. 9 декабрь.
• Йöратыме йолташем: почеламут // Рвезе коммунист. 1934. 12 декабрь.
• Чодыра пашазын мурыжо: почеламут // Рвезе коммунист. 1934. 15 декабрь.
• Теле корно: почеламут (А.С. Пушкин гыч) // Рвезе коммунист. 1935. 27 январь.
• Совет чекист: почеламут // Рвезе коммунист. 1935. 23 февраль.
• У муро-влак: почеламут // Ленин ой. 1935. 12 апрель.
• Шошо нерген вич муро: почеламут // Марий коммуна. 1935. 23 апрель.
• Чеверын кызытеш: почеламут //Рвезе коммунист. 1935. 12 сентябрь.
• Чавайн памаш: почеламут // У вий. 1935. № 11-12.
• Мыйын салам: почеламут // Рвезе коммунист. 1935. 12 октябрь.
• Май – пиал: почеламут // Рвезе коммунист. 1936. 1 май.
• Шулдыретым шаре: почеламут // Рвезе коммунист. 1936. 21 июнь.
• Тылзе: почеламут // Рвезе коммунист. 1936. 12 август.
• Мом ышташ?: почеламут // Рвезе коммунист. 1936. 8 октябрь.
• Долой мланде ÿмбач: почеламут // Рвезе коммунист. 1938. 10 март.

Литератур ден сымыктыш темылан статья-влак

• Марий драматургий // Рвезе коммунист. 1934. 15 август.
• Молан курык марий литература вараш кодеш? // Марий коммуна. 1935. 23 апрель.
• Марий поэзийын йылмыже нерген // Марий коммуна. 1936. 3 март.
• Пролетар революцийын кугу поэтше // Марий коммуна. 1936. 15 апрель.
• Несколько замечаний о работе писательской орагнизации // Марийская правда. 1936. 4 май.
• Шÿрыдымö орава // Марий коммуна. 1936. 8 май.
• Первый опыт // Марийская правда. 1936. 10 мая.
• О чем поет марийский народ // Молодой ленинец. 1936. 21 июня.
• Лочо-влак // Марий коммуна. 1936. 9 июль.
• Йоча литература молан уке? // Марий коммуна. 1936. 1 август.
• «Чапын» чапше // Марий коммуна. 1936. 17 сентябрь.
• Литературысо чалдывай-влак // Рвезе коммунист. 1936. 8 октябрь.
• Возышылан изи ой // Марий коммуна. 1936. 12 декабрь.
• Писательын сеҥымыже // Рвезе коммунист. 1937. 15 февраль.
• Марий литература нерген // Марий коммуна. 1938. 6 май.
• Калыкын кугу мурызыжо // Марий коммуна. 1938. 20 май.
• Литературышто у сеҥымаш-шамыч верч // Марий коммуна. 1938. 20 декабрь.
• Кушмаш корнышто // Марий коммуна. 1939. 4 апрель.
• Молодая марийская поэзия // Марийская правда. 1939. 5 апреля.
• «Карш корно» повесть нерген // Марий коммуна. 1939. 8 май.
• Д. Ф. Орайын творчествыже // Пиалан илыш. 1939. № 2.
• Кугу поэтым шарнымаш // Марий коммуна. 1939. 21 май.
• Памяти великого Кобзаря (Заметки участника шевченковского пленума Союза советских писателей) // Марийская правда. 1939. 24 мая.
• Героический илыш – героический тема! // Марий коммуна. 1939. 17 декабрь.

Г.Ефрушын руш йылмыш кусарыме произведенийже-влак

• Чего ещё надо: рассказ / пер. А. Айзенворта // Марийские писатели. Йошкар-Ола, 1941.
• Семья Тойбатыра: рассказ / пер. Н. Москвина // Марийская правда. 1951. 14 июля.
• Последний единоличник: рассказ / пер. Н. Москвина // Сосны шумят: антологий марийской прозы, Йошкар-Ола, 1956.
• Последний единоличник: рассказ / пер. Н. Москвина // Солнце над Волгой: антология марийской прозы, Йошкар-Ола, 1970.

Илышыже да творчествыже нерген литератур

Библиографий

• Иванов А. Сылнымутлан пелед шуын улмаш // Арслан тукым. Йошкар-Ола, 1985. С. 11-20.
• Коряков К.Т. Писатель да воин // Нигунамат огыт мондалт. Йошкар-Ола, 1986. С. 184-199.
• Бекешев Г. Он живёт в памяти у нас [Г. Ефрушу- 90 лет.] // Морко мланде. 2006. 14 апр.
• Ефремов З. Изам нерген шомак [Писатель Георгий Ефрушын шольыжо каласкала] // Кугарня. 1996. 5 апр.
• Максимов Е. Лÿмлö писательын шольыжо // Морко мланде. 2003. 7 фев.
• Апатеева Т. Макарсолан уста эргыже // Ончыко. 1996. № 4. С. 134-140.
• Бекешев Г. Георгию Ефрушу - 80 лет // Морко мланде. 1996. 12 апр.
• Чалай В. Тумо [Г. Ефруш лÿмеш] // Пöлек вашмут. Йошкар-Ола, 1995. С. 60.
• Коряков К.Т. Сай йолташ ок мондалт: Г.Ефрушлан -75 ий // Ямде лий. 1991. 11 май.
• Кириллов В. Ушан критик // Ончыко. 1986. № 2. С. 81-82.
• Апатеева Т. Уста веле, мастар ыле // Ямде лий. 1982. 15 май.
• Иванов А. У илышым моктен: Г.Ефрушын шочмыжлан - 65 ий // Марий коммуна. 1981. 10 апр.
• Букетов А. Георгий Ефруш // Ямде лий. 1979. 15 дек.
• Степанов С. Поро ешым вашлиеш [О постановке муз. комедии Г.Ефруша «Ешем»] // Марий коммуна. 1979. 5 июнь.
• Букетов А. Ефрушын дневникше // Марий коммуна. 1977. 10 авг.
• Половников А. Писатель Г.Ефруш - фронтышто // Марий коммуна. 1972. 20 июнь.
• Бекешев Г. Писатель-салтак. Г.Ефрушын пытартыш серышыже-влак // Ончыко. 1968. № 1. С. 111.
• Казаков М. Георгий Ефруш // Шонымо ой. Йошкар-Ола, 1973. С. 130-138.
• Васильев И. Макарсолан эргыже // Марий коммуна. 1973. 8 авг.
• Апатеева Т. Эре чоныштем // Ончыко. 1976. № 4. С. 77.
• Букетов А. Шÿмыш перныше поэзий: Сылнымут пого гыч [к 60 летию рождения Георгия Ефруша] // Марий коммуна. 1976. 29 июнь.
• Иванов А. Георгий Ефруш да тудын сылнымут корныжо // Ончыко. 1975. № 1. С. 92-95.
• Коряков К.Т. Йолташ ок мондалт // Марий коммуна. 1974. 20 окт.
• Половников А. Поро вашлиймаш [Совет армий радамыште писатель Г. Ефруш дене] // Марий коммуна. 1965. 11 авг.
• Букетов А. Макарсолаште // Марий коммуна. 1961. 15 июнь.
• Г.Ефруш [ Краткая биография] // Сосны шумят: Марийская проза. Йошкар-Ола, 1970. С. 263.
• Степанов М. Кокымшо илыш // Марий коммуна. 1949. 19 апр.
• Асылбаев А. Георгий Ефруш – ойлымашын мастарже // Асылбаев А. Марий литература нерген. Йошкар-Ола, 1957. С. 105-115.
• Асылбаев А. Г.Ефрушын драматургийже нерген // Марий коммуна. 1940. 21 апр.
• Асылбаев А. Георгий Ефруш [Колымашлан 10 ий] // Марий коммуна. 1951. 21 авг.
• Г.Ефруш. 1916-1941 [Краткая биография] // Пеледме корно: марий литератур антологий. Йошкар-Ола: Маргосиздат, 1951. С. 233.
• Г. Ефруш. 1916-1941 // Сылнымут пого: марий литератур антологий. Йошкар-Ола, 1960. С. 251.
• Г. Ефруш [Биографическая справка] // Асылбаев А., Николаев С. Литературный хрестоматий средний школын 8-10 классла-шамычлан. Йошкар-Ола, Маргиз, 1943. С. 533.

Кылвер-влак

• «Хочется жить!» К 100-летию со дня рождения марийского писателя Георгия Ефруша (1916–1941).(руш)

Литератур

1. Апатеева Т. Эре чоныштем // Ончыко. 1976. № 4. С. 77.
   
2. Васильев И. Макарсолан эргыже // Марий коммуна. 1973. 8 авг.
   
3. Кириллов В. Ушан критик // Ончыко. 1986. № 2. С. 81–82.
   
4. Иванов А. Георгий Ефруш да тудын сылнымут корныжо // Ончыко. 1975. № 1. С. 92–95.
   
5. Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник / сост.: А.Васинкин, В.Абукаев и др. — Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008. — 752 с. С. 231–233.