Иванова, Альбертина Петровна

Альбертина Иванова (Альбертина Петровна Аптуллина-Иванова) (1954 сорла 11, Марий АССР, Кужэҥер кундем, Шойдӱҥ ял) – марий серызе, почеламутчо, журналист, туныктышо, кусарыше, СССР Серызе-влак ушемын йыжъеҥже (1983), Марий Эл Республикысе сымыктышын сулло пашаеҥже (1998), Олык Ипай лӱмеш Марий комсомол премийын лауреатше (1988).

Альбертина Петровна Иванова
Альбертина Иванова
Шочмаш дене лӱм	Альбертина Петровна Аптуллина
Шочын	1954 ий 11 сорла(1954-08-11) (70 ий)
Шочмо вер	Марий АССР, Кужэҥер кундем, Шойдӱҥ ял
Эл	Совет Социализм Республик-влак Ушем  Россий
Тыршымаш алан	почеламутчо, серызе
Чап пӧлек да премий	Марий Эл Республикысе сымыктышын сулло пашаеҥже (1998), Олык Ипай лӱмеш Марий комсомол премийын лауреатше (1988), Марий АССР Совет Министрын Чапкагазше, Марий КПСС обкомын Чапкагазше, Марий ВЛКСМ обкомын Чапкагазше, Марий АССР Туныктыш Министерствын Чапкагазше, Йошкар-Ола Администрацийын Чапкагазше.

Альбертина Петровна Иванова. 2012 ий.

Илыш корныжо

Йоча жап

Альбертина Иванова 1954 ийын сорла тылзын 11-ше кечынже Марий АССР Кужэҥер кундем Шойдӱҥ ялысе туныктышо ешеш шочын. 1971 ийыште Йӱледӱр кыдалаш школым тунем пытарен. Шке жапыштыже Альбертина Иванован ачажат возкален. Возкаленже рушла, «Марийская правда» газетеш савыкталтын. Чонжо дене тудо сылнымут деке моткоч лишыл лийын. Сарыште коштшо айдеме (сар гыч тудо гвардий капитан пӧртылын) гынат, кумылжо пушкыдо лийын. Ешыште кум ӱдыр кушкыныт. Ачашт эреак творчествылан кумылаҥден шоген.Тиде тӱҥалтыш лийын. А вара, Йӱледӱр кыдалаш школыш  тунемаш пурымеке, тусо моткоч виян, тале туныктышо-влак дене вашлийын. Школым тунем пытарымеке Озаҥ университетыш журналистлан заочно тунемаш пурен.Тиде жапыштак «Марий коммуна» газет редакцийыште стажёрлан пашам ышташ тӱҥалын. Но кунам Йошкар-Олаште университетым почыныт, тушко пураш угычын экзаменым кучен. 1972–1977 ийлаште Марий кугыжаныш университетын историко-филологичкеский факультетыштыже, руш филологий отделенийыште, тунемын, тыштак сылнымутым возаш тӱҥалын. Студент пагыт дипломым налаш ямдылалтме гына лийын огыл. Тиде поэт семын йолӱмбак шогалме пагыт лийын. Универитетыште тунеммыж годым Писатель ушем студент-влак дене пашам ыштен. Самырык-влак дене пашам ыштыме секцийым Семён Николаев вуйлатен.

Пашам ыштыме жап

1971 ийыште кыдалаш школым пытарымек, Марий университетын почылтмыжым вучышыла, ик ий «Марий коммуна» газет редакцийыште ыштен. ВУЗ деч вара 1978 ийыште радиошто, а 1983 ий деч «Ончыко» журнал редакцийыште тыршен, 15 ийым Марий книга савыктышлан пуэн – тӱҥ редактор да директор сомылым шуктен. Кызыт «ООО «Издательский дом «ОТО» лӱман савыктыш рӱдерым вуйлата.

Сылнымут корныжо

Альбертина Иванован лирике геройжо – яндар да ӱшанле, ныжылге да чолга, порылык да чынле кумылан, илышым йӧратыше, волгыдо чон верч кучедалше айдеме. Индешымше классыште тунеммыж годым икымше почеламутым возен Кужэҥер районысо «Ӱжара» газетышке колтен. 1976 ийыште А. Иванова «Кечан эрдене» лӱман икымше почеламут сборникшым савыктен. Тиддеч вара лудшо-влаклан «Каласынем тылат» (1982), «Короткое лето» (1984, Москва), «Шинчаваш ончен» (1988) книгаже-влакым пӧлеклен. Тудын возымо произведенийже руш, финн, эстон, венгр, одо да моло йылмылаш кусаралтыныт.

Сылнымутшо

Книга-влак

• Кечан эрдене: почеламут-вл. [Солнечным утром: стихи]. Йошкар-Ола, 1976. 56 с.
• Каласынем тылат: почеламут, поэма [Откровение: стихи, поэма]. Йошкар-Ола, 1982. 64 с.
• Шинчаваш ончен: почеламут-влак, поэма [С глазу на глаз: стихи, поэма]. Йошкар-Ола, 1988. 112 с.
• Суксо вачӱмбак вола: почеламут, поэма-влак. Йошкар-Ола, 2009. 472 с. 

 Моло вере савыкталтше произведенийже-влак

• А муро уло: почеламут // Марий коммуна. 1984. 12 окт.
• Ава: почеламут // Марий коммуна. 1973. 29 нояб.
• Авамлан: почеламут // Марий коммуна. 1971. 14 дек.
•  Автобусышто: Почеламут //Марий коммуна. 1982. 18 сент.
• Арале мыйым, волгыдо Юмем: драматическая поэма // Ончыко. 1997. № 6.
• Ачай: почеламут // Район илыш. 1993. 7 янв.
• Вашлияш лектам: почеламут // Марий коммуна. 1972. 28 янв.
• Икшывемлан; Тылат; Илыш там: почеламут-влак // Марий коммуна. 1978. 31 март.
• Тыйын пиалет; Порылык озым: почеламут-влак // Марий коммуна. 1975. 30 сент.
• Ит «мале»… Тюльпан; Икте гына; Ок йӧрӧ: почеламут-влак // Марий коммуна. 1972. 21 июль.
• Кастене: почеламут // Марий коммуна. 1974. 15 окт.
• Корно ончыко шуйналтын… Шокшо кинде: почеламут-влак // Марий коммуна. 1977. 12 окт.
• Кум ӱжара; Шолып шонымашым шӱмыштӧ кучалын; О Май!; Шӱшпык муро: почеламут-влак // Ончыко. 1977. № 4. С. 68-70.
• Мланде ӱдыржым ужата: почеламут // Марий коммуна. 1984. 2 нояб.
• Мо кӱлеш эше тылат… Вашлиймаш; Вашлиймеш, - пелешталын…  Чеверын; Йӧратыза ӱдырамашым; Мый чытен ом керт торжалыкым… Тӱтыра ал шовычым: почеламут-влак // Ончыко. № 1. 1982. С. 67-68.
• Мом шона музыкант…  Лаж эҥэр. Тый ит ман… Юмын лӱм дене… Четлыкыш… Окнам почам… Мылам тый шочынат. А шинчат кычалеш весым… Мый кудалтыме лийын ом мошто… Шырчык омарта. Шергыжым гала…Шкет ӱдырамаш; Мӱкш отар… Тулкайык мужыр чоҥешта… Шинчанужшо, мом туран ончет… Мо-гынат лийшаш таче… Почеламут-влак // Ончыко. 1991. № 5. С. 75-84.
• О кушто мут-влак улыт чон гыч лекше? Шыма вачыш пыштен вӱдваражым; Шокшо кинде: почеламут-влак // Ончыко. 1980. № 1. С. 65-69.
• Ойырлымо-вашлийме сем; Тек тыныс терга; Таче да эрла; Шӱдыр воштончыш; Эр шыжым: почеламут-влак // Марий коммуна. 1984. 10 янв.
• Ош чома: почеламут // АРТлад. 2008. № 2. С. 22-23.
• Палантай дек унала: почеламут // Ямде лий. 1974. 8 март.
• Пиалым ӱжын моштыман: почеламут // Марий коммуна. 1984. 13 дек.
• Пиал; Турня-влак; Вучет вашмутым: почеламут-влак // Марий коммуна. 1973. 17 янв.
• Почеламут-влак/ // Кугарня. 1994. 2 сент.
• Почеламут-влак / С. Эсаулова, В. Изилянова, А. Иванова, Н. Никитина // Ныл йӱкан кумыл сем. Таллинн, 1998. С. 160—249.
• Почеламут-влак // Ончыко. 2004. № 7. С. 53—61.
• Почеламут-влак // Ончыко. 2009. № 7. С. 84—92.
• Почеламут-влак // Тылат. Йошкар-Ола, 1994. С. 103—114.
• Поэт ден Юмо; Чыла. Кеҥеж эрталын кайыш…  Шып улам тунар…  Лишыл-влаклан… Почеламут-влак // Марий Эл. 2009. 8 авг. С. 7.
• Пушкинын книгаже: почеламут // Ямде лий. 1975. 12 апр.
• Пӱртӱс помыжалтын: почеламут // Марий коммуна. 1974. 8 март.
• Сеҥаш йӧсӧ: почеламут // Марий коммуна. 1974. 15 март.
• Сугынь; Теве ломбо: почеламут-влак // Марий коммуна. 1982. 8 март.
• Светофор: почеламут // Ямде лий. 1975. 22 март.
• Тачат шарнем; Мемнам ыш терге сар чынлыклан, куатлан; Ида кай вурсен; Ӱжаран уржа пасун - чыр омо… Кумыл черстын амалже - мый омыл: почеламут-влак // Ончыко. 1985. № 3. С.51-55.
• Тиде илыш: почеламут // Марий коммуна. 1983. 18 сент.
• Тӱнясе пуламырым чон дене ужын; Шочмо йылме; Тул мардеж; Пиалым ӱжын моштыман; Ачамын ӱжараже; Колыш ачам да пырдыж тайналте… Эргым, ит ондале; Шулдыремжат таче… Сур шинчан айдемем… Мылам куржаш ыле почеш… Тый кого, кодо мыйым…Почеш толшылан: почеламут-влак // Ончыко. № 4. С. 25-30.
• Уремыште; Пижым мыланем пидеш: почеламут-влак // Марий коммуна. 1976. 5 февр.
• Ӱшанем: почеламут // Ончыко. 1985. №5. С. 3.
• Фестиваль муро: почеламут // Марий коммуна. 1985. 27 июль.
• Чон коржмо муро: поэма // Ончыко. 1988. № 1. С. 66—72.
• Чыла тыгаяк кодын да кодеш...: почеламут-влак // Ончыко. 2016. № 4. С. 5—9.
• Чыла тылат кӧра: почеламут // Марий коммуна. 1983. 11 сент.
• Шинчалан койшо сӱрет: почеламут // Ончыко. 2010. № 2. С. 10.
• Шочмо вел; Йӱледӱрын олыкыш волем…  Почеламут-влак // Ончыко. 1974. № 6. С. 41.
• Шочмо вер: почеламут // Марий коммуна. 1974. 21 июль.
• Шочмо йылме: почеламут // Кугарня. 2008. 15 апр.
• Шошо вальс: Почламут // Марий коммуна. 1976. 30 май.
• Шӱдырла йӱла: почеламут // Ямде лий. 1975. 9 май.
• Шӱжаремлан серыш: почеламут // Марий коммуна. 1981. 10 март.
• Шӱшпыкым адак кӱктат салмаште… Почеламут аршаш//Ончыко. 1995. № 7. С. 37-43.
• Эрдене ялыште; Йӱр толеш адак; Мыняр олма (задача); Шогертен; Ом лӱд: почеламут-влак // Ямде лий. 1974. 12 окт.
• Эрыкле кумыл: почеламут // Ончыко. 1990. № 5. С. 8.

 Вес йылмылаш кусарыме произведенийже-влак

• Стихи / пер. на рус. А. Парпара // Огонек. М., 1976. № 1. С. 8.
• Короткое лето: стихи и поэма / пер. на рус. А. Боброва. М., 1984. 64 с.
• Стихи / пер. на рус. В. Панова // Главные ценности наши. Йошкар-Ола, 1977. С. 177–178.
• Стихи / пер. на рус. Н. Бабицкой // Середина земли родной. М., 1987. С. 318–325.
• Свет рябины: отрывок из поэмы / пер. на рус. А. Боброва // Марийский край,  земля Онара. М., 1989. С. 115–120.
• Стихи / пер. на рус. Г. Смирнова, А. Смольникова // На просторах земных. М., 1990. С. 21–26.
• Стихи / пер. на рус. В. Панова // Братство песенных сердец. Йошкар-Ола, 1990. С. 74–75.
• Почеламут-влак / пер. на эстон. А. Валтона // Ныл йӱкан кумыл сем = Neli marilannat. Таллинн, 1998. С. 160—249.
• Почеламут-влак / пер. на эст. А. Валтона // Kuum öö. Таллинн, 2006.
• Так и живёт моя душа: стихи, поэма. Йошкар-Ола, 1999. 224 с.
• Одна была моя беда…  Хожу по земле, словно девушка – лебедь…  Стихи / пер. на рус. Г. Пирогова // Пирогов Г. Тринадцатый апостол. Йошкар-Ола, 2007. С. 299–303.
• Стихотворения // Пирогов Г.П. Давай на равных говорить... Антология. Переводы с марийского языка, стихи, поэмы. Йошкар-Ола, 2008. С. 214-241.
• Соло скрипкалан соната: почеламут-влак. Badacsonytomaj: CN - Collegium Fenno-Ugricum, 2010. 44 с. СD-диск пеленлыкан (Марий, немыч, француз да венгр йылме дене).
• Вот птица певчая ощипана… Пустым гнездом покинута душа… Самая счастливая; Поэт и Бог; Не умею быть брошенной… Как страшно понять: никому не нужна… Саксафонист; Предо мной; Человек светлоглазый… В окно ночное вдруг… Сне и снег из упавших завес… Душа если вольная – в клетку… //  Антология марийской поэзии в переводах Германа Пирогова. Т. II. Йошкар-Ола, 2011.  С. 280–292.

Альбертина Иванова кусарыше семын

• Валтон А. Пӧръеҥ-влак; Сонарзе-влак; Пиал; Вес тӱнясе илыш; Йомын пытыше-влак; Монча; Канва: ойлымаш-влак // Ончыко. 2017. № 7. С. 59—70.
• Гараи Г. Индеш шӱдӧ кече… Почеламут // Марий литература: 11 кл. хрестоматий. Йошкар-Ола. 1992. С. 263-265.
• Обрезкова Н. Мардеж ӧндалын куэрлам… Почеламут-влак / коми йылме гыч // Марий Эл. 2012. 16 июнь. С. 14.
• Пушкин А.С. Малыше кугыжа ӱдыр ден шым патыр нерген йомак // Пушкин А.С. Йомак-влак. Йошкар-Ола. 1999. С. 3-38.
• Пушкин А.С. Салтан кугыжа, чапле да патыр эрге Гвидон да сылне Йӱксӧ ӱдыр нерген йомак // Пушкин А.С. Йомак-влак. Йошкар-Ола. 1999. С. 57-109.
• Рапаи А. Корнышто. Шонышым: почеламут-влак / венгр йылме гыч  // Марий литература: 11 кл. хрестоматий. Йошкар-Ола. 1992. С. 262-263.
• Рапаи А. Поро юзын мурыжо: почеламут / венгр йылме гыч // Ончыко. 1986. № 4. С. 98-99.
• Рапаи А. Черле поэтын молитваже: почеламут / венгр йылме гыч // Марий литература: 11 кл. хрестоматий. Йошкар-Ола. 1992. С. 262.
• Сагирова А. Почеламут-влак / руш йылме гыч  // Ончыко. 1994. № 9. С. 115-120.
• Сарби Р. Чуваш мландем: почеламут / чуваш йылме гыч // Ончыко. 1989. № 6. С. 85.

Театр постановкыжо-влак

• Арале мыйым, волгыдо Юмем!: поэтическая драма. (Мар. театр) 1996.

Илышыже да творчествыже нерген литератур

• Хузангай А. Отсвет рябинового костра // Мар. правда. 1984. 4 нояб.
• Левшин И. Продлись, лето // Лит. Россия. 1985. 25 янв.
• Николаев С. Все у нее от сердца // Лауреаты премии Марийского комсомола имени Олыка Ипая. Йошкар-Ола, 1990. С. 90—103.
• Николаев С. Вигежат тудын — чон гычын // Мутын нелыже да ямлыже. Йошкар-Ола, 1993. С. 145—161.
• Иванов И.С. Лирика Альбертины Ивановой // Литература и время. Йошкар-Ола, 2003. С. 106—115.
• Чеснокова С. Художественный мир поэзии Альбертины Ивановой // Актуальные проблемы финно-угорской филологии. Йошкар-Ола, 2003. С. 319—324.
• Писатели Республики Марий Эл: автобиобиблиогр. сб. Йошкар-Ола, 2004. С. 28.
• Писатели Марийской АССР: биобиблиогр. справочник. Йошкар-Ола, 1988. С. 87—89.
• Осипов-Ярча В. «Мый такыр корным такыртен шым кошт...» // Ончыко. 2004. № 7. С. 52.
• Абукаев-Эмгак В. Чоншӱма илыше да возышо мутмастар // Марий Эл. 2004. 10 авг.
• Абукаев-Эмгак В. Альбертина Иванова: «Сылнымут — чон илышем» // Кугарня. 2004. 13 авг.
• Сидорова А. Шкалан гына ӱшаныман // Кугарня. 2005. 4 фев.
• МБЭ. Йошкар-Ола, 2007. С. 30.
• Яковлева Г.А.  Поэтическая драма А. Ивановой «Храни меня, мой светлый Бог!» (проблема жанра)// Художественная индивидуальность и литературный процесс.Ижевск, 2009. С. 166-169.

Чап

• СССР Серызе-влак ушемын йыжъеҥже (1983).
• Марий Эл Республикысе сымыктышын сулло пашаеҥже (1998).
• Олык Ипай лӱмеш Марий комсомол премий «Кечан эрдене» («Солнечным утром»), «Каласынем тылат» («Откровение»), «Короткое лето», «Шинчаваш ончен» («С глазу на глаз») поэтический сборник цикл-влаклан да самырык-влак коклаште марий поэзийым пропагандироватлымаште кугу мер пашалан» (1988).
• Марий АССР Совет Министрын Чапкагазше.
• Марий КПСС обкомын Чапкагазше.
• Марий ВЛКСМ обкомын Чапкагазше.
• Марий АССР Туныктыш Министерствын Чапкагазше.
• Йошкар-Ола Администрацийын Чапкагазше.

Кылвер-влак

• Иванова Альбертина (Республика Марий Эл) | Информационный центр «Финноугория».
• Марийской поэтессе Альбертине Ивановой исполнилось 55 лет | MariUver.
• Иванова Альбертина Петровна (род. 11.08.1954) | Национальная библиотека Республики Коми.
• Альберта Иванова | ВКонтакте.(руш)

Литератур

1. Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник / сост.: А.Васинкин, В.Абукаев и др. — Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008. — 752 с. C. 262-265.
2. Марийская биографическая энциклопедия: 3849 имен в истории Марийского края и марийского народа / авт. и рук. проекта В. Мочаев. – Йошкар-Ола, 2007. С. 30.
3. Абукаев-Эмгак В. Альбертина Иванова: «Сылнымут – чон илышем» // Кугарня. 2004. 13 авг.
4. Сабанцев Г. Альбертина Иванова: «Мый нигунам куштылгым кычалын омыл…» // Ончыко, 2014. № 7. С. 52–59.
5. Абукаев-Эмгак В. Чоншӱма илыше да возышо мутмастар // Марий Эл. 2004. 10 авг.
6. Осипов Ярча В. «Мый такыр корным такыртен шым кошт…» // Ончыко. 2004. № 7. С. 52
7. Марий Эл. 1998. 24 июль.