Йӱд
Йӱд — Кечын лекмыже гыч шичмыже марте жап; жапын кужытшо, кунам палемдыме точкышто керек-могай кавасе телан (планет, тудын спутникше-влак да т.м.) рӱдӧ волгалтарышыже (Кечыже) каватӱр деч ӱлнӧ лийын шога (кумдан палемдыме годым). «Йӱдын кужытшо» палемдыме точкылан тудын широтаже, планетын (керек-могай небесный телан) орбите плоскостьшо тудын пӧрдмӧ рӱдыжӧ деке тайналтмыже да рӱдӧ волгалтарышын кечыйолжо да пӧрдмӧ рӱждыжын кокласе лукшо деч зависитла. Небесный тела-влакын кечышт да йӱдышт терминатор дене ужашлалтыт. Кече системе планет-влакын пӧрдмӧ рӱдышт нунын орбите плоскостьышт деке вияшым колтымо гай огыт лий, сандене йӱд-влакын кужытшым нунын Кече йыр пӧрдмӧ ийгот пагытышт вашталта. Икгай кужытан кече да йӱд кечытӧр жапыште лиеш, кунам нунын пӧрдмӧ рӱдышт эклиптике деке вияшым колтымо гай лийын шогат; эн кужу кече да эн кӱчык йӱд (але мӧҥгешла) кечышогымаш жапыште лиеш, кунам нунын пӧрдмӧ рӱдышт эклиптике деке эн кугын тайналтын шога. Полярный круг-влак деч кӱшнӧ лийын шогышо широталаште йӱдын кужытшо кечын кужытшым эртен кертеш (полярный йӱд). Полярный йӱдын кужытшо полярный кругысо ик сутка гыч полюсысо пелий марте шуйна. Кече каватӱр деч 18° деч ӱлко волымыжо годым астрономически йӱд шуэш. Кечын каватӱр деч кӱшнӧ улмыжо годым — кече. Жап, кунам Кече каватӱр йымаке уже волен лиеш, но шалатыме кечыйолжо шекланыше деке эше миен шуэдылеш, рӱмбалгыш манын лӱмдат. Кунам тиде лук (18°) ок шуалт, йӱд ошо манын лӱмдалтеш (ош йӱд)[1].
.jpg)
