Каҥашымаш:Абукаев-Эмгак, Вячеслав Александрович

Статья-влак

Васинкин А.А. Кавашке кỹзаш шочыт мландыште

«Кӧ тудо? Поэт, прозаик, драматург, литературный критик але публицист? Чылажат иквереш. Тыгодымак марий йылме нерген возымо ятыр оҥай статья-влакын, шуко муро текстын авторжо, адакшым тышкак марий калыкын тачысе кечылаж нерген возымо ятыр статьяжым ешараш лиеш. Икымше «Кинде-шинчал» почеламут сборникше деч вара «Нигунам от пӧртылтӧ» вуймутан повесть ден ойлымаш книгаже(1989) он тӱням ужо, ты радамыштак «Шывага» лӱм дене посна лекше повесть да ойлымашыже-влакымат (1995) пурташ лиеш. А марий интеллигенцийын кызытсе илышыж нерген кок томан «Шочмо тувыр» романже писательым тачысе кечылан ик эн шуко да сылнын возен шогышо автор семын чапландарыш.

Вячеслав Абукаев-Эмгак сылнымутшо нерген ойлымо годым, жанр ойыртемым шотыш от нал гынат, нимо огеш вашталт. Тудын сылнымут пашаштыже арамланак огыл тÿрлӧ йогын палдырна. »

«Марий сылнымутышто Миклай Казаков да Валентин Колумб деч вара критике пашам кӱлеш семын ончышо, аклыше да тиде сомылым Ким Васин гай чарныде шуктен шогышо еҥ паша шукыжак лийын огыл. Кызыт лач Сем. Николевын, А.Александров-Арсакын, В.Абукаев-Эмгакын да пытартыш жапыште Г. Сабанцев-Ояр ден В.Осипов-Ярчан серымыштым, марий сылнымутын вияҥме корныжым эскерыше статьялаштым вашлийын кертына. Писатель-влак южышт тыгодым утларакшым ушакыллан огыл, шӱм-чон шижмашлан, эмоцийлан эҥертат. Адакат пример  шотеш В.Абукаев-Эмгакын литературно-критический пашаж нерген возымым шергалына. «Марий эл» газетыште 2001 ийыште тудын «Марий прозын вияҥдыме корныжо» статьяж почеш дискуссий тарванен ыле. В.Абукаев-Эмгак 24, 26, 27 июльысо номерлаште кызытсе мемнан сылнымутна нерген ойлымыж годым Зинаида Тимирбаевнан «Ончыко» журналеш савыкталтше «Тый дечет посна» повестьше нерген мутым луктеш, тудын ситыдымашыже-влакым ончыкта, тыгодым шке шонымашыжым ӱшандарышын, пример-влак дене пеҥгыдемден негызла. Ӱчашымашке ушнышо писатель-влак дене пеҥгыдемден негызла. Ӱчашымашке ушнышо писатель-влак А.Александров-Арсак ден И. Лобанов критикын ятыр ойжо дене келшыдымышт нерген возышт, йодышым тыге пӱсын шындымыжлан тудым шылталенат нальыч.

В. Абукаев- Эмгакын критический статьялаштыже мыланем утларакше тудын келгын шонкалаш, шинаште рад сÿретлалтше пример, образ-влакын пеҥгыдын эҥертен лончылаш тыршымыже келша. Тидыжым ме писательын шуко шӧрынан творчествыштыже тӱрыс ужына. Мутлан, газетеш савыкталтше тыглай интервьюштат тудо шомакым айда-лийже ок кышкылт. Адакшым шке шонымашыжым лÿдде, туран ойла.

Шочмо йылмым палысе, кучылтмо шотышто В. Абукаевын торчествыже молом марий писатель дечын ятырлан ойыртемалтеш. Тудо возымаштыже эрвел диалектым веле огыл мастарлыкын кучылтеш, моло кундемласе мут поянлык денат моштен пайдалана. Шкежат лингвистика, марий орфографий мутер да моло нергенат статья-влакым чӱчкыдынак савыкталтеш. Нине публикацийлаштат марий йылмын сылнылыкшым, ойыртемжым сайын палыше еҥын серымыже коеш. Абукаевын возымыштыже тачысе  кечын йодмыжым шотыш налме щинчалан перныде огеш код».

«Тудын пьесылаже тӱҥ шотышто нравственный проблеме-влакым тарватат. Автор герой-влакын кӧргӧ поянлыкыштым, шӱм-чон шижмашыштым ончыкташ утларак кумылан. Мутлан, «Межа» («Шем оржан ош поран») пьесыште чыла диалог, ӱчашымаш корно ӱмбалне телым йӱын йӧрлшӧ айдеме йыр тарвана. Но тыгодым кажне персонажын тӱсшӧ, акше нунын действийышт гоч рашемеш.

Поснак оҥай ыле мыланем «Ош кече йымалне» спектакльын премьержым ончаш. Икмыняр кече ончыч гына пьесын тӱҥ ужашлажым «Марий Элыште» лудынам ыле. «Адакат публицистика, колхоз чоҥымо жап нерген тачысе пагытыште писатель-влак ынде мом уым каласен кертыт?» - ӧрынрак шоналтышым тунам. Юмылан тау, йоҥылыш лийынам улмаш. Спектакльым ончымеке, рашеме: автор ягылтен пытарыме темыштат чинче падырашым муын да калыклан намиен шуктен.

Мо тыште ужо? Эн очычак драматург чийверан ойыртемже нерген марий сылнымутышто икымше гына тыгай келгын шонкала. Да, тудо тидын нерген «Сорта йымал арака» ойлымашыштыжат, «Ошкеча» исторический произведенийыштыжат каласкален ыле. Религий тема кызытсе пагытыште путырак модный лийын кайыш. Тидын нерген ме Ю.Артамоновын, М. Ушаковын да молом арий писатель-влакын произведенийлаштышт лудын кертына. «Ош теркупш» - арамланак огыл тыге маналтын пьесе икымше вариантыште. Произведений мучкак терпкупш, марий кумалтышын эн тӱҥ атрибутшо, чимарий веран символжо семын ончыкталтеш. «Еш, озанлык шалана – тиде ик ойго. А эн кугу трагедийже - тӱняште порылык огыл, а осаллык айдеме чонлан оза лийнеже, вот кушто эн шучкыжо», - каласынеже автор.»

«В. Абукаев дене литератур, искусство нерген шуко мутланаш пенен, тудын дене чыла тема денат кутыраш оҥай. «Даматурглан поэт лийме поснак пайдале. Мутлан, музыкальный спектакль муро деч посна лийын кертеш мо? Вес могырым, спектакльлан мурым возымашат поэтлан тыгак кӱлешан. Тыгодым режиссерын идейжым кӧргӧ гыч колыштат, кажне персонажым да тудым модшо актерым келгынрак ужыт. А вудаканрак ончет але от уж гын, муро текстым уэш-пачаш «локшинчаш» верештеш,» - шонкала, иктешла писатель.

Вячеслав Абукаев шке творчествыжым поэт семын тӱҥалын, манна. Поэзийже нерген шуко мутланаш лиеш, но мый ик ойыртемым гына палемдынем: тудо утларакшым мурылык поэзийым шочыкта. Очыни, сай муро текст – эн кӱкшӧ поэзий. Молан манаш гын сылне, шӱмеш логалше мурым мераш чынжымак пешак чот неле. Тыште моткоч шыгыр кышкар, пеҥгыде ритмика лийшаш. Тыгодымак поэтла айдемын кумылжым, чонжым тӱрыс авалтен кертман, а тидыжлан кугу талантан еҥын веле ӱнарже сита докан.

«Чашкерлашке пурлам – ямже уке,

Ломбогичкым пурлалам – тамже уке…»

Тӱжвач ончалмаште, нине строка-влак элвермарий калык мурым ушештарат, но сайынрак шоналтымеке, В. Абукаев- Эмгакын «Ужаргы-лай…» мурыжо пещ келге йоҥгытан. Айдемын шижмашыже кунам нӱшкемеш? Пешак чот ойгырымо, йӧсланыме годым але кумыл тӱргоч нӧлтшӧ, юарлыше гын…»

«Писательын шӱм-чонжо пешак ныжыл йӱкан семӱзгар гай. Тудым торжан тÿкалаш, тарватылаш ок лий. Икана, поэзий муро нерген мут лекмеке, Вячеслав Александрович тышерак рашемдыш: «Муро – тиде изи пьесе, тудын шке угытшо, шке кышкарже уло. Пьесе дене таҥастарымаште, тиде кышкарже моткоч изи, а шонымаш, идей, эсогыл сюжетат тугак верыштыже да келге лийшаш улыт». Пеш чын шонымаш. Лач тидлан кӧрак муро айдемын чоншижмашыжым нимо деч чот тарватен кертеш.

Тудо муро текстым композитор йолташыже-влакын йодмо почешат, шкевуяк возенак шога. Утларак пеҥгыде кылым В. Кульшетов, А. Яшмолкин, В. Захаров да С. Маков дене куча».

Писательын пытартыш жапысе творчествыже прозо кугу верым налеш манын палемдышна. Тидыже ÿмбач ончалмаштат, савыкталт лекше книга-влак чот гычат коеш. Тудо творчестве корно тÿҥалтышыжлан  1978 ийын «Ончыко» журналын кокымшо номерешыже лекше «Нигунам от пӧртылтӧ» ойлымашым шотла. А чынжым гын ятыр ончычак, кандашияш школышто тунеммыж годымак, возаш тÿҥалын. Тунам утларакшым «Ямде лий»  йоча газетыште савыкталтын. Икымше тыгай серымашыже школышто литкружок кузе пашам ыштыме нерген лийын.

Сем. Николаев «Шывага книгалан возымо ончылмутыштыжо тыге палемда: «Тиде авторым мый, манмыла, йочаж годсекак рукописьыште лудынам. Келша мылам тудын мут колыштмыжо да… колыштдымыжат: автор кумшо семын, шке оян да шкаланже утларак ÿшаныше лиеш. Тидым мый эреак сайлан шотленам. Весымат каласен кертам: В. Абукаев-Эмгаклан «туныктен» каласышаш шомакем утыр шагалемеш – тидланат йывыртыде ом керт». Тидыже – уста тунемшын писын ончык ошкылмыжлан, творческий сеҥымашыжлан ушан туныктышын куан шомакше огыл  мо?

В. Абукаев- Эмгакын прозаический произведенийлаж гыч мыйын кумылемым эн ончыкак «Максим» повестьыште авалтыш. Ӱмбач ончымащте автор пуйто ялыште имне йомын толмылан ойгырен орлана, но тыште тÿҥжӧ производственный тема, ял илышым, пашам сÿретлен ончыктымаш огыл. Тиде - фон веле. Сем. Николев моткочак чын воза: «…Имньым пытарыме проблеме «производство» авыртыш лийын. А повестьын кӧргӧ шолмаштыже шӧрвал семынак эн ÿмбаке еҥ-влак лектыт – Вичук, Микита вÿрзÿмбай Пасук. Верук, чон пасылтарыше Олюк кÿзеныт». (Семен Николаев. "Мутын нелыже да ямже», 196 с.). Персонаж-влакын йылмыштат шкешотан да ушеш лакемалтше, санденак Пасук лÿм пелен критик «вÿрзÿмбайым» (геройын йӧратыме ойжо – А.В.) ешара.

Варажым тиде повестьым «Нигунам от пӧртылтӧ» книгаште угыч лудым. Тудо «Ончыко» журналысе вариант дене таҥастарыме ятыр шотышто вашталтын да «Шонанпыл шым тÿсан» лÿм дене савыкталтын. Образ – влакым чоҥымо, илышым сÿретыме йӧн шотышто тиде произведений деке пешак лишыл «Шывага» книгаш пурышо «Мӱндыр-лишыл шÿдыр» повестят. Писатель кок вережат тӱҥ шотышто самырык-влакын илыш турыжланымашышт нерген каласкала. Произведений-влакын ойыртемыштат игкай: персонаж-влак моткочак ура койышан. Турайылман да чулым улыт, поснак кокымшо повестьысе тӱҥ герой, самырык клуб вуйлатыше Илюш, путырак чыр айдеме. Тудо клубыштат шке сомылжым жапыштыже да кÿлеш семын вораҥдарен шукта, колхоз илышыштат чыла вере ончыл радамыштыже. Южгунамже тыште сюжет кылдыш-влакым утыжым пÿтыркалымашат шижалтеш. Автор повествованийыште чÿчкыдынак письма, дневник формым кучылтеш. Тидыже ик могырым герой-влакын кӧргӧ шижмашыштым утларак келгын, тичмашынрак сÿретлаш полша. Тыгодымак ик йӧн дене тыге чÿчкыдые пайдалымашын шке лÿдыкшылышат уло: тудо творчествыште  штампым шочыктен кертеш. Мутлан, тиде йӧным ме прозаикын «Шочмо тувыр» романыштыжат ик вере огыл вашлийына. Юмылан тау, прозаик тыште мыланна штамп нерген кутыраш нимогай амалымат ок пу.

Тиде произведенийын сылнымут ойыртемжылан Семен Николаев «Мутын нелыже да ямлыже» книгаштыже тичмаш да чын акым пуэн, сандене тудын нерген уэш-пачаш ойлышаш уке. «Шочмо тувыр» роман тыглай прозо огыл – тыште, поэзий гыч тÿҥалын, публицистика вошт ончыктымо тачысе мемнан илышнан драмыже. Теве кушан Абукаевын лыҥ жанрже ик волгыдо синтезышке савырнен!» («Мутын нелыже да ямлыже». 197 с.) – палемда тудо. Вара, изишак шоналтымек, тыге ешара: «Романыште эше моткочак органический ик жанр – литературный очерк – уло. Тудо эпистолярий формо гычын раш койынак посна лектын шога» (Туштак, 200 с.)

В. Абукаев – Эмгакын творчествыжым лончылышемла, ик статьяшем «Шочмо тувыр» романын автобиографизмже, мемуар сынан улмыж нерген мутым утлара луктынам ыле. Чын, кеч-могай писательын возымаштыжат тÿҥ негызлан тудын илыш опытшо, ÿмыр пÿрымашыже кугу кышам кодат. Тыгак Максим, Илюш, журналист Григорий Черкулаев. Эвлес да прозаикын моло геройжо-влакат – мыняр гынат автор шкеже, но нуным тÿрыс автобиографический образ манаш огеш лий. Творчествыште художественный воображенийлан кугу вер кодшаш.

Тидын нерген сылнымут мастар шкеже тыге рашемда: «Возымаштем автобиографизм мочолырак верым налеш? Шагал манын ом керт, шуко манашат ом тошт, но «Шонанпыл шым тÿсын» повестьысе Максим ала «Шочмо тувырысо» Григорий Чекулаев – тиде тый шке улат манше лудшо дене келшаш, конешне, нигузе ок лий. Южо деталь, ситуаций але илыш йыжыҥ, мутат уке, шкемын, родо тукымын, ешын пÿрымашышт дене кылдалтыныт. Но тыгайже ик произведенийыштак кок-кум персонаж деке куснен кертеш. Мутлан, Чекулаев – тиде Абукаев шкеже манше лудшылан мый тореш ом каласе…»

«Шочмо тувыр» роман нерген ойлымо годым шымлыше-влак эн ончычак тудын марий сылнымутышто посна верже нерген кутырат. Конешне, тыгодым Н. Ильяковын «Эдемла да ивла» романжым, «Творчество» повестьшым шарналтат. Ӱчашаш ом тÿҥал, но В. Абукаевын тиде произведенийже утларак келге да путырак шкешотан. Книгасе герой-влак чыланат мыланна палыме айдеме улыт, нуно мемнан коклаштак иленыт, пашам ыштеныт да шукышт кызытат пеленнак улыт. Тыште авторын творческий ойыртемже моло произведенийлаж деч ятыр келгын палдырна. Авторын шуко жанрыште тыршен пашам ыштымыжат пале кышам коден.

С.В. Николаев «Мутын нелыже да ямлыже» книгаштыже В. Абукаев-Эмгакын творчествыжлан ятыр верым ойыра да кÿкшӧ акым пуа.  «Прозыштат поэт» - тыге маналтеш тудлан пӧлеклалтше статьяже. Пешак чын каласыме. Поэзий кумыл литературын чыла жанрыштыжат лийшаш, тидыжым ме В. Абукаевын творчествыштыже, поснак «Шочмо тувыр» романыштыже тичмашын ужына. Прозышто веле огыл, драматургийыштат, литературно-критический статьялаштыжат, эсогыл – публицистикыштат. Тудын сылнымут пащаштыже мутын «нелыжым да ямжым» тÿрыс шижын моштымаш кызыте  пагытыште возен шогышо мутмастар-влак а. Спиридонов, А. Мокеев, Г. Алексеев семынак моткочак раш падырна. Шижалтеш тидыже тудын «Семен Николаев. Вашмутланымаш, статья» книгаштыжат (1996). Икманаш, писательын шÿм-тулешыже иланен тыгай саскат, тудо шке туныктыгыж ончылнат парымеш кодын огыл.

В. Абукаев - келгын шонкалыше писатель. Эше тÿҥалтыш пагытысе возымаштыжак поэтын строкаже-влак шинчамлан пернышт да ушешем лакемалтыч. «Кавашке кÿзаш шочыт мландыште…» Чынжымак, Мланде – айдеме пÿрымаш шепкаже. Ме ятырынже пасулаште, фермылаште, завод цехлаште да тыглай паша кабинетлаште веле улына, пӧрдалына да Кавашке, Сандалыкыш нигунамат огына нӧлталт гынат, кумылна, чоншижмашна ала куштат чоҥештылеш. Лач тыгаяк  улыт В. Абукаев-Эмгакын геройжо-влак. Нуно моло дечын шулдыраҥше кумылышт, секскемалтше шинчаончалтышыт дене лйыртемалтыт. Вес могырым, поэт манмыла, «шинчат гын тыят самолетыш, ончен мошто кÿшыч тÿням!» Тыглай йылме дене каласаш гын – илыш тошкалтыш тыйым кÿшкӧ нӧлталеш гынат, ит кугешныл, шочмо пыжашетым нигунам ит мондо. Варажым тиде ойыш тудо утларак чаплын да чын ешара:

«Ончен мошто кÿшыч тÿням…» -
Сай мутым туддеч колынам.,
Но кÿшкӧ кÿзат мландÿмбачын,
Кавашке кÿзаш шочыт мландыште.

Поэтын лирический персонажше чыла ужаш, шымлен аклаш тӧчышӧ:

Йырым-йыр чыла ужын, акленак коштам,
Чылажат тыште уло: пеледыш, саска.
Уло мланде, кава, кайыккомбо кашта…
Ала-куш теве тудо торашке вашка.

Поэзийже ойыртемалтше йÿан лийже манын, автор лым лийде тырша.

Вием шутымыла шÿм гыч
Мый мурем куан мурем.
Йоҥныжо поэзий лук гыч,
Тек олян… но шке йÿкем»,

- ойлен поэт тÿҥалтыш произведенийлаштыжак.

Тыге каласен кертына: кызыт В. Абукаев - кÿкшӧ мастарлыкан, ойыртемалтше йÿкан литератор. «Шке йÿк» - сылнымутын веле огыл, кеч-могай творческий пашан эн кÿлешан, тÿҥ атрибутшо. Литературышто, сылнымут аланыште. Каваште, Пегас чоҥештылме верыште, В. Колумб манмыла, «литшырчык-влак» уто улыт. Адакшым тидат, В.Абукаев-Эмгакын ойжат, пешак чын: тудо ончыкылык тукымлан ÿшаным ылыжта. «Кавашке кÿзаш шочыт мландыште!».

(Ончыко. 2003. № 5. С. 182-191).

Николаев С. В. Прозыштат Поэт.

«Кавашке кÿзаш шочыт мландыште…»

«Иктаж лучко ий ончычак лудынам ыле тидым Вячеслав Абукаевын серымаштыже да тулеч вара самырык йолташемын мланде ден кава коклажым, шке шÿмем кучен ончымыла, эре эскера.

Шонымаштем, Вячеславын да мыйын рвезе годсем ятыр-ятыр шотышто игкайрак иланеныт – тугаяк, тÿҥалтыш ончалмаште, ӧндал кертдымым ик элышке пурташ тыршыме кумыл, тугаяк чонлан шинчын канаталташ верым пуыдымо акыл, ик семынак рвезынек когаргыше пыстыл, но содыки тÿҥ икгайлыкна – мут сомылнам ончен, шӱм-чон порволымешке кокытеланен орланымаште.»

«Мылам кызыт тыге чучеш: Абукаевын поэзий гычын прозышко, драмышке, публицистикыште куснымаштыже рÿдӧ чий – лирикын шке авторжым ишаш тÿҥалмаштыже. Вячеслават вет тӱҥалтыште, чылан семынак. Кудалтен кодымо шочмо ялже йыр пӧрдаш тӱҥале, ава ончылно ыштыдыме титакшым касараш пиже, «илаш сае-весела» манме шояк чынеш пӱтырналташ тÿҥалмыжым шиже, сандене ондак изи ойлымаш-влак гоч. Вара кугу прозышто «мый» лÿм дене аҥысырын огыл, а «тудо», «нуно» шинча дене лопкан, келгын ончен, тÿням сÿретлаш тарваныш.

Но поэзий дечын «ойырлымаштыжат» почеламутын шагал шомак дене лыҥ ойлен кертмыже, ойсавыртышын чолгалыкше, тÿрлӧ сылнештарыме йӧнын кӧргӧ куатше – прозаикын поян корно кургыжо почылто. Таче романист Абукаев геройжо-влакын илышым, шÿлышым, чоным пуэн моштымо дене ойыртемалтеш, прозысо лирика ынде авторлан гына огыл, а лудшыланат (уке, автор деч коч лудшылан) пашам ышта, кунамже ик мут модышак геройын уло шÿм-чонжым, весе деке кумылжым почын пуа, а шкаланже, манмыла, характеристикыште савырна.»

««Шочмо тувыр» романым мый шочаш тӱҥалмыж годсек сад кучышыжын ужар саскам ончымыжлак эскерем – ондак автор сераш тӱҥалтыш мут дене каласкала ыле, вара, тӱҥалтыш книган тÿҥалтыш вариантшым ыштен шуктымекыже, Марий писатель ушемым вуйлатыше-влак дечын тичмаш рукописьымак лудаш пуаш шке йодын.

Кызыт тиде книгашке рукописьлан  серыме реценцийым овартен пуртем, адакшым романын кокымшо книгажымат ынде лудын шуктенам.

Вик да кумыл нӧлтын (але, мӧҥгешла, кумыл волен?) палемдем: тыге вошт койшо сеҥымашым марий прозышто пытартыш лучко ий коклаште мый кумшо гана веле лудам: ыле ожно годым Юрий Артамоновын «Сонимаке пеледышыже». Теве гына шÿмым пунчале Геннадий Гордеевын «Омса вес велне» повестьже, а ындыже – романак куандарыш!

Вячеслав Абукаев чыла жанр дене вашам ышта: поэизийыште тудо вургыжын кÿрышталтше йÿкан. Драмыште кенета илышын кочо келгытшым ужын моштышо авторла почылто. Публицистикыште лым лийдыме, литературоведенийыште тул йылман… Проза манмаште, Абукаевын кушмо эволюцийже ойыртемынак паш палдырна – ойлымашлаштыже, мутлан, кÿлешан (тÿҥ шотышто мораль да этика могырым) лыҥ темылан пижеш. Да шагал ойлымашыже мыйын кызытат ушыштем…»

««Шочмо тувыр» роман тыглай проза огыл – тыште, поэзий гыч тӱҥалын, публицистика вошт ончыктымо тачысе мемнан илышнан драмыже. Теве кушан Абукаевын лыҥ жанрже ик волгыдо синтезышке савырнен!

Пытартыш ийлаште мемнан ожнысо романтистна-влак палынак кошкен шуыныт ыле, нунын серымыштым лудаш изишак сола кидан лийман – шкендым покталтен от виешле гын, роман-влак шкешт тыйым сымыстарен огыт керт, сандене оҥай йылман, кызытсе да пырт ондаксырак илышнам «пеҥгыде коммунист» шинча дене монументла огыл, а тачысе вольна уш-акылан шымлызе семын лывыргын да чыным тойыде каласкален моштышо рвезе прозаик-влак (В. Микишкин, Г. Алексеев, Г. Гордеев, В. Бердинский да В. Абукаеват нунын ратыште) ожнысо лӱман-влакымат серымаштышт утларак лавыртат гын, сай ыле!..

Ятыр эпизодым але сценым – мастарлык шот дене – пӱтынь марий прозын эн чапле кÿкшытыштӧ гоч аклыман. А Шымавийын монологшо деч авторым (тÿҥ геройым) судитлыме омо сÿрет просто классически келыштаралтыныт.

Произведенийым рÿдылышӧ вий – самырык писатель Григорий Чекулаев, эреак шке чонжым пургедше, эреак еҥ чоным палаш тыршыше, йӧратымаш озырканеш когаргыше, шыде тулеш лыпланыше, илышыште моторлыкым да поролыкым кычалын  лым лийдыме айдеме. Тудын коштмо корныштыжо калыкнан курымашлык акылжым чумырен ончыктышо Шымавий кува, ик неле гоч весышке вончен, куштылгым кычалдыме ÿдыр веҥыже Меҥыза ден Петроп, Федор Абрамовын «Алькажын» илыш корныжым у времаште кычалше Наташа, застой-запоеш лӧчен оваргышк илыш «оза-влак», саде лӧчышӧ-влакым саклышаш верч тамык кишпод чуриян совет «демократий» судопроизводствын тачысе репрессий машинашыже тодыштмо пÿрымашан Эвлес… Да авторын – лирический Григорий Чекулаевын – шӱм модмыжо, чон тодыштмыжо, пиалже, таҥже, пелашыже, тушманже. Но нимучашдымын йӧратыме Люсяшт! Ах, Люся. Люся!.. Тудо ок лий гын, роман ок шоч ыле. Но романын рӱдӧ кышкарыштыжн тудлан вер уке. Тудлан вер - лач писательын орлыкан шӱм подыштыжо веле, санденак огыл мо тудлан автор посна жанран посна сюжетым кычал муын – эпистолярный форма веле Люсям роман мучкак произведенийын двигательже семын куча (мастарлыкше тиде – кушкын толшо Абукаевын). Чапле вер. Ала- мо шот дене Стефан Цвейгым ушештарыше приём.

Роман улыжат кум-ныл кече веле шуйна. Но тиде кÿчыкышкӧ курык гранитла прессоватлалтыныт: коллективизацийын чыла тупелаже, «Сталинын пуымо пиалан илыш», порылан лукмо пунчална пончеш лунчыртымо тачысе ял, корныдымо илыш, вуйдымо вуйлатыше тÿшка, чыла тӱрлӧ шере-кочыж дене пырля тачысе сылнымут илышна, т. м. Икманаш, мо йырым-йырна да кӧргыштына ышталеш – чылалан вер ситен тиде кум-ныл кече коклаште.

Вячеслав Абукаев романыштыже – марий сылнымутын тымарте тÿкалаш тоштдымо ятыр омсажым кроп почын шындаш тоштын. Тӱжем тыгыже «омсаж» гычын кокытшым очеркыштемат почде ом чыте.»

«Сылнымутыштат, музыкыштат, сӱретыштат кок-кум фамилиян элитым мындыртен, «тулеч молат»- влакым нигунам ужын огытыл, санденак огыл мо искусствынан, шомакнан лочо жапышт пытартыш ийла марте шуйныш. Йӧра, Писатель ушемышке у вуйлатыше толмеке, изишак самырык-влакат пырдыжаҥыч. А веет могай тӱвыргӧ лиеш ыле сылнылык илышна, мемнанамат ончычак айдемылан шотлат ыле гын!..»

«Романыште эше моткоч органический ик жанр – литературный очерк – уло, тудо эпистолярий форма гычын раш койынак посна лектын шога. Тиде национальный (марийын гына огыл, чувашынат, одынат. Мордванат – арам огыл Абукаев чыла нине калыкын проблемыжым, иктышке чумырен, ик наций семын ончыкташ искусственно, но путырак чын «батаммчуд» мутым шонен луктын: башкир, татар, мордва, марий, чуваш, удмурт мутла гыч шочшо абревиаутра – кÿчыкемдыме мут) самырык интеллигенцийын кушмаштыже кугу деч кугу чаракым чараҥдыше очерк – адакат вет пачер проблема денак кылдалтын тачысе марий самырык писательна, композиторна, артистна-влакын кушмо орлыкышт. Микишкин, Сабанцев, гордеев, Абекаев шкеже «кудырвуян» Тÿҥ-влакын шояштлан кӧра огыл мо тачат телевизоран да телевизордымо еҥ омашлаште орланат?.

Икманаш, кугу роман. Неле роман, чын роман. Мый тудын верчын кок кида йÿклем.»

«Шочмо тувыр» романын икымше книгаже, пожале, куну экспозиций семын серыме – герой-влак дене пачаш-пачаш тӱрлӧ савыртышыште вашлият, кажне гана нунын вашталтме жапышке толын шумыла чучеш. Но автор шеен еҥже-влакым уэмдаш, кушташ ок вашке. Мутлан, тӱҥ герой, журналист григорий Чекулаев, кузе кӧгыштыжӧ шокшо подла шолын, илышыште нимом кугу мок ворандаре, роман мучко тугаяк кодеш, эсмаса тудынак ӱҥышылыкшылан кӧра тюрьмашке шичше Эвлес-Иван верч кучедалаш ниузе ылыж ок шу; Наташа утыр да утыр пачерышыже тÿкылалтеш; Меҥыза ден Петропат тунемме илышыштымак илат…

«Шочмо тувыр» романын эн рÿдылышӧ айдемыже - Шымавий. Тудын илыш корныжат, койышыжат, илыш умылымашыжат тÿрлӧ шарнымаш гоч эре вияҥыт, вашталтыт, геройым утыр пойдарен толыт. Моло герой дене таҥастарымаште, Шымавийын йылмыжат лач шкенжын (персонифицироватлыме маныт тыгайым сылнымут шымлымаште). Шымавий – куктежалтше марий ялын акрет гычак сакалт илыше арже, тудын илышым аклымыжлан, шÿм чон судшылан эре ӱшанет. Тевыс колхоз помым аклымыжак мом шога!»

«Шымавийын эртыше нерген шомакше – акынын, йомакчын, мудречын ончыко виктаралтше ырымышт, тиде ужаш гына огыл, моло вере аклен иктешлымыжат, пожале, кугу эпосын уш-акылжыла лудалтыт. Санденак вет мыят Шымавийым марий лудшылан пӧлеклыше авторым прозыштат поэт манам. Тиде икте. Весыже, тулечат шертыракше – Шымавийын тошто илышым чолган сÿретлен лончылымыжо Григорий Чекулаевым вияҥда, илыш чолгалыклан тарата. Мылам тыге чучеш: Гриша романын кокымшо книгаште, моштен-мошьыдерак гынат, совет мафий, коммунист коррупций ваштареш тарванаш тоштеш гын, тиде-рвезын чоныштыжо Шымавийын ю куатше модаш тÿҥалын.

А мафийлан кокымшо книга чыла гаяк куатшым пуэн. Прокурор Червяков. Колхоз вуйлатыше Березовский, патократ Селифонов, первый ончалмаште, путырак ваш келшен, мафиози улашке кычылталыныт. Но тиде первыйончалмаште веле, нуным илышаште икте веле уша – илыш вашталтме дечын шучкын лÿдын илымышт. Нунын шакшын йÿын орымыштлан кӧра ончысо райком секретарь кавара, титаканже, адакат первый ончалмаште, тунам але самырык партаппаратчик Березовский. Уш-акыл почеш, тудо решотка шеҥгелне лийман ыле.  Но келгын ончалаш гын, йÿшӧ секретарь колымаште чылан языкан улыт, сандене чылан утлен кодаш йӧршын языкдыме да тыгаяк (нунын суд атмаштышт) правадыме Эвлесым, кырен-орландарен, шояклен-лÿдыктыл, тюрьмашке шурен чыкат.

Кӧ мане, 37-ше ийла деч вара респрессий машина шолдырген манын?! Репрессий азу, ынде тыгыдем шукемын. Кажне административно-территориальный кугыжанышын пӧртйымалныже айдемын капшыге, чонжыге пуреш...

Нуным Березовский гоч колхозник-влак пукшат, Селифонов гоч обком да правительство саклат, Червяков гоч шинчан да пылышан-влакым пытырат, пуштедат. Тидын годымак шиначора шояк дене, демагогий эҥырешвотеш пÿтырен, калыклан  шке еҥыштым депутатыш сайлыктат. Ой, юмыжат, чыла тиде мемнан йыр, мемнан илышыште, мемнан «перестройка» тÿжлымаште ышталте. Чыла тидым ме изин-изин паленак огыл гынат, эре тогдаен иленна. Но кузе, кушеч, могай могырым тиде кугу, шучко, еҥ кочшо Эҥыремыш ваштареш кучедалаш – ме гына огыл, таче эше ни у правительство, ни КГБ, ни МВД, нигӧ ок пале. Да огытат керт але вашпижын…

Чылан ушнымеке, ала вий улмым шижына? Правоохранений пелен литература, искусство, культура тавадаҥ кынелмеке? Мо-гынат Миклай Рыбаковын «Мокмыржо» деч вара самырык Вячеслав Абукаев-Эмгак илыш колнан шӱйшӧ вуйжым лудшылан ончыкташ чолгаҥын, але тудо марий сылнымутан у саман мардежеш нерештме жапше толеш? Ончыч пырт ӱҥышынрак поэзий тӱҥале, драме ушныш, проза тошто – ала саде у озымна атылана?

Илыш таулым эн очыч поэт-влак шке оҥышкышт налыт. Тиде мыйын шомакем огыл, акрет ырым. Таче теве прозыштат поэт-влак шочыт».

(Мутын нелыже да ямлыже: сылнымут очерк, почеламут. Йошкар-Ола, 1993. С. 192-203).

Вячеслав Абукаев-Эмгак нерген шарнымаш

В.И. Актанаев, Марий Эл Республикысе тӱвыра, печать да национальность паша шотышто министрын икымше алмаштышыже

Ме Вячеслав Абукаев дене пырля М. Шкетан лӱмеш Марий национальный драме театрыште ныл ий утла пашам ыштышна.  Тудо чынжымак пеш уста, талантан еҥ ыле. Тыгодым илышыште йоча гай яндар чонан лийын. Тудо сыренжат, вурседылынат моштен огыл. Могай пашам от пу, чыла ыштен кертеш да жапыштыже шукта ыле. Проект-влакымат тудлан возаш ӱшаныме. Финн-угор театр-влакын «Майатул» фестивальыштлан сценарийым ямдылен. Южгунам ок келше гын, уэш-пачаш ала-мыняр гана вашталтылын. Тунамсе тӱҥ режиссерна Василий Домрачев дене киносценарийымат возкаленыт. Да чыла жапыштыже шуктен...

Юрий Соловьев, прозаик, журналист

Ала-молан Слава Абукаевын (илымыж годым тыге манынам) 2003 ийыште лекше «Вӱротыза» почеламут сборникше поснак шӱмыш возын. Кажне почеламутшо илыш дене чак кылдалтын, философиян шонымашыж дене чоным тарвата. Тарвата да угыч саде корно-влак ушыш толыт:

…Мый иленам талукашым 

Арня але ик шагат.

Нине корныла-влакым Славан пашам лым лийде, йӱдшӧ кечыже ыштымыж денак кылден умылем. Почеламутым возыма гычак тӱҥалме творческий корныжо умбакыжым шошо эҥерла ташлен. Тиде гына  тудлан шагалрак лийын да варажым утларак да утларак прозышко тайнаш тӱҥале, но поэзийымат нигунам кудалтен огыл. Варажым шкенжым драматург семынат ончыктыш, критика корныжат, кок велыш лупшалтде, иктӧр вияҥын. Арам огыл южышт тудын деч ик гана огыл йодыныт: «Слава, кунам возенже шуктет?»

Мый Слава дене самырык литератор-влакын «Сылнымут шыже-1978» семинар-совещанийыште палыме лийынам. Тунам кужурак, какши капан рвезе дене ӱмырешлан йолташ лийына манын, шоналтенат омыл. А пӱрымашна шкеак шке корныж дене наҥгайыш. Пытартыш жапыште Слава М. Шкетан лӱмеш Марий национальный драма театрыште литератур пӧлкам вуйлатышылан ыштыш. Программист сомылым шуктышо Алевтина пелашем дене пырля ик пӧлемыште шинченыт. Садлан адак кечеш икмыняр гана нунын деке пурымек, шомак ярым илыш, литератур, театр йыр пӧрдын. Тыгодым кабинетыш кӧ гына пурен ок лек: актер, композитор, художник, журналист, землякше-влак, район гыч толшо… Ала-кудыжо паша дене, весыже гын мутым вашталташ, кумшо пырля тамакам шупшаш ӱжеш... Тыгодым Слава кажныжлан жапым муын, шӱм шокшыжо кажнылан ситен.

А теве пелашемын каласкалымыж гыч тыгай сӱрет ушеш кодо. Морко район гыч самырык возкалыше ӱдыр толын, пырля почеламутшо-влакым конден. Слава тӱҥалше авторын ойпогыжым эр гыч кас марте лончылен, возымыжын кажне корныжым тыглай гына тӧрлен огыл, а пырля каҥашен, ончыкылык корным рашемден. Пелашемже кабинет гыч иктаж сомыл дене шагат утлараклан дыр лектын кая. Пӧртылеш, а нуно эшеат почеламут нерген мутланен шинчат. Ноенат огытыл, шоналтен тунам. Тынар чыташат кӱлеш вет.

Слава дене, манмыла, пырля кочкын-йӱын иленна. Ваш-ваш эреак полшенна. Эн лишыл йолташ нерген поро деч поро  шарнымаш кодеш. Слава курымешлан мемнан деч кайыш манын, нигузеат ӱшанен ом керт. Кечын пуйто илышыштем ала-можо ок сите.