Википедий:Модмо вер: версий-влак коклаште ойыртем
Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме
Тӧрлымашын возен ончыктымашыже уке |
Тӧрлымашын возен ончыктымашыже уке |
||
1 корно:
<gallery></gallery>
'''Исанбаев Николай Исанбаевич'''
Марий Элыште лӱмлӧ еҥ, филологий
Николай Исанбаевич 1929 ийысе пургыж тылзын 27 кечыштыже Башкир АССР, Калтаса районысо Ӱлыл Качмаш ялыште. Ондак шочмо ялыштыже тӱҥалтыш, вара Калтаса кыдалаш школышто тунемын. Тыште шым классым пытарымеке, Краснокам марий педучилищыш пурен. 1948 ийыште тудым сайын пытарен. Ӱшаным пуышо студент семын тудлан институтыш каяш направленийым пуэныт. Тыге рвезыеҥ тиде ийынак чапланыше Марий пединститутын марий йылме да литератур пӧлкашкыже верештеш. Институтышто тыршен тунемеш, марий тӱвыра да йылме деке шӱмаҥеш, шымлымаш пашалан кумылан улмыжым ончыкта. Сандене 1952 ийыште, институтым сайын пытарымекыже, тудым вигак аспирантурыш колтат. Тыге тудо Москваш, Языкознаний институтын аспирантурышкыжо логалеш. Тыште тӱнамбал лӱман кугу шанчызе Б. А. Серебренниковын школышкыжо верештеш. Тунам, 50-ше ийла тӱҥалтыште, провинций гыч толшо рвезылан, да эше руш еҥлан, рӱдоласе лӱмлӧ шанче тӧнежыш логалаш куштылго лийын огыл. Тушко верешташ келге шинчымашым, тӱвыргӧ уш-акыл куат кӱлын. Тидыже самырык рвезе лийын. Садлан тудо, чыла чаракым сеҥен лектын, Совет Ушемысе йылмешанчын тӱҥ рӱдерышкыже пурен кертын. Тыште шанчын оргажан корнышкыжо лӱдде шуҥгалтше самырык марий рвезын шымлымаш усталыкше почылтеш. 1955 ийыште Николай Исанбаевич аспирантурым пытара да тиде ийыштак «Марий йылмыште Н-причастий» темылан кандидатлык диссертацийым чаплын арала, шке таҥашыже марий-влак кокла гыч йылме дене ончыч шанче кандидат лӱмым налеш. Самырык ученыйым, шымлызе усталыкшым ужын, тышанак, СССР Шанче академийым Языкознаний институтешыже, шанче пашаеҥлан кодат. Тыште тымарте ик марий еҥат шанче пашаеҥ семын ыштен огыл. Николай Исанбаевич марий кокла гыч икымше лийын, тушто марий-влакланат корным почын.
Институтын финно-угор секторыштыжо тунам тӱнямбалнат кумдан палыме финно-угровед-влак Б. А. Серебренников, В. И. Лыткин, К. Е. Майтинская, Ю. С. Елисеев пашам ыштеныт. Нунын дене пырля Николай Исанбаевичат тыршен, шанчызе семын кушкын. Тыште чапле шымлыме школым эртен да тунамсе совет финно-угроведенийын ик уста шымлызышке савырнен.
Языкознаний институтышто тыршымыж годым тудын илышыштыже ик куанле событий лийын – икымше совет йӱкан киношто модшо Йыван Кырлан ойлымыжым йӱкаҥдаш пиал шыргыжалын. Тунам икымше гана кумда экран гыч марий ой уло тӱня мучко йоҥгалтын: «Ой луй модеш, луй модеш кугу чодыра покшелнет…»
Икмыняр ий языкознаний институтышто ыштымеке, Николай Исанбаевич Йошкар-Олашке пӧртылеш да МарНИИ-ште пашам ышташ тӱҥалеш, тыгак пединститушто лекцийым лудеш. Тыште шанчызе семын йол ӱмбаке пеҥгыдын шогалеш, шымлымаште чолга улмыжым ончыкта.
1993-шо ийыште Николай Исанбаевич «Марий да тюрк-влак кокласе йылме кыл» теме ден докторлык диссертацийым арален. Тушто кужу жап шуйнышо марий ден тюрк-влак кокласе кылым тыкымлын шерген лектын, нине калык-влак коклаште шке жапыште чак кыл лиймым ончыктен.
Н. И. Исанбаевын шымлымаш пасужо кумда. Тудын возымо пашаже-влакым марий йылмешанчын тӱрлӧ йыжыҥлаштыже ужаш лиеш. Шке кышажым тудо лексикологийыште да фонетикыште, морфологийыште да синтаксисыште, диалектологийыште да лексикографийыште, йылме историй ден йылме контактым шымлымаште коден. Но тудын тӱҥ тӱткышыжӧ туге гынат эрвел кундемойын ойыртемжым да марий-тюрк йылмыла кокласе кылым рашемдымаш йодыш-влак ӱмбаке виктаралтын. Нине проблеме-влак дене тудо йылме наукыш моткоч серыпле надырым пыштен. Тудын шымлымыжлан кӧра ме таче эрвелмарий кундемойын шкешотан ойыртемже-влак дене сайын палыме улына, чумыр марий йлмын вияҥ толмо корныштыжо тудын вержым рашемденна.
Н. И. Исанбаевын шанче саскаже пӧдыра. Тушто шӱдӧ утла шымлыме пашам савыктен. Нунын коклаште посна книга-влак улыт – тиде «Деепричастия в марийском языке» (1961), кок томан «Марийско-тюркские языковые контакты» (1989, 1994), «Марий да тюрк йылме-влак контакт» (2001), «Диалект материалым кузе да мом погаш» (2003, В. Н. Васильев дене пырля), «Марий исторический фонетика» (2007), т. м.
Кугу суапым ыштен Н. И. Исанбаев лу томан «Марий мутерым» ямдылымаште.Тиде чапле пашан тудо ик авторжо да редакторжо лийын. Марий шанчыште веле огыл келге кышам коден тудын «Марий йылмыш кӱсынлымӧ татар да башкир шомакше-влак» мутерже.
Н. И. Исанбаев таче Марий Элыште финн-угроведений дене ик эн тале специалистлан шотлалтеш. Тудын шанче пашаже-влак финн-угроведенийым келгын палымыже дене ойыртемалтын. Тидымак эскераш лиеш тудын рецензийлаштыже, диссертаций советыште самырык-влакын диссертацийыштым лончылымашлаштыже. Чыла вере тудо шкенжым финн-угроведенийым умылышо, тудым сайын палыше шанчызе семын ончыкта. Тудын каҥашыжым, айдемым пагален ыштыме ойжым чыланат порын вашлийыт да колыштыт, тауштен, шотыш налыт.
==Тӱҥ паша-влак==
| |||