Леонардо да Винчи: версий-влак коклаште ойыртем
Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме
Тӧрлымашын возен ончыктымашыже уке |
Тӧрлымашын возен ончыктымашыже уке |
||
33 корно:
Францийыште тудо моткоч шагал сӱретлен, но шкенжым уста еҥ семын ончыктен. Тудо мастарлын пайрем-влакын эртарыме, Роморантаныште у полатым чоҥымо, Луара да Сона коклаште каналым да тыгак Шамбор замкыште тӱҥ спиральный тошкалтышым чоҥымо паша-влакым виктарен колтен. Колымыж деч кок ий ончыч мастарын пурла кидше йымен каен, да тудо пыкше гына вес еҥын полшымыж деч посна коштын кертын. Амбуазыште кумшо ий илымыж годым кудло шым ияш Леонардо вакшыште веле киен. 23 апрельыште 1519 ийыште тудо завещанийын возен коден, а 2 майыште Кло-Люсеште колен, йырже тудын йолташ-влакше да шедевр-влакше лийыныт. Вазарин мутшо почеш, да Винчи лишыл йолташыжын I Франциск корольын кидешыже колен. Тиде чын ала чын лийше огыл, но Францийыште кумдан шарлыше легенде Энгрын, Ангелика Кауфман да моло сӱретче-влакын пашалаштышт ончыкталтын. Леонардо да Винчим Амбуаз замкыште тоеныт. «Тиде монастырьыште Француз королевствын моткоч кумдан палыме сӱретчын, инженерын да зодчийын Ленардо да Винчин капше кия», — шӱгар кӱ ӱмбалныже возен кодымо. Тӱҥ наследниклан тудын йолташыже да тунемшыже Франческо Мельци шотлалтын. Варажым 50 ий наре тудо мастерын наследствыж дене вуйлатен шоген, тушко тыгак сӱрет деч посна тыгак инструмент-влак, книгагудо да тӱрлӧ йодышлан возалтше 50 тӱжем утла оригинальный документ пуреныт. Тиде документла кокла гыч таче кече марте лач кумшо ужашыже гына аралалт кодын. Тыгаяк вес тунемше Салаилан да слугалан Леонардон виноградникшын пелыже гыч логалын.
Тенийсе-влаклан Леонардо ондак сӱретче семын палыме гынат, да Винчи скульптор лиймыж нерген шонымаш-влак улыт. Перуджи университет гыч Джанкарло Джентилини да Карло Сиси шымлызе-влак 1990 ийыште мумо да таче кече марте аралалт кодшо терракотовый вуй Ленардо да Винчин единственный скульптур пашажлан шотлат. Но да Винчи шкенжым кеч-кунамат эн ончычак инженерлан але шанчылан шотлен. Тудо сӱретымаш усталыклан моткоч шагал жапым ойырен да тыгакшат моткоч эркын пашам шуктен, садлан сӱрет-влакшын чотшо пеш кугужак огыл, ала-мыняр паша-влакше йомыныт але сусыргеныт. Нот садак тӱнямбал
кӱкшытыште художественный аланыште моло уста сӱретче-влак таҥастарымаште кугу надырым пыштен. Тудын паша-влакшылан кӧра сӱретлыме усталык шке вияҥме шотшо дене у кӱкшытыш кӱзен. Тудын илымыж годым лач ик изобретенийже гына признанийым налын, тиде пистолетлан келыштарыме колесцовый замок. Ондакшым тудо шагал шарлыше лийын, XVI курымын покшелныже тудын чапше дворян коклаште кӱзен, но эн чотшо кавалерийыште чот шарлен толын. Да винчи дене шонен лукмо колесцовый замок моткоч тичмаш лийын, сандене тудын дене XIX пайдаланеныт. Леонардо да Винчим тыгак чоҥештылмаш дене кылдалтше йодыш-влак тургыжландареныт. Миланыште тудо шуко сӱрет-влакым ыштылын, тӱрлӧ кайык-влакын да йӱдвачыреҥге-влакын чоҥештылме механизмыштым шымлен шоген. Наблюдений деч посна тудо тыгак опыт-влакымат шындылын, но нуно чыланат тыран лийыныт. Тудо моткоч чотак чоҥештылме аппаратым чоҥымыжо шуктен. «Кӧ чыла пала, тудо чыла сеҥа. Пален налаш гына кӱлеш — шулдыр-влакат лийыт!», — Леонардо да Винчи каласен коден. ______________ Илыш ӱмыр мучкыжо Леонардо да Винчи анатомий теме дене кылдалтше тӱжем наре лодем ден сӱрет-влакым ыштен, но шке паша-влакшым публиковатлен огыл. Айдемын да янлыкын капым почмо годым скелетын да кӧргарверын чоҥалтме ойыртемжым, кажне изи ужашыжым моткоч раш ончыктен. Клинический анатомийын профессор питер Абрамсын шонымыж почеш, да Винчин шымлыме пашаже 300 ий ончыко эртен каен, кумдан палыме «Анатомия Грея» пашам эртен каен. Леонардо да Винчин шонен лукмо изобретений-влак: парашют, колесцовый замок, велосипед, танк, ик вер гыч вес верышке наҥгаяш лийше да армийлан келшыше куштылго кӱвар, прожектор, катапульта, робот, кок линзан телескоп. Леонардо да Винчи шкенжым мудреч семын ончыктен. Теорий деч посна нимом ышташ огеш лий манмым, тудо моткоч ондакак умылен да тиде шотышто тыге каласен коден: «Кӧ теорий дене огеш пайдалане гын, тудо руль да компас деч посна корныш лекше моряк дене иктак. Практике кеч-кунамат теорий дене шыҥдаралтшаш.» Тудо сӱретче деч кеч-могай изображенийланат келге да раш умылымашым йодын, сандене пелен нумалме да возкалыме тетрадьешыже эреак шке наблюденийлажым серен коден. Иктешлен каласаш гын тиде шкешотан йӧратымаш шӱлышан дневник лийын, тӱнямбал литературышто тудлан келшыше лийын огыл. Тыгак тудын тӱрлӧ изречений, философий шонымаш, аллегорий, анекдот, басне-влак лийыныт. Чылажге 120 книгаже лийын, кудыж дене материаллан поян энциклопедийым ямдылаш лиеш ыле. Но тудо шке пашалажым савыкташ вашкен огыл, ваштарешла, йышт возкален, южо возымыжым кызытат расшифроватлалтын огытыл. Тудын деч кодшо шола кид дене рукописьлаште возымо материал-влакше таче кече марте почела-почела толын шуын огытыл. Леонардо да Винчин колмыж деч вигак йолташыже да тунемшыде Франческо Мельци рукописьла гычын живопись дене кылдалтше отрывок-влакым ойырен налын да «Трактат о времени» лӱмден пашам луктын. Тичмашнек тиде рукописный паша XIX-XX курымлаште веле савыкталтын. Тиде пашан ойыртемже исторический значенийже огыл, а эн тӱҥжӧ — тудо мотор да яндар йылме дене возалтын. Гуманизмын тӱзланымыж годым итальян йылме латынь йылме дене таҥастарымаште второстепенныйлан шотлалтын, но Леонардо да Винчи шке тенийсылык-влакшым йылмын моторлыкшо да сылнылыкше дене ӧрыктарен. Но шкенжым тудо литераторлан шотлен огыл, кузе шонен, тугак возен, садланак тудын прозыжо XV курымысо интеллигенцийын кутырымо образецшылан шотлалтын. Басне ден фацецийлам возымо шот дене тудо XIV курымысо прозаик-влак дене иктӧр шога, а южо фацецийлажым Сакеттин новелле0влакше деч йӧршеш ойырашат огеш лий. Аллегорий ден пророчестве-влакше фантастический сынан улыт.
Тачысе кечылан Леонардон кодшо дневникла гычше 7000 лаштык аралалт кодыныт. Ончычшым тиде акдыме заметке-влак мастарын йӧратыме тунемшыж дене Франческо Мельци дене лийыныт, но тудын колымекыже чыла рукопись-влак ала-кушко йомыныт.
[[Категорий:Полимат-влак]]
| |||