Бетховен, Людвиг ван: версий-влак коклаште ойыртем

1812 ий деч вара Бетховенын композитор илышыже ала-мыняр жаплан лыплана. Туге гынат, кум ий гыч тудо угыч ончычсо гаяк пашам ышташ тӱҥалеш. Тиде жапыште фортепианный сонатше-влак чоҥалтыныт: 28-ше деч пытартыш марте. Шуко жапым калык мурылан ойырен. Шотланд, ирланд, уэль муро коклаште руш калык мырат уло. Пытартыш ийлаште Людвигын возымыж гыч эн тӱҥланже кок пашаже шотлалтыт – «Торжественная месса» да Индешымше номеран Симфоний сочиненийже-влак. Индешымше симфонийже 1824 ийыште шындалтын. Калык композиторлан овацийым ыштен. Исполньятлымыж годым Бетховен калык деке туп дене шоген да нимом колын огыл. Вара, мурышо-влак кокла гыч ик ӱдыр тудым кидше гыч кучен, шӱргыж дене колыштшо-влак деке савытрен. Калык шовыч дене, кид дене, упш дене лупшеныт, композиторым саламлен. Оваций шуко жап шуйнен. Бетховенын популярностьшо тыгай кугу лийын, что даже правительство тудым тӱкаш тоштын огыл.

Шольыжын колымыж деч вара, Людвиг племянникшым ончаш налеш. Тудым эн сай пансионатыш кусара да шке ученикшылан, Карл Чернилан, тудын ден музыкым тунемаш шӱда. Композитор племянникшы деч ученыйым але артистым ыштынеже ыле, но тудыжын ушыштыжо карт ден бильярд веле ыле. Шуко долгаже улмыжлан кӧра, племянникше шкенжым пуштнеже ыле, но кертын огыл. Бетховен тдын верч шуко ойгырен. Тудын тазалыкше вигак шӱкшемын. 26 мартыште 1827 ийыште Бетховен колен. Коло тӱжем наре айдеме тудым ужаташ миен.

'''Туныктышо.'''

Музык урокым Бетховен эше Боннышто пуаш тӱҥалын ыле. Тудын бонн ученикше Стефан Брейнинг пытартыш кечыжла марте композиторын эн сай йолташыже лийын. Брейнинг Бетховенлан «Фиделио» либреттожым вашталташ полшен. Веныште тудын ученицыже Джульетта Гвиччарди лийын. Тудо Брунсвиков шамычын родыжо лийиын, куштыжо Бетховен эре лиеден. Джульетта композиторлан келшен, даже ӱдырым марлан налаш шонен. 1801 ий кеҥежым Людвиг Венгрийыште эртарен, Брунсвиковмытын именийыштыже. Туштак Бетховен «Лунная соната» сочиненийым возен. Тудым Джульетталан пӧлеклен. Бетховенын тыгак Тереза Брунсвик ученицыже лийиын. Тудын музыкальный талантше лийын – ӱдыр сайын рояль дене модын, моторын мурен. Лӱмлӧ швейцар педагок Песталоцци дене палыме лийме деч вара, Тереза йоча шамычым ончаш тӱҥалеш. Венгрийыште тудо благотоворительный йоча сад-влакым почеш йорло йоча-влаклан. Колымыж мартре тудо тиде пашажым ыштен шоген. 1861 ийыште колен. Бетховеным Тереза дене кугу йолташ келшымаш кылден. Композиторын колымыж деч вара «Письмо к бессмертной возлюбленной» лӱман серышым мумо ыле. Тачат пале огыл кӧлан тудым адресоватлыме, но шукын шонат, Терезалан возымо манын.

Дорофея Эртман Бетховенын ученицыже лийын. Германийиын эн сай пианисткыже. Тудлан Бетхофен 28-ше номеран Сонатыжым пӧлеклен. Доротеян йӧчаже колымо нерген пален налын, Людвиг шуко жап тудлан модын. 1801 ийын пытартышыштыже Веныш Фердинанд Рис толын. Фердинанд – Бетховен ешын йолташыжын эргыже. Бетховен тудым приниматлен. Кузе и моло Бетховенын ученикше-влак, Рис инструмент дене модын моштен. Икана Бетховен Рислан шукерте огыл пытарыме адажиожым модын ончыктен, кудыжо рвезылан моткоч чот келшен. Рис тудым наизусть шарнен кодын. Князь Лихновский деке пурымо годым, Рис модын пуэн тиде пьесым. Бетховен Рисын модмыж нерген пален налын да чот сырен. Тидын деч вара Людвиг Рислан нимомат больше модын, колыштыктен огыл. Икана Рис шке маршыжым модын, чылылан Бетховенын маршыже манын ойлен. Вара Рис Бетховенын у сочиненийжым колын. Нуно прогулкыш каеныт да йомыныт ыле, каслан веле пӧртылыныт. Ошкылмо годым Людвиг ала-могай мелодийым мурен каен. Мӧҥгӧ пӧртылмеке, Бетховен ушыш толшо мелодийжым инструмен коклаште модын. Тыге «Аппассионатын» мучашыже шочын. Рис дене Карл Черни пашам ышташ тӱҥалын. Бетховенын тунемшыже-влак коклаште Карл шкет кына йӧча лийын. Тудлан индеш ий веле темын, но тудо концерт дене уже выступатлен. Карлын икымше туныктышыжо ачаже лийын, лӱмлӧ чех педагок Винцель Черни. Кунам Карл икымше гана Бетховеным квартирыштыже ужын, тудо композиторым Робинзон Крузолан шотлен, молан манаш гын Людвигын квартирыштыже пуламыр лийиын, шкежат шӱкшӱн койын. Черни композитор дене вич ий тунемын, вара Бетховен тудлан документым пуэн, куштыжо тунемшыжын сеҥымашыж нерген, сай шарнымашыж нерген возен. Чынжымак Черлин пеш сай шарнымашыже лийин, тудо туныктышыжын чыла сочиненийжым наизусть пален. Умбакыжым Карл Венын эн сай туныктышыжо лийиын. Тудын ученикше-влак коклаште Теодор Лешетицкий лийын. Теодор – руш фортепиан школын основательже. 1858 ий гыч Лешетицкий Петербургышто илен, а 1862 гыч 1878 ий марте кызыт веле почмо консерваторийыште пашам ыштен. Тыште дудын дене А. Н. Есипова тунемын, умбакыжым тиде консерваторийынак профессоржо. В. И. Софронов – Моско консерваторийын вуйлатышыже.

• 8 симфонический увертюр, нунын коклаште «Леонора» № 3.

• 5 концерт фортепианолан оркестр ден.