Гагарин, Юрий Алексеевич: версий-влак коклаште ойыртем

'''Юрий Алексеевич Гагарин''' (9 март [[1934]]-27 иймарт Клушино1968) ял— Гжатский районеш шочын кушкын. Тудотудо совет лётчик-космонавт, [[Совет СоюзынУшемын геройжо]], российысе да моло йот элласе мландын почётный гражданинже.

== Йоча пагытше да шинчымаш ==

Юрий Алексеевич Гагарин 9 март 1934 ий [[Клушино]] ял Гжатский[[Гжатск районкундем]], кресаньык ешеш шочын кушкын. Ачаже, Алексей Иванович Гагарин, (1902–1973) плотник лийын, аваже, Анна Тимофеевна Матвеева, фермыште пашам ыштен.

24 май [[1945]] ийыште уло еш дене нуно Гжатскыш[[Гжатск]]ыш куснат. [[1946]] ий майыште Гагарин кудымшо классымат туштак тунем пытара, да [[1954]] ий 25 октябрьыште Люберцкий 10№-ан ремесленный училищыш тунемаш пура.

1951 ий августышто тудо Саратовский[[Саратов]]ский индустриальный техникумыш тунемаш пура, 25 октябрь 1954 ийыште тудо иквмше гана аэроклубыш кая. [[1955]] ийыште Юрий Гагарин моткоч сайын тунеммыжым пытара, вара икымше гана шке гыч Як-18 самолёт дене чоҥештылеш. Чылажге ты клубышто тудо 196 гана чоҥештылын.

12 апрельыште 1961 ийыште тудо уло тӱнялан икымше еҥ лийын, кудо [[космос]]ыш чоҥештен. "Восток" лӱман ракетоноситель да "Восток" корабль ден, [[Байконур]] космодром гыч, кушто лийын Юрий Алексеевич Гагарин тудо чоҥештен. 108 минут деч вара тудо сайын, [[Саратов областьысевел]]ысе [[Энгельс (ола)|Энгельс]] ола деч тораште огыл, шинчын. Тыге 12 апрель [[1962]] ий гыч тиде кечым пайрем семын эртараш тӱҥалыныт.

Икымше тыгай космический чоҥештылмаш шарнымашеш кодын, а Юрий Алексеевич Гагарин шкеже чылалан палыме айдемыш савырнен. Йот элласе правительство да тӱрлӧ мер организаций кӱштымылан кӧра тудо кумло наре тӱрлӧ олаш миен коштын. Тылеч поснак тудо Советский[[Совет СоюзУшем]] кӧргыштат ятыр вере лийын. Варажым мер пашамат виктарен шоген, Жуковский лӱмеш академийымат тунем пытарен, ЦПК-ат пашам ыштен, идын годымак космысыш чоҥешташат ямдылалтын.

27 март 1968 ийыште авиакатастрофеш, учебный пашам эртышышла тудо ӱмыржӧ дене чеверласа. Тыге тудым шарнымаш лӱмешыже ятыр олалан, уремлан[[урем]]лан лӱмыштым вашталтеныт. Тӱрлӧ олалаште чапкӱм шынденыт.

== ВВС годсо карьерыже ==

27 октябрьыште [[1955]] ийыште Гагарин Совет армий радамыш логалеш, тушечын Оренбург[[Орынбор]] оласе К. Е. Ворошилов лӱмеш 1-ше военно-авиационный училищыш логалеш. Тунемын Ю. А. Гагарин палыме лётчик-испытатель Я. Ш. Акпулатов ден. Тӱрлӧ нелылыклан кӧра, 25 октябрь 1957 ийыште тудо моткоч сайын тунем пытара. Кок ий жапыште [[Мурманск]] воктенысе 169-ше истребительный полкыштыжо Касвел флотысо 122-шо дивизийыште служитля. 1959 ий октябрьлан чылажге 259 жагатым чоҥештылын.

9 декабрь [[1959]] ийыште Юрий Гагарин рапортым воза. Арня гыч тудым [[Моско]] олаш медосмотырым эрташ кӱштат. [[1960]] ий тӱҥалтышыште тудым эше ик гана ӱжыктат, да тылеч вара тудым космосыш чоҥешташ йӧршылан шотлат. Икмыняр жап гыч тудо ешыж дене вес верек кусна, да туштак кажне кечын тӱрлӧ занятий-влаклан ямдылалташ тӱҥалеш.