Васильев, Валериан Михайлович: версий-влак коклаште ойыртем

Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме
Тӧрлымашын возен ончыктымашыже уке
Тӧрлымашын возен ончыктымашыже уке
1 корно:
[[Файл:Васильев В.М..jpg|200px|thumb|В.М. Васильев-Ӱпымарий]]
'''Валериан Михайлович Васильев-Ӱпымарий''' ([[13 Шорыкйол]] [[1883]] — [[3 Кылме]] [[1961]]) — {{comment|сотыеҥ|просветитель}}, шанчызе-энциклопедист, литератор, {{comment|йылмешанчейылмышанче|филологий шанче}} доктор, этнограф, фольклорист, сылнымутчо, музыковед. Валериан Михайлович - шанче степеньым налше марий-влак коклаште икымше улеш. "Марий шанчын ачаже" - лӱмым илымыж годымак пуеныт.
 
Пошкырт Эл Янаул кундемысо Тумна ял гыч. Тудын лӱмжым [[Йошкар-Ола]]н ик уремже да [[МарНИИЯЛИ]] нумалыт.
10 корно:
[[1883]] ий [[1 Шорыкйол]] кечын кызытсе {{comment|Пошкырт Эл|Башкортостан}} республикысе Янаул кундем (тунам Пӱрӧ уезд лийын) Сусады – Эбалак (Тумна) ялеш улан [[чимарий]] кресаньык ешыште шочын<ref>Сануков К.Н. "Путь в науку и в науке", Уфа, 2004. 54 лашт.</ref>. Изинекак шочмо йылмыжым, калык поэзийым йӧратен шынден. Шым ияш тунемаш тӱҥалын.
 
Шке ялыште ныл ий тунемын, вара учычылтуныктышо изам эргыж дене Ӱпыш наҥгайыш. Тушто кок класанклассан школыш пуэн кодыш. Ӱпыштӧ Валериан кум ий гыч курсым пытарен лектын. Тулеч оньышыжоончычшо тунемаш ачаже шышыш колто. 1895 ийыште, тунем чарныме ий, шижымакшыжымак ачайжеачаже тудым шкеныштшке Чараруш правленийышке возкалаш намиен кодыш. Ик-кок тылзыжым ялт тугак илен; варажым тудылантудлан тылзылан кум теҥгем пыштышт.
 
ТунемымТунеммым чарнен гынат, адак оньышумбакыже тунемшашым вуйыштевуйыштыжо кучен илен; мондыдымашынмондаш изышогыл манын, изиш тунемынат шоген. Тӱрлӧ правленийыште кум ий возкален эртарен, шкен Пӱрӧ олашке шикшалтенкуснен: иктыланат каласыде, шылын каймыла йыштак каен. ПӱрӱштӧПӱрыштӧ учычыллантуныктышылан туныктымоямдылыме школыш пурен. Тушто, курс пытармӧҥгатпытымекат, тунеммышымтунеммым чарнымыже шышшуын шуогыл. ШкенШке уездуездысе Музек лӱман ялыште учичыллантуныктышылан ик ий гынапашам шогеныштен лектында адак тунемаш каен, ындыже - [[Озаҥ]]ышке.
 
Тунам тудотудын гай шемер калык гыч лекшылан тунемаш корно пеш шыгыр ыле: шке окса дене тунемаш лийшаш огыл, казна чот дене поп лиймыла адак кугурак учичылыштуныктышылан лекмыла веле лиеш ыле. Тудлан поплан туныктымо школыш пураш вереште. Тушечын кум ий гыч 1906 ийыште тунем лекте.
 
Попланже шым кае, Озаҥышак Каван ер воктенсе семинареш коден, тӱрлӧ йылме дене кнага возкалыме, лукмо верешыже. Кнагаже пеш шотанак огыл ыле: шукыжо Крестос тыныш савырыме, вес туня илыш нерген да монь. Ту кнага-влак воктенак тудо шкеак моло тӱрлӧ кнагамат лукташ тӱҥалын: марий календар, тӱрлӧ чер поремдыме, марий муро, тушто йомак тошто мут, молыжат. Кнага лукмаште моло марийат полшышо шуко лие.