Ефремов, Георгий Захарович: версий-влак коклаште ойыртем

Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме
Kudsebs (каҥашымаш | надыр)
Kudsebs (каҥашымаш | надыр)
362 корно:
• Г. Ефруш [Биографическая справка] // Асылбаев А., Николаев С. Литературный хрестоматий средний школын 8-10 классла-шамычлан. Йошкар-Ола, Маргиз, 1943. С. 533.<br />
=== '''В. Кириллов. Ушан критик: Г. Ефрушын шочмыжлан – 70 ий''' ===
Писатель Геогрий Ефрушым марий калык утларакшым прозаик да драматург пашаже гыч пала. Тудо, 1931 ий гыч тÿҥалын 1940 ий марте, шуко ойлымашым, ятыр пьесым возен, лудшо-влакым чÿчкыдынак очерковый публицистикыже дене куандарен. Эн сай ойлымаш ден очеркше сар деч ончыч посна сборник денат лектыныт. Тиде сборникеш печатлыме произведений кокла гыч «Кокымшо илыш», «Тойбатыр кугызан ешыже», «Шошо», «Эше мо кÿлеш?» ойыртемынак сöрале, келге шонымашан улыт. А «Пытартыш единоличник» ойлымашыже вигак хрестоматийный мут саскашке савырнен. Тудым пел курым жапыште иктаж коло гана тÿрлö антологиеш , школлык лудшаш книгаш, репертуарный сборникеш савыктыме. <br />
Г. Ефрушын прозыжо – ныжылге кумылан, лиризм шÿлышан. Южо ойлымашыже, мутлан, «Шошо ойлымаш», проза йöн дене возымо виян почеламутым ушештара. Уста писательын пьесыже-влак: «Ешем», «Тайра», «Эҥыремышвот», «Тушманын кышаже» марий драматургийым кугун пойдареныт. Г. Ефруш проза ден драматургийыште чот тыршымыж дене пырляк критика ден литературоведенийышкат шке творчество куатшым ешарен. Тудо у книгалан рецензийым, рвезе автор-влакын мурпаша корнышт нерген статьям кÿрылтде возен шоген. Возымыжо «Марий коммуна», «Рвезе коммунист», «Ямде лий!», «Ленин ой» газетлаш, «Пиалан илыш» альманахеш печатлалтын. <br />
Тÿҥалше критик марий сылнымутын социалистический реализм корно дене кузе вияҥ толмыжым терген, тематика шотышто чарныде поен толмыжо нерген ойлен. «Писательын сеҥымыже» статьяштыже тудо марий прозаик Элнет Сергейын «Илыш шолеш» романжым порок умыл дене лончылен, тиде романын чыла сай могыржым ончыктен да шке ойжым тыге иктешлен: «Чапле книгам шочыктышо Элнет Сергей – илыш материаллан поян писатель, шке пашажым чеслын шуктен». Г. Ефруш «Илыш шолеш» романым умбакыже сайын возаш авторлан сугыньо ойым пуэн. С. Элнетын кугу произведенийжын икымше ужашыже «Повесть» подзаголовок дене 1936 ийыште «У вий» альманахеш печатлалт лектын. Кокымшо ужашыже гыч икмыняр глава 1937 ий телым «Марий коммуна» газетеш савыкталтын. Архив фондеш аралалт кодшо документла гыч кызыт палена: С. Элнет «Илыш шолеш» романын икымше книгажым ( 15 авторский листа кугытаным) Москваште Гослитиздатеш лукташ шонен. Издательствыш<br />
здательствыш 1937 ий шошым рукописьымат колтен, кокымшо книгам возаш тÿҥалын. Чаманен каласаш верештеш: романын рукописьше, печатлалт шуде, йомын: писательын мöҥгыштыжö личный архившат аралалт кодын огыл.
Г. Ефруш 30-шо ийлаште марий литературышто кугун тыршыше писатель-влакым – О. Шабдарым, И. Олыкым, Йыван Кырлям, Я. Ялкайным – шке статьялаштыже пагален ушештарен, М. Казаковын, В. Чалайын поэзийыштым шокшын саламлен, нунын тÿҥалтыш книгашт нерген сай обзорный статьям возен.<br />
Г. Ефруш тале рвезе поэт-влакын шке шотан ойыртемыштым раш ужын шуктен. М. Казаковын творчествыж нерген тудо тыге каласен: «Моло поэт дене таҥастарымаште Казаков Миклайын усталыкшат кугу; тудо – самостоятельный поэт, тудын шке образный мышленийже уло». ( Г. Ефруш. «Марий поэзийыште у ошкыл» статья – «Марий коммуна», 1940 ий, 24 февраль). Талантан марий поэтын «Гречанка», «Чеверын, Крым», «Шÿмеш пиждыме каче», «Шарнымаш эре кодеш» почеламутлажым Г. Ефруш пеш кÿкшын аклен, ончыкыжым М. Казаков кугу сылнымут мастар лийшаш, марий литературышто ончыл верым налшаш манын, палемден.
В. Чалайым рвезе критик кöргö вийжым, перспективыжым шотыш налын аклен: «Чалай Васлий – ончыкыжым кушкын кертше поэт, тудын возымыжо марий поэзий фондыш свежа пöлек» (Г. Ефруш. Кушмаш корнышто // Марий коммуна. 1939. 4 апр.). Рвезе поэтын «Кама», «Пÿрö серыште», «Кок куэ да ик тумо» почеламутшо-влакым лудын лекмеке, Г. Ефруш тушто чын поэзий кумылым, лирика чоным шижын. Южо статья ден обзорыштыжо курык марий писатель-влакын (Ш. Булатын, П. Першутын, В. Сузын да молынат) творчество пашаштым лончылен, курык марла возымат чумыр марий литературым пойдара манын, ончыктен. <br />
1938 – 1940 ийлаште Г. Ефруш Марий научный институтын литература ден фольклор секторыштыжо пашам ыштен, марий прозын кушкын толмо корныжым шымлен. Тыге тудо марий прозаик Д. Орайын творчествыж нерген икмыняр статьям серен да газетешат, альманахешат печатлен: («Карш корно» повесть нерген // Марий коммуна. 1939. 8 май; Д.Ф. Орайын творчествыже // Пиалан илыш. 1939. 2 №).<br />
Г. Ефруш, сылнымутан литературына кÿкшö идеян, келге шонымашан лийже манын, шонен, национальный кышкареш лакем шичме ваштареш кучедалын. Тудо ойлен: марий писатель моло калык литературымат сайын палышаш, творчество пашаштыже пÿтынь тÿнямбал культурылан эҥертышаш. «Ятыр тÿҥалше писательже, - возен тудо ик статьяштыже, - руш классикым огыл, а шке шочмо йылмыж дене серымым веле лудеш. Марла кукшын серымым лудатат, М. Горькийын «Мать» повестьше гыч Ниловнан моткоч простой, чонеш логалше мутшо ушышкет возеш. Тудын образше мочол келге, шÿм гыч лекше! Кажне мутшо – илышын сескемже…»<br />
Марий сылнымутым идей, творческий шонымаш шотышто пойдараш, шочмо литературынам моло калык культура деке лишемдаш шоненак, тудо руш классик-влак нерген статьялам возен («Пролетар революцийын кугу поэтше» - 1936; «Мемнан Пушкинна» - 1937; «Калыкын кугу мурызыжо» - 1938). Марий поэзий А. Пушкиным, В. Маяковскийым, Д. Джамбулын творческий наследийышт дене кузе кылдалт шогымым шымлен. <br />
1939 ийыште украин-поэт-классик Т. Шевченкон шочмыжлан 125 ий теммым пÿтынь элна кумда кумыл дене пайремлен. Тиде чапле дата вашеш Марий издательство кугу кобзарьын ойырен налме произведений-влак сборникшым луктын. Сборникыш пуртымо почеламутлам марий йылмыш М. Казаков, В. Рожкин, В. Чалай да молат кусареныт. Г. Ефруш сборникым поген ямдылен, чыла кусарымым редактор семын тöрлен. Уста марий критикын илышыж да творчествыж нерген материалым Киевыште савыктен лукмо, «Шевченкон энциклопедийышкыже» пуртымо.<br />
Тудо ийынак шошым Г. Ефруш Украиныш унала миен коштын, кугу кобзырьын илым мландышке марий калыкын шÿм саламжым намиен. Киевыште тудо СССР Писатель ушем правленийын юбилейный пленумыштыжо участвоватлен, Каневыш Шевченкон шÿгарже деке миен. Чыла тидым шарнен, тудо изи очеркым возен. Очеркше «Марий коммуна» газетеш печатлалтын. Журналын тиде номерешыже очеркым уэш печатлена.<br />
Г. Ефруш критика ден литературоведений пашаште ушан, тале шымлыше улмыжым ончыктен. Тудо руш да моло калык литературым сайын палымыже, кугу эрудицийже дене ойыртемалтын. МарНИИ-н наука пашаеҥже лиймеке, тудо «30-шо ийласе марий литература» монографийым возаш тÿҥалын ыле. Марий театрын, марий драматургийын кушмо кушмо корныштым шымлаш шонен. Сар деч ончычак Совет Армийыш служитлаш кайымыже, 1941 ий кеҥежым фронтеш геройла колымыж дене чыла шонымыжым почылтарен, йöнештарен ыш шукто. Ынде марий литературын, марий литературоведенийын историйыштым научно шымлыме годым Г. Ефрушын тÿҥал кодымо кÿлешан пашажым, тудын ушан ойжым эреак пагален шарналтена.<br />
 
=== '''А. Асылбаев. Георгий Ефрушын драматургийже нерген''' ===
Георгий Ефруш - самырык писатель. Тудо 1934 ийыште гына возаш тÿҥалын. Тудын творчествыже кок жанр дене – драматургий да тыгыде ойлымаш-шамычым возымо корно дене вияҥ толеш. Тиддеч посна тудо критический статья-шамычым воза. Но тудын творчествыштыже драматургий тÿҥ верым налеш. Тиде статьяште ме тудын драматургийже нерген кÿчыкын ойлен пуэна.