Ефремов, Георгий Захарович: версий-влак коклаште ойыртем

Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме
Kudsebs (каҥашымаш | надыр)
Kudsebs (каҥашымаш | надыр)
377 корно:
 
=== '''А. Асылбаев. Георгий Ефрушын драматургийже нерген''' ===
Георгий Ефруш - самырык писатель. Тудо 1934 ийыште гына возаш тÿҥалын. Тудын творчествыже кок жанр дене – драматургий да тыгыде ойлымаш-шамычым возымо корно дене вияҥ толеш. Тиддеч посна тудо критический статья-шамычым воза. Но тудын творчествыштыже драматургий тÿҥ верым налеш. Тиде статьяште ме тудын драматургийже нерген кÿчыкын ойлен пуэна. <br />
Георгий Ефруш чылаже ныл пьесым возен. Тудын пьесыштыже сюжет кок линий дене ончыкталтеш. Ик линийже – йöратымаш проблема, весыже – герой-шамычын производственный паша верч, родина верч, класс тушман ден вредитель-шамыч ваштареш кучедалмашышт.<br />
«Ешем» пьесыште автор лодырьыш, хулиганыш савырныше Стапанын комсомолка Зоям йöратысаш верч ударникыш савырнымыжым ончыкта. «Тайра» пьесыште колхоз вакш контролер Курносов Павлын, ватыже (Тайра) улмо ÿмбачак, вес ÿдрамашым йöратышаш верч вредительыш, класс тушманыш савырнымыже ончыкталтеш. « Эҥыремышвод» пьеса гоч автор Аликайын шке ватыжым – кулак ÿдырым коден, йöратыме йорло ÿдыр дек ушнымыжым почын пуэн. «Тушманын кышаже» пьесыште пашазе ÿдрамаш Зоя верч Айдушкин (инженер-вредитель) ден Разумов (инженер-коммунист) коклаште кучедалмаш кая. <br />
Тематика шотым налаш гын, Ефрушын пьесылаштыже тематика тачысе кечылан келшыше, актуальный улеш. Но тематика але чылажым ок решатле. Тема ден проблемым муаш йöсö огыл, нуно мемнан илышыште шкак лектын шогат. А тÿҥжö – тема ден проблема-шамычым ончыктен моштымаште, калыкын представительже-шамыч гоч калыкын шонымашыжым, чувствыжым кугу вий дене келгын ончыктымаште.<br />
Георгий Ефрушын драматический творчествыже кушкын толеш да ончыкшымат кушкаш перспективыже койынак шога. Автор кок кыдежан, 4 сÿретан «Ешем» пьеса гыч 4 кыдежан, 9 сÿретан «Тушманын кышаже» пьеса марте шуын. Пьеса-шамычын кугытышт шотышто кушкын толмо дене пырля тудын сюжетшат сложный лийын. Тыге тудо илышын динамикыжым тичмашын да келгынрак ончыкташ тÿҥалын. <br />
1935 ийыште лекше «Ешем» пьесын темыжат, проблемыжат пеш простой улыт – колхоз пашаште комсомолец-шамычын ударный пашашт, хулиганство ден лодырничество ваштареш кучедалмаш. Тыгак драматический действий ден сюжетшат простой – лодырь, хулиганитлыше Стапаным кузе гынат коллективышке – «ешышке» пöртылман. <br />
1936 ийыште лекше 3 кыдежан, 5 сÿретан «Тайра» пьеса удачный лийын огыл. Тыште ончыкташ шонымо герой художественность шотышто раш почын пуымо огыл. Шкенжын<br />
кенжын тиде пьесыже гоч Ефруш Сталин йолташын « Колхозышто ÿдрамаш – кугу вий» манме исторический лозунгшым реализоватлаш шонен. Садлан тÿҥ геройлан Тайрам налын. Тайра гоч тудо колхозный ÿдрамашын положительный типым ончыктынеже ыле. Но шонымыжым автор тичмашын почын пуэн огыл. Пьесыште Тайра положительный типыш кушкын шуын огыл. Художественность шотыштат тудо убедительный образ огыл, тудын образше куакшын, схематически ончыкталтын, колхоз пашаште ÿдрамашын кушкын толмо динамикыжым (а автор лач тудым ончыкташ шонен) типично ончыктымо огыл. Тайран общественный ден производственный пашаште кушкын толмыжым келгын ончыктымо олмеш, автор тудлан личный, еш илышыжлан кугу верым пуэн. Тыге ÿдрамашын общественно-организаторский пашаже ончыкталтде кодын. Тыгак чылалан тореш шогышо, коклазе Оляна кузе активистыш савырнымыже действий гоч огыл, а «манеш-манеш» мут гыч веле ончыктымо. Садлан тудын «активисткыш» савырнымыжлан ÿшанаш ок лий. Пьесыште вес йоҥылышат уло. Лодырь да йÿшö Печу колхозышто вредительство улмым шинча гынат, вредитель-шамычым разоблачитлымек гына каласа, а косвенно шкежат нунылан полшен шоген. Туге гынат, автор (чынжым манаш гын, автор огыл, а редактор шке гыч ешарен) Олянан мутшо гоч тудлан таум гына каласа. Тиде политический йоҥылыш. <br />
«Ешем» пьесыште Ефруш драмо-комический тон дене герой-шамычын характерыштым утларакше нунын койышышт гоч ончыктен гын, «Тайра» пьесыште тудо герой-шамычын психологический характерыштым ончыкта. Садланак нуно рассудочный улыт. Тыгак пьесыште схематизм изи огыл верым налын шога. Пьесын мучашыже раш развязка дене ончыктымо огыл. <br />
1939 ийыште Ефруш 3 кыдежан, 6 сÿретан «Эҥыремышвод» драмым возен. Моло пьеса-шамыч дене таҥастарымаште тиде эн сайлан шотлалтеш. Тиде исторический драме. Марийский республика территорийыште гражданский войнан каен шогымыжым, ту жапысе илыш ден герой-шамычым автор тичмашын моштен почын пуэн. Автор ик волостьышто лийше эпизодым веле ончыктен гынат, гражданский война жапысе илышын тÿҥжым – класс кучедалмашым типично ончыктен. Февральский<br />
евральский революций деч вара чыла вереат национальный движений кумдан шарлен. Марийский республика территорийыште эртыше ты национальный движенийым первый жап контрреволюционный буржуазно-националистический интеллигенций вуйлатен. Октябрьский революций деч вара, утларакше чех-шамычын Озаҥыш наступатлымышт годым, нуно кулак-шамыч дене пырля Советский власть ваштареш ятыр вере контрреволюционный восстанийым нöлталыныт. Революционный<br />
еволюционный настроениян йорло, шемер калык, фронт гыч толшо красноармеец-шамыч нунын ваштареш выступатлат. Чыла тидым автор моштен почын. Кулак тÿшкан «Эҥыремышвод» пÿтырналтше тулык рвезе Аликай класс кучедалме тулеш революций век савырна, кулак тÿшкан «эҥыремышводым» шалаташ полша. Тудын образше типичный, правдивый. Батракын кулак кидыште тÿлыжгымыжым да тунамак тудын революций век шогалмыжым чын ончыктымо. Тыгак красноармеец, дружина командир Андрийын, ялысе кулак Якайын образышт тудо жаплан характерный улыт.<br />
Пьесын сай могыржылан пьесыште улшо кугу драматизмымат ончыктыде ок лий.
1939 ийыште лекше «Тушманын кышаже» кызытсе жаплан Ефрушын моло пьесыже-шамыч дене таҥастарымаште эн популярный пьеса. Тудын популярностьшо темын злободневный ла политический заостренный улмыжо гыч, сценический оформленийым сайын, тÿҥ образ-шамычын характерыштым моштен ончыктыма гыч лектеш. Тиде пьеса илышыште лийше реальный фактым, кугу политический поворотым ончыкта. Пьесын тÿҥ темыже: у строительствыште вуйлатыме пашашке шÿшкылт шичше тушман-шамычын вредительствышт ваштареш кучедалмаш. Пьесын тÿҥ ситыдымашыжлан драматизм вияҥ шогымыжым последовательно огыл ончыетымашым, развязкым кужын шуйымашым ончыкташ кÿлеш. Ончыктымо сÿретын проблемыжын чыла сложностьшым автор тичмашын ончыктен огыл. Садлан сюжет кугу драматический пафос деч посна эрта. Пьесыште «Партбилет» кино ден «Павел Греков» пьесын сюжет влияний уло гынат, тÿҥ шот дене тиде оригинальный пьеса.
Ефруш драмыдрамын ик тÿҥ качествыжым – характер ден обстоятельствым моштен ончыкта. Тудо сÿрет-шамычын проблемыжын чыла сложностьшым, деятель-шамычымат иктешлен типизироватлен ончыктен, сюжетный коллизийын чыла потенцийжымат мучко использоватлен, драматизироватлен эшеат кÿкшö художественный качестван драматический произведений-шамычым пуэн кертеш.
 
=== Негыз ===