|
#REDIRECT [[Паҥшемер]]
{{ИВ-Россий
|статус = Ял
|марий лӱм = Паҥшемер
|руш лӱм = Актазики
|lat_deg = 56|lat_min = 1|lat_sec = 38
|lon_deg = 52|lon_min = 18|lon_sec = 52
|CoordAddon =
|CoordScale = 20000
|эл карта вуймут = Паҥшемер [[Россий]] картыште
|эл_карта_рӱдола = Моско
|эл_карта_рӱдола_lat_deg = 55 |эл_карта_рӱдола_lat_min = 45 |эл_карта_рӱдола_lat_sec = 20
|эл_карта_рӱдола_lon_deg = 37 |эл_карта_рӱдола_lon_min = 37 |эл_карта_рӱдола_lon_sec = 3
|регион карта вуймут = Паҥшемер [[Суас Эл]] картыште
|регион_карта_рӱдола = Озаҥ
|регион_карта_рӱдола_lat_deg = 55 |регион_карта_рӱдола_lat_min = 47 |регион_карта_рӱдола_lat_sec = 27
|регион_карта_рӱдола_lon_deg = 49 |регион_карта_рӱдола_lon_min = 06 |регион_карта_рӱдола_lon_sec = 52
|кундем карта вуймут = Паҥшемер [[Камша кундем]] картыште
|кундем_карта_рӱдола = Камша
|кундем_карта_рӱдола_lat_deg = 55 |кундем_карта_рӱдола_lat_min = 54 |кундем_карта_рӱдола_lat_sec = 00
|кундем_карта_рӱдола_lon_deg = 52 |кундем_карта_рӱдола_lon_min = 19 |кундем_карта_рӱдола_lon_sec = 0
|ЯндексКарта = http://maps.yandex.ru/?ll=52.323194%2C56.029124&spn=0.161362%2C0.057384&z=13&l=sat
|регион = Суас Эл
|кундем = Камша кундем
|илымвер тӱрлык = Ялысе илымвер
|илымвер = Манашъял ялысе илымвер{{!}}Манашъял
|негызым пыштыме = XVII курым
|икымше гана палемдыме =
|ИВ рӱдын кӱкшытшӧ =
|калыкчот = 164
|еҥшотлымаш ий = 2009
|калык-влак = [[марий]]
|инаныше-влак = [[Чимарий]]
|шагат ӱштӧ = +4
|почто индекс = 423644
|телефон код = 85549
|автомобиль код = 16, 116
|цыфр идентификатор = 92 239 840 002
}}
'''Паҥшеме́р'''<ref name="лӱм">Словарь марийских топонимов низовья Камы и Вятки. Вершинин В.И. Йошкар-Ола, 2005</ref> але '''Памшеме́р'''<ref name="лӱм" /> але '''Памаш Эҥер''' ({{lang-ru|Актазики}}) — [[Суас Эл]]ын [[Камша кундем]]ыштыже верланыше [[марий]] [[ял]], [[Манашъял ялысе илымвер]]ыш пура. XVII курымыште негызым пыштыме. Марий лӱм ''Паҥшемер'' але ''Памшемер'' кок марий мут гыч лектын ''Памаш Эҥер''. Ялын руш лӱмжылан ''Актазики'' марий пӧръеҥ лӱмым ''Актазик'' негызыш пыштыме<ref name="лӱм" />.
== Ял кутыртыш ==
Ялыште илыше марий-влак [[олык марий]] да [[эрвел марий|эрвел марий-влак]] коклаште улыт. Саламлымаш олык марий дечат да эрвел марий дечат ойртемалтеш. Вашлиялтме годым тыге пелештат:
:— Сай! (Сай гына!)
:— Пеш сай!
Тугат {{comment|мутвундышто|мутвундо - рушла лексика, словарный запас}} южо ойыртемалтыш уло. Мутлан, ''заман'' - писын, вашкен. Але эше [[Суас|суас-влакым]] ''сӱас'' маныт. Ялыште ''кызыт'' олмеш ''казыр'' маныт.
[[Файл:Паҥшемерысе памаш.jpg|thumb|left|Ялысе эн пагалыме памаш, тиде вӱдым ялысе калык кочкышым шолташ да йӱаш налеш]]
== Географий да пӱртӱс ==
Ялыште [[Вожай (эҥер)|Вожай]] [[эҥер]] йога, [[Теле (пагыт)|телым]] ок кылме. Эҥерыште ялысе пӱя уло, тыдым 90 ийлаште ыштеныт. Ялым эҥер кок ужашыш шеледеш: пурла серже лапка, шола серыште - изи курык. Ял воктен мланде гыч иктаж-мыняр памаш лектеш. Нуно чыла еҥерыш волат, садлан ялым тыге лӱмденыт. Кӱшыл ялыште [[Ош Поро Кугу Юмо]]лан кумалаш [[кӱсото]] уло.
Асфальт корно вес велне пел километр гыч ялысе шӱгарла верланен да эше пел километр гыч ялысе чодыра. Чодыра кӧргысо олыкышто [[Пеледыш пайрем]] эртаралтеш. Тиде чодыраште иктаж-мыняр тошто кӱнчем верланен, ончыч тушто рудам луктедылыт, кызыт нуным кудалтыме.
[[Файл:Паҥшемер ял 2011 шорыкйол.JPG|thumb|left|2011 ийын шорыкйол тылзе. Шуко лум волен.Тӱҥ уремым эрыктыме.]]
[[Файл:Паҥшемер корно пале.jpg|thumb|left|Ялыш толмо годым корно пале.]]
== Инфраструктур ==
Ялыште клуб, тӱҥалтыш школ да {{comment|эмлыме пункт|рушла мед. пункт}} уло. Асфальт корно да пӱя воктен сӧсна ферме уло. Тугат ялыште электричестве, газ да телефон уло. Ял марте асфальт корно кая. Ялыште [[Вожай (эҥер)|Вожай]] эҥер гоч кӱртньӧ-бетон кӱвар шога. Ялыште асфальт уке, тӱҥ уремлаште корно кӱ гычын ыштыме, кӱшкӧ курыкыш кӱзаш кок ку корно, изи уремлаште мланде корно веле. Кӱшнӧ корнышто ик кугу корем уло, но тудым машина дене эрташ лиеш.
{{comment|Караш кыл|рушла сотовая связь}} гычын Билайн чыла вере сайын ышта, кӱшнӧ Мегафоным кучаш лиеш. Караш вышке [[Камиял]] ялыште шога, тиде вышкым 2000 ийлаште чоҥеныт.
[[Камша]] ола гычын ял марте автобус кажне кечын 4 гана коштеш. Ял марте 30 минут наре кая. Кызыт автобус йырын коштеш: '''Камша''' ({{lang-ru|Менделеевск}}) — Камиял<ref name="лӱм" /> ({{lang-ru|Камаево}}) — '''Паҥшемер''' — Манашъял ({{lang-ru|Монашево}}) — [[Элнет (Камша кундем)|Элнет]]({{lang-ru|Ильнеть}}) — [[Йыгра]] ({{lang-ru|Карманково}}) — '''Камша''', южгунам мӧҥгешла. Асфальт корнышто ял воктен леведышан остановко уло.
{|class="wikitable"
!Автобус коштмо радам</br>Камша ола гыч лекме жап
|-
| 6:20
|-
| 10:00
|-
| 13:50
|-
| 15:40
|}
[[Камша]] марте торалык - 15 км., [[Элнет (Камша кундем)|Элнет]] марте - 5 км., [[Варале]] марте - 6 км. Элнетыш асфальт корно дене шуаш лиеш, Варалейышке мланде корно дене веле.
== Калыкчот ==
Ялыште чылан марий улыт.
{| class='standard' style='text-align: center;' width=60%
| colspan=13 | Калыкчот, еҥ
|- class='shadow'
|[[1859]]
|[[1887]]
|[[1911]]
|[[1920]]
|[[1926]]
|[[1938]]
|[[1949]]
|[[1958]]
|[[1970]]
|[[1979]]
|[[1989]]
|[[2002]]
|[[2009]]
|-
|245
|372
|455
|385
|381
|363
|279
|301
|360
|265
|171
|185
|164
|}
== Игече ==
{{температур-12|-11.2|-11.1|-5.8|4.3|13.3|18.6|20.4|17.6|12|4.2|-5.1|-10.5|3.9}}
Климат континентальне улеш. [[Кӧппен климат классификаций|Кӧппен-Гейгер климат классификаций]] почеш климатын кодшо: Dfb<ref>[http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/present.htm#data World Map of the Köppen-Geiger climate classification, Institute for Veterinary Public Health, University of Veterinary Medicine Vienna]</ref>. Ий кокла температур: 3.9 °C.<ref>[http://www.retscreen.net NASA Surface meteorology and Solar Energy Data Set, RETScreen International]</ref>
== Уремла ==
Ялыште иктаж-мыняр урем уло, нунын чылашт марий лӱм уло:
* '''Корем урем''' - кӱшыл уремвож гычын тӱҥалын Пӱя велке, тиде уремыште кугу корем уло.
* '''Камиял урем''' але '''Камиял мучаш''' кӱшыл уремвож гычын тӱҥалын Камиял велке.
* '''Йомъя урем''' - кӱшыл уремвож гычын тӱҥалын [[Йомъя (Аҥлаш кундем)|Йомъя]] ял велке.
* '''Колди́ урем''' - остановка гыч тӱҥалын ялысе кӱвар марте.
* '''Ва́гыш урем''' - [[вакш]] лӱмеш урем. Ончыч, пӱя олмеш ялыште вакш шоген.
* '''Завод урем''' - ферма велке.
Рушла кок официал урем веле уло:
* Правовозжайская
* Левовозжайская
== Тӱвыра ==
Ялыште ансамбль "Памаш" ышта, клубышто чӱчкыдын концерт-влакым шындат.
== Шарныктыш ==
[[Файл:Паҥшемерысе шарныктыш.jpg|thumb|right|Ялысе шарныктыш]]
Школ ден эмлыме пункт воктен ялысе [[шарныктыш]] верланен. Паҥшемер ял гыч лекше [[Кугу Авамланде Сар]]ыште колышо-влак лӱмеш. Шарныктышыште рушла тыге возымо: "Павшим односельчанам в годы войны". Тудым [[1994]] ийыште шындыме. Кугу Авамланде Сарыште 75 ялысе еҥ кредалын:
<div class="references-small references-scroll" style="-moz-column-count:4; column-count:4; -webkit-column-count:4">
# Афтреев Ивай Изер
# Алексеев И.
# Бикмурзин Александр Бикмурзинович (1911 ийыште шочын), йошкарармеец, уверде йомын
# Бикмурзин С.
# Васильев М.
# Васильев В.
# Васильев А.
# Васильев М.
# Васильев Е.
# Григорьев А.
# Григорьев И.Г.
# Григорьев В.
# Григорьев В.
# Григорьев А.
# Добролюбов М.
# Дмитриев М.
# Захаров И.
# Ибатов М.
# Ибатов И.
# Иванов М.
# Изергин Ибрай Изергинович, йошкарармеец, уверде йомшо
# Иванов Д.
# Иванов А.
# Иванов Е.
# Иванов Арк.
# Илаев С.
# Елизаров С.
# Ибраев С.
# Ефремов Иван Ефремович (1914 ийыште шочын), йошкарармеец, уверде йомшо
# Ефремов Емельян Ефремович, йошкарармеец, уверде йомшо
# Егоров А.
# Егоров Н.
# Егоров И.
# Егоров Л.
# Ефимов Е.Е.
# Кашатов И.
# Козлов М.А.
# Козлов С.А.
# Кондратьев А.
# Кузнецов В.
# Кириллов П.
# Леонтьев Г.
# Луппов А.
# Луппов А.
# Луппов Д.
# Луппов И.
# Луппов И.
# Маркелов Степан Маркелович, йошкарармеец, уверде йомшо
# Минеев М.
# Московских А.
# Московских К.
# Никитин М.
# Иванов М.
# Устинов А.
# Орлов Н.
# Павлов Е.
# Пашаев П.
# Петров И.П.
# Петров С.П.
# Пупышев И.
# Пупышев П.
# Сазонов Петр Федорович (1904 ийыште шочын), йошкарармеец, уверде йомшо
# Соловьев И.
# Соловьев В.
# Суров Н.
# Трофимов Н.
# Трофимов Ф.
# Тимеряев В.
# Тимеряев И.
# Тимеряев С.
# Тимеряев Ш.
# Федотов А.
# Шангареев И.
# Шангареев Ш.
# Яковлев Егор Яковлевич, йошкарармеец, уверде йомшо
</div>
== Важ-влак ==
<references />
== Кылвер-влак ==
* [http://wikimapia.org/#lat=56.0259219&lon=52.3146629&z=13&l=1&m=b&show=/7920538/ru/%D0%90%D0%BA%D1%82%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D0%BA%D0%B8 Паҥшемер ял Wikimapia сервисыште]
[[Категорий:Марий илымверла Суас Элыште]]
[[Категорий:Камша кундем]]
| 