Алексеев, Геннадий Валерианович: версий-влак коклаште ойыртем
Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме
38 корно:
Г. Алесеевын произведенийлаштыже чылажымат шоналтен, вискален чоҥымо. Прозаикын шочмо йылмын сылнештарыме йонжо денат моштен пайдаланыме, кÿлеш шомакым лач шке верыштыже кучылтмо шижалтеш. Шке произведенийыштыже сюжет йогын-влакым нигунам утыжым огеш шуйдаркале, шомакым аныклен кучылтеш, шочмо йылмын тамжым, ямжым лудшо еҥлан тÿрыс почаш тырша.<br />
Йылме шижмаш – писательлан Юмын пурымо эн кугу пöлекше. Г. Алексеев шочмо марий йылмынан, шке манмыжла, чевержым, вержым, эржым сайын шижын моштен да творчествыштыже тÿрыс кучылтын, землякшын, [[Валентин Колумб]]ын, пайдале традицийжым кÿлынак пенгыдемден шоген.<br />
== '''Писатель дене вашмутланымаш''' ==<br />
=== Юмын "тарзыже" улам <br />
(«Ончыко» журналыште вашмутланымаш) ===
– Геннадий Валерианович, пытартыш жапыште прессыште лÿмет шагал коеш да шокта. Кузе ила да мом ышта тачысе кечын писатель Геннадий Алексеев?<br />
– Чынак, “кугу прессыште” пытартыш кум ий лÿмем огеш кой да ок шокто. Южгунам мый шкежат тидлан öрткен-тургыжланен колтем. Писатель возымым чарна гын, тиде – азап. Тыгайышкыже кызыт шуко писатель верештын. “Устелышке” возен оптымын пайдаже – сайже шагал-ла. Кеч-кöат: мланде пашаеҥ ма, “кагазыште курал-ÿдышö” писатель ма – кажныже паша лектышыжым ужнеже, молылан ончыктынеже, аклыме мутым колнеже.<br />
Кызыт кеч-кунар, кеч-могай чапле деч чапле, сай деч сай мутым (произведенийым) сере, шукыжо ÿстелышке “шылын” возеш. А книгам лукташ таче пеш неле.<br />
Шоналтет да öрат: эн неле, ала-могай туткар пагытыштат – кеч Граждан я Отечественный сар ийлам, кеч шужен ийым нал – марла книга-влакат, альманах ден журнал-влакат лектын шогеныт. Кызытше вара могай-тугай туткар жап? Шоналтет да… шортат шол.<br />
Но мыланем шорташ – язык. Юмылан тау, кагазым “курал-ÿдымö” пашам изин-олян вораненак шога. Туге, чумыр марий калыклан палыме да пагалыме журнал ден газетлаште лÿмем ок кой гынат, кажне кечын компьютерлан “кумалам”, кажне кечын чап – чара аҥа гай ош кагаз ÿмбаке шурно пырчыла шомак ден мутгорно-влак возыт, жап шумеке, могай-гынат лектышым пуат.<br />
– Литературовед Аркадий Васинкин ик жап Марий телевиденийыште сылнымутчо-влак дене вашмутланымаш шотан “Писатель возаш шочын” передачым вÿдыш. Тудын мутшо дене келшышын, тугеже писатель Геннадий Алексееват чылт нимом возыдеак ок иле…<br />
– Пеш порын шарнем Аркадий йолташемын тиде передачыжым. Путырак поро да данле-надырле пашам жапыштыже ыштен кодыш родем. Мыйын шонымаште, тиде тудын ик изи ужашыже веле. Тунам Аркадий Афанасьевич тÿҥ шотышто лÿмлö да кугурак ийготан писатель-влак дене ваш мутланыш. Кызыт нуно чылан гаяк мемнан дене, илыш дене чеверласеныт. Но илыш, сылнымут илышат тидын дене чарнен ок шогал. Ик тукымым весе алмашта. Писатель ешыштат у тукым кушкын шога огыл мо? Садлан Васинкинлан тыгай тыланыме ойым каласыме шуэш: суапле пашажым умбакыже шуяш кумылжо лийже.<br />
Шкемын нерген каласаш гын, кызыт Йошкар-Оласе марий-руш лютеран черкын пашаеҥже, марий манмыла, попшо улам. Шукерте огыл Советский районысо Шуарсола-Люперсола кундемыште почылтшо черкын кугуракшылан ойыреныт. Олаштат, яллаштат кумалтыш-влакым эртарем, Юмынойым калыкем коклашке шараш тыршем.<br />
Черкысе пашам-тарзыланымем шоныдымын-вучыдымын тÿҥале. 2000 ий шошым Урал пробствын (“епархий” семын умылыман) “Вестник” лÿман газетшым ышташ полшаш йодыч. Тылеч вара тудо 12–18 лаштык дене кажне ийын лектын шога. Возышыжат, тöрлышыжат, сöрастарышыжат ик шкетак улам. Вара марла кумалтышлан Юмыной гыч тидым да тудым кусараш йодыч, вет марла тÿрыс Библий кызытат уке. Тыге “Кумалына” чоклыммут книга чумыргыш.<br />
Лютеран черкысе кумалтышын ик ойыртемже тыгай: кумалаш толшо-влак шке гыч шуко чоклат, Юмым чапландарен, тудлан тауштен да удыл йодын тÿшкан мурат. А тыгай мурыжо марла йöршын гаяк уке ыле. Василий Регеж-Горохов дене коктын финн, немыч да моло калыкын ятыр черке мурыштым кусаренна, икмыняр марий композитор дене пырля южо мурылан шомакымат шкеак келыштарышна, шÿдö тыгай мурым ик аршашышке чумырымо “Юмылан чапмуро” книга ÿмаште калык коклашке шарлыш. Тиде книгам ямдылыме годым кÿчык-кужу илыш-корныштем ала-кунамак кудалтен кодымо поэзий таҥем дене, икымше йöратымашем дене вашлийым – мурылан шомакым сераш кÿлмö амал дене уэш почеламутым возаш тÿҥальым. Тидыже мыйым моткочак куандарыш, чонем йывыртыктыш. Тидланат Юмыланак уэш-пачаш таум ыштем.<br />
Ӱмаштак Йошкар-Оласе марий-руш лютеран черкына “Сорта” чоншÿлыш волгалтарыше (“духовно-просветительский ” манын умылыман) журналым лукташ тÿҥале. Адакат шкетынак тымарте куд номерым чумырышым, да Юмо полшымо дене нуно ош тÿням ужыч. Тылеч посна Юмыной негызеш йоча-влаклан чиялтен сöрастарышаш “Илыш книга”, йоча Библийым тунемаш полшышо кнага ямдылалтын.<br />
Юмын поро кумылжо да йолташем-влакын полшымышт дене лучко-коло ий изин-изин, пырчын-пырчын чумырымо “Шочмо вер – чевер ” книгам ончылий калыклан пöлеклен кертым. Чевер шулдыр коман кок тÿжем наре изи “кайыкем” Марий Эл да Пошкырт кундем мучко чоҥештен кайышт.<br />
Пытартыш жапыште возымем чумырен, “Куку муро ойган” повесть ден ойлымаш-влак книгам чумырен шуктенам. “Кагаз аҥам куралаш тÿҥалмемлан” 25 ий да ош тÿням ужын, чон юарлен кычкырал колтымемлан 50 ий темме лÿмеш ала тудат ош тÿням ужеш. “Ончыкылан” ончылияк сöрымö “Тылзе ÿдыр” повестем кунам-гынат мучашке шуэш, шонем. Юмак полшыжо ыле.<br />
– Писатель йолташет- влакын возымыштым эсекрет докан. Пытартыш жапыште савыкталтше произведенийла кокла гыч кöн серымыжым сай але уда могырым палемден кертат але тыланыме мутет могай лиеш?<br />
– Жапын-жапын веле кидышкем сылнымутан книгам налам шол, коклан гына писатель йолташем-влакын возымыштым шергалам. Ойлышашат уке, намыс.
Куанем Морко родемлан, Леонид Яндаковлан, да порын кöранем. Тынар ийготыш шумеке иже, сылнымутшо ош тÿням ужаш тÿҥале. Да вигак Кугыжаныш премий дене аклалте. Тымартеже тутыш “шем сомылым” шуктен шол, ятыр ий газет пашаште ала арамак, шонем, мочол куатшым шалатыл-вужгымдыл толашыш.
Ятыр курым ончыч эртышым шымлен, романым возаш – манаш веле. Тÿрлö архивлаштыже мойн кÿлеш кагаз ластыкым я ик-кок корным кычалын-шерген шинчашыжак кунар жап да чытыш кÿлеш, а вараже сюжет кышкарым тодын, герой-влакын илышышт дене саде акрет жапышке куснен илаш да сераш… Калык писатель Василий Юксернын ойлымыжым шарнем: ик главам возаш архивыште кок-кум пуд кагазым пургедман, каваныште имым муаш тыршымыла, кÿлеш материалым кычалман.<br />
Садланак кöра Морко родем ончылно вуем савем. Да каласынем: тиде – чынжымак Юмын суапше. Вет ты жапыштак, иктаж лу-лучко ийжым, Библийым кусарыме пашаште лым лийде тыршыш. У Сугыньым да йоча Библийым пÿтынекак, манаш лиеш, тудо марлаҥден. Кö тиде сомылым кеч пычырик гына ыштен ончен гын, пала: Юмын Мутым кусараш – ой-йой-йой!<br />
Келша мыланем Мария Илибаеван сылнымутшо. Шке ойыртемле сынже, йылмыже, каласкалыме (возымо) ратше дене. Поэт-влак кокла гыч Вячеслав Абукаев-Эмгак öрыктарымым ок чарне. Налза пытартыш чон мутаршашыжымак – “Вÿротызам”. Книган лÿмжак öрыктарыше. Кажне “вÿротызаже” чонышто вÿр чÿчалтышым, шинчавÿд пырчым луктеш да … куандара. Миклай Казаков манмыла, мо сай гын сай.<br />
Саяк лийже ыле тыгай неле сомылым шуктышо, сылнымут аҥам курал-ÿден тыршыше писатель йолташем-влакын илышышт. Саяк лийже ыле паша лектышышт, тудым кажнылан шканже да мыланнат, лудшышт-влаклан, ужаш да пырля куанаш Юмо пÿрыжö.<br />
Игорь Андреев мутланен
== Произведенийже-влак ==
| |||