Ефремов, Георгий Захарович: версий-влак коклаште ойыртем

Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме
Тӧрлымашын возен ончыктымашыже уке
Тӧрлымашын возен ончыктымашыже уке
1 корно:
[[Файл:Георгий Ефруш.jpeg|thumb|right|Ефремов Георгий Захарович]]
 
'''Георгий Ефруш''' ('''Ефруш''') (Георгий Захарович Ефремов) ({{Шочын|1916|4|10}}, [[Макарсола]] ял — [[1941]]) — [[марий]] [[почеламутчо]], [[кусарыше]], очеркист, [[драматург]]. Г.Георгий Ефрушын творческий корныжо кÿчык лийын гынат, тудо марий калыкын ик эн йöратыме эргыже, уэмше марий ялым моктен мурышо [[серызе]] лийын.
 
=== Илыш да творческий корныжо ===
 
Г.Ефруш 1916 ий 10 апрельыште [[Морко]] районысо [[Макарсола]] ялыште кресаньык ешеш шочын. Ачаже ялысе туныктышо, аваже тыглай кресаньык пашам ыштыше ÿдырамаш лийын. Кок шольыжо лийын: Зоил ден Веней. Георгийын изиж годсекак тÿҥ шонымашыже тунемме нерген лийын. 1931 ийыште Шиньшинский шымияш школым тунем пытарен. Шкевуя чот тунемаш тыршен. Школышто тунеммыж годымак литературым йöратен лудын, калыкыште колмо сылне [[йомак]]ым, [[Муро|мурымъъ, шулдыран шомакым, легендым чон кöргышкыжö пыштен. Г.Ефрушын эн йöратыме сомылжо [[сылнымут]]ан творчестве лийын. Тиде пашаш чонжо тудым изинек шупшын. Латвич-латкуд ияшыж годым газет дене кылым кучаш тÿҥалын, тÿрлö корреспонденцийым чулымын серен. А вара, возен кертмыжым ужын, вийжым сылнымутыштат тергаш пижын — газет редакцийлашке изирак очерк, зарисовко, почеламут-влакым колтылын. Кожмак рвезын илышыштыже мер пашат изи огыл верым айлен: комсомол вуйлатыше лийын, концерт, спектакль-влакым шынден. Тунам Ефремовмытын пöртышт клубыш савырнен. Тушто репетиций-влакым эртареныт, пырдыжгазетым луктеденыт, погынымашымат эртареныт.1930 ийыште, кум тылзан педагогический курсым тунем пытарымеке, Г.Ефруш Горельский школышто туныктышылан пашам ышташ тÿҥалеш. 1933 ийыште Моркышто улшо медрабфакын 4 курсышкыжо тунемаш пурен. Тушто уста марий писатель [[Н.С. Мухин]] дене палыме лийын. Мухин дене вашлиймыже Г.Ефрушын сылнымут корныжым пеҥгыдемден. 1934 ийыште Георгий Захарович [[Марий педагогический институт]]ын студентше лиеш. Тыге 1933-1934 ийлаште Г.Ефрушын икымше произведенийже-влак шочыт. Агитаций кумыл дене возымо почеламут ден очерклаште Г. Ефруш шкенжын чон шижмыжым, у илышлан йывыртымыжым почын пуаш тырша, лудшо-влакымат у илыш дек мелын савырнаш, пагытын шÿлышыж дене шÿлаш ÿжеш. Институтышто тунеммыж годым Г.Ефруш колхоз темылан «Ешем» да «Тайра» пьесе-влакым возен пытара, газетлаште шагал огыл почеламутым, ойлымашым, очеркым печатла, шке вийжым критика жанрыштат терген онча. Г. Ефруш писатель семын койын кушкын. [[Марий кундем]], Совет эл илышым ужын сÿретлаш тыршен, Кугу Октябрьым, партий ден комсомолым, революций тулеш шуаралтше тале еҥ-влакым, «кÿртньö кидан тÿня пролетарым» патриот семын чапландарен. 1936 ий гыч Г. Ефруш утларакшым прозаик да драматург семын тыршен. 1936 ийыште ВЛКСМ Марий обком тудым [[«Ямде лий»]] пионер газет редакцийыш пашам ышташ колта. Тудо тунам школыш, йочапöртлашке чÿчкыдын коштын. <br />
Тудо тунам школыш, йочапöртлашке чÿчкыдын коштын. 1937 ийыште Георгий Захарович Медведево районысо Цибикнур кыдалаш школышто марий йылме ден литературым туныкташ тÿҥалеш. Нине ныл-вич ий Г. Ефрушын илышыштыжат, пашаштыжат эн лектышан лийыныт. Тунам тудын писатель лÿмжö йыр шарла, произведенийже-влак посна книгала дене лектыт, марий театр тудын пьесыже-влакым калыклан ончыкта. Тудо шочмо йылмыш [[А. С. Пушкинын]] почеламутлажым, [[М.ГорькийынГорький]]ын «Мещане» драмыжым, Д. Дефон «Робинзон Крузо» книгажым кусара, статья ден рецензийлам воза. 1939 ийыште тудым СССР писатель ушемыш
пуртат. 1936 ий гыч Г.Ефруш Москвасе историй, философий да литератур институтышто заочно тунемеш, 1938 ийыште тунем пытара. 30-шо ийлаште писатель
[[Файл:1934 ий.jpeg|500px|thumb|right|Г. Ефруш (кокымшо радамыште пурла гыч кокымшо) марий писатель-влакын кокымшо конференцийыштышт. 1934 ий.]]
книгажым кусара, статья ден рецензийлам воза. 1939 ийыште тудым СССР писатель ушемыш пуртат. <br />
1936 ий гыч Г.Ефруш Москвасе историй, философий да литератур институтышто заочно тунемеш, 1938 ийыште тунем пытара. 30-шо ийлаште писатель утларак ойлымаш почеш ойлымашым луктын, тушто кресаньык илышым сÿретлен, мыскара да лирик кумылжо вигак шинчалан пернен. Писательын геройжо-влак реализм келгытышт дене ойыртемалтыт, лудшо еҥ ушеш кужу жаплан шарнаш кодыт («Шелше вол», «Кукшо-ночко-влак», «Шовашыж ден комдыжо»). Мыскара интонаций писательын ятыр возымыжым сöрастара. Тудын положительный геройыштат шукыж годым весела, мыскараче кумылан еҥ улыт, ош тÿнялан шыргыж илат, вуйым сакен огыт кошт. <br /> Тыгак Г. Ефрушын лÿмжö 30-шо ийласе марий драматургийын кушмо корныж денат кылдалтын. Тиде жанр дек писательын рвезыж годсек
вуйым сакен огыт кошт. Тыгак Г.Ефрушын лÿмжö 30-шо ийласе марий драматургийын кушмо корныж денат кылдалтын. Тиде жанр дек писательын рвезыж годсек спектакльлаште йöратен модмыжат лишемден. «Ешем», «Тайра» пьесе-влакым, «Тушманын кышаже», «Эҥыремышвот» драме-влакым возен. 1939-1940 ийлаште Георгий [[МарНИИ]]-н сотрудникше лиеш. Тушто тудо литератур да сымыктыш темылан статья-влакым воза. 1940 ийыште Г. Ефруш [[Йошкар Армий]]ыш лектын кая. [[Карелий]]ыште, йÿдвел межа воктен, служитлаш тÿҥалеш. Тудлан чылт у сомыл логалын гынат, жапше пеш шыгыр лийын гынат, ушыж дене сынымут нергенак шонен. Возашат жапым муаш тыршен. Мöҥгышкыжö эре серышым возен шоген. Сарын икымше кечылаштыжак неле, вÿр йоктарымашан вашпижмаште писательын ÿмыржö кÿрылтын. Кугу бой каен, йыр снаряд-влак пудештыныт. Кок разведчик, связист да Георгий Ефруш, тушманын тул йымакыже верештыныт, тудын вуйышкыжо кок осколко логалын. Йолташыже-влак тудым [[Куолаярви]] лÿман вереш тоеныт. <brСерызын />ÿмыржö кÿчык лийын, коло вич ияшыж годымак кÿрылтын, творческий корныжо улыжат шым-кандаш ий чоло гына шуйнен. Тÿҥал пыштыме произведенийже-влакат серен шуктыдеак кодыныт, но тудын пашаже-влак шочмо литератур историеш пале кышам коденыт, нуно калык шÿмыштö илат. Г.Ефрушын мурыжо кÿрылтын гынат, тудын уста писатель улмыжо калык шÿмеш мондалтдымын кодеш.
спектакльлаште йöратен модмыжат лишемден. «Ешем», «Тайра» пьесе-влакым, «Тушманын кышаже», «Эҥыремышвот» драме-влакым возен. <br />
1939-1940 ийлаште Георгий [[МарНИИ]]-н сотрудникше лиеш. Тушто тудо литератур да сымыктыш темылан статья-влакым воза. 1940 ийыште Г. Ефруш [[Йошкар Армий]]ыш лектын кая. [[Карелий]]ыште, йÿдвел межа воктен, служитлаш тÿҥалеш. Тудлан чылт у сомыл логалын гынат, жапше пеш шыгыр лийын гынат, ушыж дене сынымут нергенак шонен. Возашат жапым муаш тыршен. Мöҥгышкыжö эре серышым возен шоген. Сарын икымше кечылаштыжак неле, вÿр йоктарымашан вашпижмаште писательын ÿмыржö кÿрылтын. Кугу бой каен, йыр снаряд-влак пудештыныт. Кок разведчик, связист да Георгий Ефруш, тушманын тул йымакыже верештыныт, тудын вуйышкыжо кок осколко логалын. Йолташыже-влак тудым [[Куолаярви]] лÿман вереш тоеныт. <br />
Писательын ÿмыржö кÿчык лийын, коло вич ияшыж годымак кÿрылтын, творческий корныжо улыжат шым-кандаш ий чоло гына шуйнен. Тÿҥал пыштыме произведенийже-влакат серен шуктыдеак кодыныт, но тудын пашаже-влак шочмо литератур историеш пале кышам коденыт, нуно калык шÿмыштö илат. Г. Ефрушын мурыжо кÿрылтын гынат, тудын уста писатель улмыжо калык шÿмеш мондалтдымын кодеш.
 
=== Георгий Ефрушым шарнымаш ===
86 ⟶ 84 корно:
Ончыкылык писатель комсомолец-влак денат пашам шуко ыштен. Тошто пайремын эҥгекшым, зиянжым умылтарен. Тÿҥ шотышто Макарсола йыр ялла гыч ÿдыр-каче-влак погыненыт. Тидын нерген Миклансола ялыште илыше Л.Г. Герасимов тыге ушештара:
- Георгий путырак кугу общественный шонымашан еҥ ыле. Саде Макарсола курык чоҥгаш мыят кок-кум гана миенам. Тыште Георгий докладым ыштен, декламатор-конференсье рольым модын, почеламутым лудын. Калык кушташ йодын гын, куштенат пуэн. Тылеч вара Вуртем марий-влак тидым «курык чоҥгасе пайрем» манын, ушештараш тÿҥалыныт…
Горельский кандашияш школын ик классыштыже кызыт Георгий Ефруш лÿмеш кугу уголок уло. Материалым тематика шот дене разделлан шеледыме огыл гынат, писательын йоча да рвезе жапше кузе эртымым, тунеммыжым, Кугу ОтечественныйАчамланде войнаштесарыште тушман ваштареш талын кредалмыжым раш ончыктымо. Лопка стендыште школлан Георгий Ефруш лÿмым пуымо нерген увер, книга, фото-влак, писательын творческий пашаж нерген материал, южо рукописьше, тÿрлö еҥын шарнымашыже аралалтыт. 1967 ийыште шыжым лекше «Колхозная правда» газетеш печатлыме репортаж оҥай. Репортажыште Вуртем вел шемер-влакын землякыштым кузе чот йöратымыштым, пагален аклымыштым раш почын пуымо.
Коридорысо кÿкшö пырдыжыште, омса пурымаштак, Г.Ефрушын кугу портретше шинчаш перна, ÿлнырак тудын илыш корныжо да тушман ваштареш геройла кредалмыже ушештаралтеш. « Вечная память павшему в боях за социалистическую Родину нашему земляку, замечательному писателю-воину и сыну марийского народа Г.Ефрушу», - возымо. Тыште ондак туныктышо Г.М.Бекешев шагал огыл тыршен.
Но але ыштышаш паша шуко. Мутлан, Георгий Ефрушын газетлаш печатлыме статьяжым, заметкыжым погымо огыл.
292 ⟶ 290 корно:
• Героический илыш – героический тема! // Марий коммуна. 1939. 17 декабрь.
 
==== Г. Ефрушын руш йылмыш кусарыме произведенийже-влак ====
• Чего ещё надо: рассказ / пер. А. Айзенворта // Марийские писатели. Йошкар-Ола, 1941.
<br />
354 ⟶ 352 корно:
• Букетов А. Макарсолаште // Марий коммуна. 1961. 15 июнь.
<br />
• Г. Ефруш [ Краткая биография] // Сосны шумят: Марийская проза. Йошкар-Ола, 1970. С. 263.
<br />
• Степанов М. Кокымшо илыш // Марий коммуна. 1949. 19 апр.
364 ⟶ 362 корно:
• Асылбаев А. Георгий Ефруш [Колымашлан 10 ий] // Марий коммуна. 1951. 21 авг.
<br />
• Г. Ефруш. 1916-1941 [Краткая биография] // Пеледме корно: марий литератур антологий. Йошкар-Ола: Маргосиздат, 1951. С. 233.
<br />
• Г. Ефруш. 1916-1941 // Сылнымут пого: марий литератур антологий. Йошкар-Ола, 1960. С. 251.
370 ⟶ 368 корно:
• Г. Ефруш [Биографическая справка] // Асылбаев А., Николаев С. Литературный хрестоматий средний школын 8-10 классла-шамычлан. Йошкар-Ола, Маргиз, 1943. С. 533.<br />
 
=== В. Кириллов. Ушан критик: Г. Ефрушын шочмыжлан – 70 ий ===
Писатель Геогрий Ефрушым марий калык утларакшым прозаик да драматург пашаже гыч пала. Тудо, 1931 ий гыч тÿҥалын 1940 ий марте, шуко ойлымашым, ятыр пьесым возен, лудшо-влакым чÿчкыдынак очерковый публицистикыже дене куандарен. Эн сай ойлымаш ден очеркше сар деч ончыч посна сборник денат лектыныт. Тиде сборникеш печатлыме произведений кокла гыч «Кокымшо илыш», «Тойбатыр кугызан ешыже», «Шошо», «Эше мо кÿлеш?» ойыртемынак сöрале, келге шонымашан улыт. А «Пытартыш единоличник» ойлымашыже вигак хрестоматийный мут саскашке савырнен. Тудым пел курым жапыште иктаж коло гана тÿрлö антологиеш , школлык лудшаш книгаш, репертуарный сборникеш савыктыме. <br />
Г. Ефрушын прозыжо – ныжылге кумылан, лиризм шÿлышан. Южо ойлымашыже, мутлан, «Шошо ойлымаш», проза йöн дене возымо виян почеламутым ушештара. Уста писательын пьесыже-влак: «Ешем», «Тайра», «Эҥыремышвот», «Тушманын кышаже» марий драматургийым кугун пойдареныт. Г. Ефруш проза ден драматургийыште чот тыршымыж дене пырляк критика ден литературоведенийышкат шке творчество куатшым ешарен. Тудо у книгалан рецензийым, рвезе автор-влакын мурпаша корнышт нерген статьям кÿрылтде возен шоген. Возымыжо [[«Марий коммуна»]], [[«Рвезе коммунист»]], [[«Ямде лий!»]], [[«Ленин ой»]] газетлаш, «Пиалан илыш» альманахеш печатлалтын. <br />
Тÿҥалше критик марий сылнымутын социалистический реализм корно дене кузе вияҥ толмыжым терген, тематика шотышто чарныде поен толмыжо нерген ойлен. «Писательын сеҥымыже» статьяштыже тудо марий прозаик Элнет Сергейын «Илыш шолеш» романжым порок умыл дене лончылен, тиде романын чыла сай могыржым ончыктен да шке ойжым тыге иктешлен: «Чапле книгам шочыктышо Элнет Сергей – илыш материаллан поян писатель, шке пашажым чеслын шуктен». Г. Ефруш «Илыш шолеш» романым умбакыже сайын возаш авторлан сугыньо ойым пуэн. С. Элнетын кугу произведенийжын икымше ужашыже «Повесть» подзаголовок дене 1936 ийыште «У вий» альманахеш печатлалт лектын. Кокымшо ужашыже гыч икмыняр глава 1937 ий телым «Марий коммуна» газетеш савыкталтын. Архив фондеш аралалт кодшо документла гыч кызыт палена: С. Элнет «Илыш шолеш» романын икымше книгажым (15 авторский листа кугытаным) Москваште Гослитиздатеш лукташ шонен. <br />
здательствыш 1937 ий шошым рукописьымат колтен, кокымшо книгам возаш тÿҥалын. Чаманен каласаш верештеш: романын рукописьше, печатлалт шуде, йомын: писательын мöҥгыштыжö личный архившат аралалт кодын огыл.
Г. Ефруш 30-шо ийлаште марий литературышто кугун тыршыше писатель-влакым – О. Шабдарым, И. Олыкым, Йыван Кырлям, Я. Ялкайным – шке статьялаштыже пагален ушештарен, М. Казаковын, В. Чалайын поэзийыштым шокшын саламлен, нунын тÿҥалтыш книгашт нерген сай обзорный статьям возен.<br />
Г. Ефруш тале рвезе поэт-влакын шке шотан ойыртемыштым раш ужын шуктен. М.Казаковын творчествыж нерген тудо тыге каласен: «Моло поэт дене таҥастарымаште Казаков Миклайын усталыкшат кугу; тудо – самостоятельный поэт, тудын шке образный мышленийже уло». ( Г. Ефруш. «Марий поэзийыште у ошкыл» статья – «Марий коммуна», 1940 ий, 24 февраль). Талантан марий поэтын «Гречанка», «Чеверын, Крым», «Шÿмеш пиждыме каче», «Шарнымаш эре кодеш» почеламутлажым Г. Ефруш пеш кÿкшын аклен, ончыкыжым М. Казаков кугу сылнымут мастар лийшаш, марий литературышто ончыл верым налшаш манын, палемден.
В. Чалайым рвезе критик кöргö вийжым, перспективыжым шотыш налын аклен: «Чалай Васлий – ончыкыжым кушкын кертше поэт, тудын возымыжо марий поэзий фондыш свежа пöлек» (Г. Ефруш. Кушмаш корнышто // Марий коммуна. 1939. 4 апр.). Рвезе поэтын «Кама», «Пÿрö серыште», «Кок куэ да ик тумо» почеламутшо-влакым лудын лекмеке, Г. Ефруш тушто чын поэзий кумылым, лирика чоным шижын. Южо статья ден обзорыштыжо курык марий писатель-влакын (Ш. Булатын, П. Першутын, В.Сузын да молынат) творчество пашаштым лончылен, курык марла возымат чумыр марий литературым пойдара манын, ончыктен. <br />
1938 – 1940 ийлаште Г. Ефруш Марий научный институтын литература ден фольклор секторыштыжо пашам ыштен, марий прозын кушкын толмо корныжым шымлен. Тыге тудо марий прозаик Д. Орайын творчествыж нерген икмыняр статьям серен да газетешат, альманахешат печатлен: («Карш корно» повесть нерген // Марий коммуна. 1939. 8 май; Д.Ф. Орайын творчествыже // Пиалан илыш. 1939. 2 №).<br />
385 ⟶ 383 корно:
Г. Ефруш критика ден литературоведений пашаште ушан, тале шымлыше улмыжым ончыктен. Тудо руш да моло калык литературым сайын палымыже, кугу эрудицийже дене ойыртемалтын. МарНИИ-н наука пашаеҥже лиймеке, тудо «30-шо ийласе марий литература» монографийым возаш тÿҥалын ыле. Марий театрын, марий драматургийын кушмо кушмо корныштым шымлаш шонен. Сар деч ончычак Совет Армийыш служитлаш кайымыже, 1941 ий кеҥежым фронтеш геройла колымыж дене чыла шонымыжым почылтарен, йöнештарен ыш шукто. Ынде марий литературын, марий литературоведенийын историйыштым научно шымлыме годым Г. Ефрушын тÿҥал кодымо кÿлешан пашажым, тудын ушан ойжым эреак пагален шарналтена.<br />
 
=== А. Асылбаев. Георгий Ефрушын драматургийже нерген ===
Георгий Ефруш - самырык писатель. Тудо 1934 ийыште гына возаш тÿҥалын. Тудын творчествыже кок жанр дене – драматургий да тыгыде ойлымаш-шамычым возымо корно дене вияҥ толеш. Тиддеч посна тудо критический статья-шамычым воза. Но тудын творчествыштыже драматургий тÿҥ верым налеш. Тиде статьяште ме тудын драматургийже нерген кÿчыкын ойлен пуэна. <br />
Георгий Ефруш чылаже ныл пьесым возен. Тудын пьесыштыже сюжет кок линий дене ончыкталтеш. Ик линийже – йöратымаш проблема, весыже – герой-шамычын производственный паша верч, родина верч, класс тушман ден вредитель-шамыч ваштареш кучедалмашышт.<br />