Дудина, Зоя Михайловна: версий-влак коклаште ойыртем

Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме
Тӧрлымашын возен ончыктымашыже уке
Мира (каҥашымаш | надыр)
85 корно:
Пытартышышт нерген посна мутым лукташ уто огыл. Изи икшывылан икымше туныктышо – илыш корныш вӱден луктын шогалтыше айдеме. Ту-дын ласкалыкше, шымалыкше йоча чонеш илана. Тиде ончыкылык илыш саска пеледаш пыштыме нӧшмӧ дене икгай. Могай «мландыш» тудым ӱдет, тугай «кушкылым» куштет. Зоя Дудинан икымше туныктышыжо З. Шабали-на лийын.
Зинаида Васильевна Ермакова гын ончыкылык поэтым куштен манын кер-тына. Уста туныктышо марий йылме, сылнымут деке ш¢ма‰ден шоген, творческий корныш шогалаш кумылаҥден.
Моктеммур сынан почеламутлаште З. Дудина тыгак марий калыкым чапландарыше эпохо сынан образ-влаклан эҥерта, нунын ыштыме кугу со-мылышт нерген шонкала. Тиде С.Г. Чавайн, В. Колумб, Йыван Кырля да мо-лат. Поэт да киноартист Йыван Кырля нерген поэт ик гана веле огыл луктын каласен, молан манаш гын нуным когыньыштымат ик шочмо вер ушен шога, тиде – Купсола ял. «Йыван Кырля чапландарен ялем» манеш поэтесса.
Зоя Дудиналан шочмо ялже – тиде «муро», «чон», тудо «ава гай», «ӱмыр аҥа», «лупсан алан». Тунамак лирический герой тушто шкенжым «шкет куэ» семын ужеш, чонжат тудын – «шкет турня» гай. Лач тидыжак геройын чонышто корштымашым луктеш. Шочмо мланде тудым эмлаш полша.
Шочмо верын шокшыжо лирический геройым ырыкта, вияным ышта.
Поэтлан «вынер корнан» шочмо ял, сурт – тиде «кинде сукыр», «эр шошо порсын». Тудо лирический геройын «чон оҥгыржым» терга, садланак поэт тыге манеш: «Мылам кӱлеш кӱ вошт шытен шогаш». Героиня шочмо сурт деч «вий-алым» пуаш йодеш. Тудыжо «илаш, шӱлаш, уэш шочаш» полшен кертеш.
Йӧраташ тудын деч тунемман – манеш тудо «Тый декет мый вараш ко-дын тольым…» почеламутыштыжо.
Сылнымут мастарын возымыжо тудын илыш ярымже дене чак кылдалт шога. Тыге, шочыныт школ илыш нерген («Школем»), университетыште ту-немме жап нерген («Марий университетлан») почеламут-влак.
Зоя Дудинан возымаштыже посна йыжыҥ семын пӱртӱс темым палемдыман.
Марий ватын вургемже гыч налме деталь-влак полшымо дене идалык пагытын ойыртемже почылтеш, сылне метафор-влак почеламутлан ойыртемалтше сыным пуат, «илыше» тӱсаным ыштат.
Зоя Дудина, тале марий патыр-влакын образыштлан эҥертен («О, Чумбылат…», «Акпатыр»), тукымнам чолгарак, виянрак лияш ӱжеш: «йӱла кӱшта чӱчкен йӱлаш»; «тура улат, виян улат, о Чумбылат!». Лач тыштак поэт илыш негызым ужеш: «Кугезынан таза уш-акыл тек сотемда ару шӱмнам…»
Тачысе марий илышын ончыл радамыште шогышо-влакын образыш-тымат поэт сӱретла. Тыге, А. Абдуловлан, Л. Купсольцевалан, Г. Шкалина-лан, А.М. Юзыкайнлан, М.
Айдеме илышыш тудым сӧрастарен илаш толеш. Илышым Ава пӧлекла. Тудын образше – волгыдо. Лирический геройлан ава дене пырля кайме го-дым «пылан кечыжат» волгалтеш, чонжат «кӱш кӱза турийла». Ава дене ул-мо годым йӧраташ лиеш «пыл-чомам», тӧняжат «муро гай», «аважын мутшо – тудын семже». Икманаш, чонжо – чон пелен. Тыгодымак З. Дудинан лири-ческий геройжо тӱрлӧ шӱлышан, шукыж годым – шӱлыкан. Тидыжым авто-рын ача-авам эр йомдарыме денат умылтараш лиеш. Адакшым тудын илы-шыштыже эше ик кугу ойго лийын – ава шке икшывыжым йомдарен, тудым пеш эр вес тӱняш ужаташ логалын. Тиде чон сусырым паремдаш неле. Сан-денак возымаштыже тудо келге вожым «колтен», шӱлыкан лирикым шочык-тен.
Автор кугече пайрем сӱретым мут шер дене тӱрла («Кугече – ош Юмо!», «Кугече сортам чӱктымӧ годым»), шорыкйол пайрем нерген мутым луктеш («Шорыкйол сортам чӱктем…»), тоштыеҥ уштымо йӱла дене кылдалтше сӱретым моштен келыштара, агавайрем кумалтышлан энерта («Агавайрем годым»). Тыге, шуко почеламутышто сортан волгыдо символ сынан образше палемдалтеш.
Чимарий тӱня Ош Юмылан кумал ила. Кумалтыш мут гыч лектыныт поэтын икмыняр саскаже. Тиде циклыш чумырымо почеламут-влак юмым пелештыме шомак аршаш гыч шочыныт. Тушто посна штамп-влак койыт: «эр кече гае нӧлталтын», «ош тылзе гае темалтын», «юмо серлагышым пӱрӧ!», «пуза серлагышым мӱкш ончымаште да т.м. Нуным кумалтыш мут гыч на-лме. Тиде почеламутлан посна куатым пуа, шӱм-чон йодмым посна строкаш лукташ амалым ышта.
Южо кӱчык почеламутшо («Кочкаш шичме годым», «Кочкын лекме годым», «Вуйӱмбал Кугу Юмо…», «Кугарня кечын», «Кастене пелештыме мут», «Шулыкым, серлагышым, перкем…», «Кастене пелештыме мут», «Эр-ден чоклымо мут») марий еҥлан молитва шомак семын йоҥга. Тудым кажне кечын Юмылан пелештыме мут семын кучылташ лиеш.
Тиде цикл тӱҥ шотышто 2002 ий гыч шыташ тӱҥалын да умбакыже пелед толын. Калыкнан шке шамжым кычалме пагытыште тудо шочын да тӱзланен. Поэт нине почеламутла гоч марийын йулажым гына огыл, чонжым, шонышыжым, философийжым почын пуа, Юмо дене «кутырымыжым» он-чыкта, туддеч аралтышым йодеш. Аралтышым шканже, ешыжлан гына огыл, чумыр шемер марий калыклан, мландӱмбалсе айдеме тукымлан.
Автор пӱртӱс Юмылан кумал илыше шочмо калыкнан шонымашыжым, чон-кумылжым почаш тӱрлӧ образым кучылтеш, мифологемылан эҥерта. Циклым «Кӱсото» кантата иктешла, тудлан семым С. Маков келыштарен. Автор тудым обращений семын чонен. Тиде Ош Кугу Юмо!, Пӱрышем Кугу Юмо!, Пиямбар Кугу Юмо! Юмо-Суксо!, Сандалык Кугу Юмо! Теве «Мар-деж» лӱман сылнымутышто марий тӱням почаш «шым муран мардеж», «шым лӱм», «шым йылме» муткылдыш-влак полшат.
Йӧратымаш лирикыжат тӱрлӧ тӱсан, пафосан. Лирический геройын йӧратыме кумылжо «Кает гын…» почеламутышто обращений йоным кучыл-тмо дене почылтеш. Тиде мардеж, кава, мланде. Нине мут образ-влак пол-шымо дене сылнымутын структур чаткалыкше лектеш. Кум образ кум ужа-шым ышта. Уэш-пачаш каласыме ой драматизм кумылым почеш: «кодам, ломыж лийын», «кодам тылзе гае». Почеламутышто «мардеж – ломыж», «ка-ва – тылзе», «мланде – шӱм» шомак-влак мужырым ыштат. Лирический геройын йӧратымашым аклымыже «йӱлем», «кошкем», «йомам» глагол-влак полшымо дене ончыкталтеш, нуным автор градаций йонлан энертен чоҥа, тыге кумыл кушмым почын пуа. Йӧратымаш лирикыже романтике шӱлышан, тунамак вашмутдымо кумылым почаш манын, чоным ишыше драматизмым пурта.
Зоя Дудинан эше ик чапле ошкылжо – аза малтыме мурым возымаш. Тыге «Муралте, авай, марий мурым» книга ош тӱням ужын. Тудо самырык тукымлан сай пӧлек лийын.
Чолга ӱдырамаш кусарыме пашаштат лым лийде тырша. Тудо Н. Заболоцкийын поэзийжым марлаҥден, Лена Лаулайнен возымыжым марий йылмыш кусарен.
Вийвал ийготан мутмастар деч у произведенийым вучаш гына кодеш.
 
== Негыз ==