Абукаев-Эмгак, Вячеслав Александрович: версий-влак коклаште ойыртем

Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме
221 корно:
Тыге каласен кертына: кызыт В. Абукаев - кÿкшӧ мастарлыкан, ойыртемалтше йÿкан литератор. «Шке йÿк» - сылнымутын веле огыл, кеч-могай творческий пашан эн кÿлешан, тÿҥ атрибутшо. Литературышто, сылнымут аланыште. Каваште, Пегас чоҥештылме верыште, В. Колумб манмыла, «литшырчык-влак» уто улыт. Адакшым тидат, В.Абукаев-Эмгакын ойжат, пешак чын: тудо ончыкылык тукымлан ÿшаным ылыжта. «Кавашке кÿзаш шочыт мландыште!».
 
==== УчаевНиколаев ЗС. В. ПоэзийПрозыштат - илыш муроПоэт. ====
«Кавашке кÿзаш шочыт мландыште…»
 
«Иктаж лучко ий ончычак лудынам ыле тидым Вячеслав Абукаевын серымаштыже да тулеч вара самырык йолташемын мланде ден кава коклажым, шке шÿмем кучен ончымыла, эре эскера.
 
Шонымаштем, Вячеславын да мыйын рвезе годсем ятыр-ятыр шотышто игкайрак иланеныт – тугаяк, тÿҥалтыш ончалмаште, ӧндал кертдымым ик элышке пурташ тыршыме кумыл, тугаяк чонлан шинчын канаталташ верым пуыдымо акыл, ик семынак рвезынек когаргыше пыстыл, но содыки тÿҥ икгайлыкна – мут сомылнам ончен, шӱм-чон порволымешке кокытеланен орланымаште.»
 
«Мылам кызыт тыге чучеш: Абукаевын поэзий гычын прозышко, драмышке, публицистикыште куснымаштыже рÿдӧ чий – лирикын шке авторжым ишаш тÿҥалмаштыже. Вячеслават вет тӱҥалтыште, чылан семынак. Кудалтен кодымо шочмо ялже йыр пӧрдаш тӱҥале, ава ончылно ыштыдыме титакшым касараш пиже, «илаш сае-весела» манме шояк чынеш пӱтырналташ тÿҥалмыжым шиже, сандене ондак изи ойлымаш-влак гоч. Вара кугу прозышто «мый» лÿм дене аҥысырын огыл, а «тудо», «нуно» шинча дене лопкан, келгын ончен, тÿням сÿретлаш тарваныш.
 
Но поэзий дечын «ойырлымаштыжат» почеламутын шагал шомак дене лыҥ ойлен кертмыже, ойсавыртышын чолгалыкше, тÿрлӧ сылнештарыме йӧнын кӧргӧ куатше – прозаикын поян корно кургыжо почылто. Таче романист Абукаев геройжо-влакын илышым, шÿлышым, чоным пуэн моштымо дене ойыртемалтеш, прозысо лирика ынде авторлан гына огыл, а лудшыланат (уке, автор деч коч лудшылан) пашам ышта, кунамже ик мут модышак геройын уло шÿм-чонжым, весе деке кумылжым почын пуа, а шкаланже, манмыла, характеристикыште савырна.»
 
««Шочмо тувыр» романым мый шочаш тӱҥалмыж годсек сад кучышыжын ужар саскам ончымыжлак эскерем – ондак автор сераш тӱҥалтыш мут дене каласкала ыле, вара, тӱҥалтыш книган тÿҥалтыш вариантшым ыштен шуктымекыже, Марий писатель ушемым вуйлатыше-влак дечын тичмаш рукописьымак лудаш пуаш шке йодын.
 
Кызыт тиде книгашке рукописьлан  серыме реценцийым овартен пуртем, адакшым романын кокымшо книгажымат ынде лудын шуктенам.
 
Вик да кумыл нӧлтын (але, мӧҥгешла, кумыл волен?) палемдем: тыге вошт койшо сеҥымашым марий прозышто пытартыш лучко ий коклаште мый кумшо гана веле лудам: ыле ожно годым Юрий Артамоновын «Сонимаке пеледышыже». Теве гына шÿмым пунчале Геннадий Гордеевын «Омса вес велне» повестьже, а ындыже – романак куандарыш!
 
Вячеслав Абукаев чыла жанр дене вашам ышта: поэизийыште тудо вургыжын кÿрышталтше йÿкан. Драмыште кенета илышын кочо келгытшым ужын моштышо авторла почылто. Публицистикыште лым лийдыме, литературоведенийыште тул йылман… Проза манмаште, Абукаевын кушмо эволюцийже ойыртемынак паш палдырна – ойлымашлаштыже, мутлан, кÿлешан (тÿҥ шотышто мораль да этика могырым) лыҥ темылан пижеш. Да шагал ойлымашыже мыйын кызытат ушыштем…»
 
««Шочмо тувыр» роман тыглай проза огыл – тыште, поэзий гыч тӱҥалын, публицистика вошт ончыктымо тачысе мемнан илышнан драмыже. Теве кушан Абукаевын лыҥ жанрже ик волгыдо синтезышке савырнен!
 
Пытартыш ийлаште мемнан ожнысо романтистна-влак палынак кошкен шуыныт ыле, нунын серымыштым лудаш изишак сола кидан лийман – шкендым покталтен от виешле гын, роман-влак шкешт тыйым сымыстарен огыт керт, сандене оҥай йылман, кызытсе да пырт ондаксырак илышнам «пеҥгыде коммунист» шинча дене монументла огыл, а тачысе вольна уш-акылан шымлызе семын лывыргын да чыным тойыде каласкален моштышо рвезе прозаик-влак (В. Микишкин, Г. Алексеев, Г. Гордеев, В. Бердинский да В. Абукаеват нунын ратыште) ожнысо лӱман-влакымат серымаштышт утларак лавыртат гын, сай ыле!..
 
Ятыр эпизодым але сценым – мастарлык шот дене – пӱтынь марий прозын эн чапле кÿкшытыштӧ гоч аклыман. А Шымавийын монологшо деч авторым (тÿҥ геройым) судитлыме омо сÿрет просто классически келыштаралтыныт.
 
Произведенийым рÿдылышӧ вий – самырык писатель Григорий Чекулаев, эреак шке чонжым пургедше, эреак еҥ чоным палаш тыршыше, йӧратымаш озырканеш когаргыше, шыде тулеш лыпланыше, илышыште моторлыкым да поролыкым кычалын  лым лийдыме айдеме. Тудын коштмо корныштыжо калыкнан курымашлык акылжым чумырен ончыктышо Шымавий кува, ик неле гоч весышке вончен, куштылгым кычалдыме ÿдыр веҥыже Меҥыза ден Петроп, Федор Абрамовын «Алькажын» илыш корныжым у времаште кычалше Наташа, застой-запоеш лӧчен оваргышк илыш «оза-влак», саде лӧчышӧ-влакым саклышаш верч тамык кишпод чуриян совет «демократий» судопроизводствын тачысе репрессий машинашыже тодыштмо пÿрымашан Эвлес… Да авторын – лирический Григорий Чекулаевын – шӱм модмыжо, чон тодыштмыжо, пиалже, таҥже, пелашыже, тушманже. Но нимучашдымын йӧратыме Люсяшт! Ах, Люся. Люся!.. Тудо ок лий гын, роман ок шоч ыле. Но романын рӱдӧ кышкарыштыжн тудлан вер уке. Тудлан вер - лач писательын орлыкан шӱм подыштыжо веле, санденак огыл мо тудлан автор посна жанран посна сюжетым кычал муын – эпистолярный форма веле Люсям роман мучкак произведенийын двигательже семын куча (мастарлыкше тиде – кушкын толшо Абукаевын). Чапле вер. Ала- мо шот дене Стефан Цвейгым ушештарыше приём.
 
Роман улыжат кум-ныл кече веле шуйна. Но тиде кÿчыкышкӧ курык гранитла прессоватлалтыныт: коллективизацийын чыла тупелаже, «Сталинын пуымо пиалан илыш», порылан лукмо пунчална пончеш лунчыртымо тачысе ял, корныдымо илыш, вуйдымо вуйлатыше тÿшка, чыла тӱрлӧ шере-кочыж дене пырля тачысе сылнымут илышна, т. м. Икманаш, мо йырым-йырна да кӧргыштына ышталеш – чылалан вер ситен тиде кум-ныл кече коклаште.
 
Вячеслав Абукаев романыштыже – марий сылнымутын тымарте тÿкалаш тоштдымо ятыр омсажым кроп почын шындаш тоштын. Тӱжем тыгыже «омсаж» гычын кокытшым очеркыштемат почде ом чыте.»
 
«Сылнымутыштат, музыкыштат, сӱретыштат кок-кум фамилиян элитым мындыртен, «тулеч молат»- влакым нигунам ужын огытыл, санденак огыл мо искусствынан, шомакнан лочо жапышт пытартыш ийла марте шуйныш. Йӧра, Писатель ушемышке у вуйлатыше толмеке, изишак самырык-влакат пырдыжаҥыч. А веет могай тӱвыргӧ лиеш ыле сылнылык илышна, мемнанамат ончычак айдемылан шотлат ыле гын!..»
 
«Романыште эше моткоч органический ик жанр – литературный очерк – уло, тудо эпистолярий форма гычын раш койынак посна лектын шога. Тиде национальный (марийын гына огыл, чувашынат, одынат. Мордванат – арам огыл Абукаев чыла нине калыкын проблемыжым, иктышке чумырен, ик наций семын ончыкташ искусственно, но путырак чын «батаммчуд» мутым шонен луктын: башкир, татар, мордва, марий, чуваш, удмурт мутла гыч шочшо абревиаутра – кÿчыкемдыме мут) самырык интеллигенцийын кушмаштыже кугу деч кугу чаракым чараҥдыше очерк – адакат вет пачер проблема денак кылдалтын тачысе марий самырык писательна, композиторна, артистна-влакын кушмо орлыкышт. Микишкин, Сабанцев, гордеев, Абекаев шкеже «кудырвуян» Тÿҥ-влакын шояштлан кӧра огыл мо тачат телевизоран да телевизордымо еҥ омашлаште орланат?.
 
Икманаш, кугу роман. Неле роман, чын роман. Мый тудын верчын кок кида йÿклем.»
 
«Шочмо тувыр» романын икымше книгаже, пожале, куну экспозиций семын серыме – герой-влак дене пачаш-пачаш тӱрлӧ савыртышыште вашлият, кажне гана нунын вашталтме жапышке толын шумыла чучеш. Но автор шеен еҥже-влакым уэмдаш, кушташ ок вашке. Мутлан, тӱҥ герой, журналист григорий Чекулаев, кузе кӧгыштыжӧ шокшо подла шолын, илышыште нимом кугу мок ворандаре, роман мучко тугаяк кодеш, эсмаса тудынак ӱҥышылыкшылан кӧра тюрьмашке шичше Эвлес-Иван верч кучедалаш ниузе ылыж ок шу; Наташа утыр да утыр пачерышыже тÿкылалтеш; Меҥыза ден Петропат тунемме илышыштымак илат…
 
«Шочмо тувыр» романын эн рÿдылышӧ айдемыже - Шымавий. Тудын илыш корныжат, койышыжат, илыш умылымашыжат тÿрлӧ шарнымаш гоч эре вияҥыт, вашталтыт, геройым утыр пойдарен толыт. Моло герой дене таҥастарымаште, Шымавийын йылмыжат лач шкенжын (персонифицироватлыме маныт тыгайым сылнымут шымлымаште). Шымавий – куктежалтше марий ялын акрет гычак сакалт илыше арже, тудын илышым аклымыжлан, шÿм чон судшылан эре ӱшанет. Тевыс колхоз помым аклымыжак мом шога!»
 
«Шымавийын эртыше нерген шомакше – акынын, йомакчын, мудречын ончыко виктаралтше ырымышт, тиде ужаш гына огыл, моло вере аклен иктешлымыжат, пожале, кугу эпосын уш-акылжыла лудалтыт. Санденак вет мыят Шымавийым марий лудшылан пӧлеклыше авторым прозыштат поэт манам. Тиде икте. Весыже, тулечат шертыракше – Шымавийын тошто илышым чолган сÿретлен лончылымыжо Григорий Чекулаевым вияҥда, илыш чолгалыклан тарата. Мылам тыге чучеш: Гриша романын кокымшо книгаште, моштен-мошьыдерак гынат, совет мафий, коммунист коррупций ваштареш тарванаш тоштеш гын, тиде-рвезын чоныштыжо Шымавийын ю куатше модаш тÿҥалын.
 
А мафийлан кокымшо книга чыла гаяк куатшым пуэн. Прокурор Червяков. Колхоз вуйлатыше Березовский, патократ Селифонов, первый ончалмаште, путырак ваш келшен, мафиози улашке кычылталыныт. Но тиде первыйончалмаште веле, нуным илышаште икте веле уша – илыш вашталтме дечын шучкын лÿдын илымышт. Нунын шакшын йÿын орымыштлан кӧра ончысо райком секретарь кавара, титаканже, адакат первый ончалмаште, тунам але самырык партаппаратчик Березовский. Уш-акыл почеш, тудо решотка шеҥгелне лийман ыле.  Но келгын ончалаш гын, йÿшӧ секретарь колымаште чылан языкан улыт, сандене чылан утлен кодаш йӧршын языкдыме да тыгаяк (нунын суд атмаштышт) правадыме Эвлесым, кырен-орландарен, шояклен-лÿдыктыл, тюрьмашке шурен чыкат.
 
Кӧ манне, 37-ше ийла деч вара респрессий машина шолдырген манын?! Репрессий азу, ынде тыгыдем шукемын. Кажне административно-территориальный кугыжанышын пӧртйымалныже айдемын капшыге, чонжыге пуреш...
 
Нуным Березовский гоч колхозник-влак пукшат, Селифонов гоч обком да правительство саклат, Червяков гоч шинчан да пылышан-влакым пытырат, пуштедат. Тидын годымак шиначора шояк дене, демагогий эҥырешводтеш пÿтырен, калыклан  шке еҥыштым депутатыш сайлыктат. Ой, юмыжат, чыла тиде мемнан йыр, мемнан илышыште, мемнан «перестройка» тÿжлымаште ышталте. Чыла тидым ме изин-изин паленак огыл гынат, эре тогдаен иленна. Но кузе, кушеч, могай могырым тиде кугу, шучко, еҥ кочшо Эҥыремыш ваштареш кучедалаш – ме гына огыл, таче эше ни у правительствл, ни КГБ, ни МВД, нигӧ ое пале. Да огытат керт але вашпижын…
 
Чылан ушнымеке, ала вий улмым шижына? Правоохранений пелен литература, искусство, культура тавадаҥ кынелмеке? Мо-гынат Миклай Рыбаковын «Мокмыржо» деч вара самырык Вячеслав Абукаев-Эмгак илыш колнан шӱйшӧ вуйжым лудшылан ончыкташ чолгаҥын, але тудо марий сылнымутан у саман мардежеш нерештме жапше толеш? Ончыч пырт ӱҥышынрак поэзий тӱҥале, драма уныш, проа тошто – ала саде у озымна атылана?
 
Илыш таулым эн очыч поэт-влак шке оҥышкышт налыт. Тиде мыйын шомакем огыл, акрет ырым. Таче теве прозыштат поэт-влак шочыт.»
 
== '''Негыз''' ==