Богословский, Дмитрий Фёдорович: версий-влак коклаште ойыртем

Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме
Kudsebs (каҥашымаш | надыр)
→‎Сылнымут корныжо: Оляна ден тутыра вошт
101 корно:
Авторын изи ойлымашлажын вийже – мыскаран ончыктымо образ-влакым илышлан келшышын чын сӱретлен моштымаште.
 
1932–1935 ийлаште писатель «Оляна» повестьым возен. «У вий» журналеш тудым «Салтак вате Оляна» вуймут дене савыктен. 1935 ийыште Маргосиздат повестьым посна книга дене луктын. «Оляна» – марий сылнымутан литературышто Октябрь революций да граждан сар жапысе марий ӱдырамашын Родина верч, чын верч  кучедалмыжым ончыктышо первый кугу произведений. Писательын повестьыштыже марий ӱдырамашын образшым у семын почын пуымо. «Оляна» повестьын тӱҥжылан, писательын шке ойлымыж почеш, Марий Пижай ялыште лийше событий-влакым кучылтмо. Тылеч посна тудо Токтамыж, Чашкаял. Мари-Кугушень, Вочарма, Пакшай яллаште, Улеево селаште ятыр кӱлешан материалым поген да возымаштыже кучылтын.
 
Автор «Оляна» повестьыште империализм сар гыч тӱҥалын, граждан сар марте жапым авалтен. Произведенийын тӱҥ геройжо – Оляна. Олянан ачаже ончыл шонымашан еҥ лийын, 1905-1907 ийласе руш революций годым шемер калыкын пиалже верч кредалшыжла колен. Оляна ачаж деч кодшо революций шӱлышан шолып литературым пала. Тудо лудынат, возенат мошта. Тыгодымак тудо моло ӱдырамаш семынак тошто илышын кочыжым шижын шога. Но неле туткар пагытыште илыш йыжыҥлам келгынрак умылаш тӱҥалеш. Ончыч поян-влакым ужмышудымын ончаш тунемеш. Февральысе революций годым тюрьмаш логалеш, Кугу Октябрь тудым эрыкыш луктеш. Тыге эркын Оляна калыкын пиалже верч кучедалмашке ушна, Коммунист партий радамыш пура.
 
1936 ий 19 октябрьыште «Марий коммуна» газетеш «Куралмаште» ойлымашыже «Стахановецын шӱмжӧ» вуймут дене печатлалт лектын. Тиде ойлымашын геройжо-влак Вӧдыр ден аваже колхозыш пурат, но аван чонжылан ласка огыл, тудо эр еда шортеш. Корно пашам тӱшкан ыштымаш гыч толшо эргыже аважлан тыге ойла: «Эй, авай, ит шорт, арам шортат. Тӱшкаште ышташ пеш сай вет. Теве пырля пашашке лектын ончо докан, шортметымат чарнет». Чынак, ава пырля ыштыме тӱшка пашаште йывыртымашым муэш. А Вӧдыр шошо ага пашаште «Танк» колхозышто гына огыл, ялсовет, район кӧргыштат  первый стахановец лиеш. Тудо кече дене тӧр пашашке лектеш, кече дене пырля нур гыч кая. Вӧдырын паша лектышыже кечын нӧлталтеш: 1,69 га, 1,75 га, 1,96 га… Качествыжат моткоч сай. Тиде литератур герой илыш гыч налме – Фёдор Иванович Гаврилов, Параньга районысо Кугу Пумарий гыч.
135 ⟶ 137 корно:
«Марий коммуна» газет 1948 ий шыжа 12-шо кечын Дим. Орайын «Кӧ каен, тудо кышам коден» мыскаражым печатлен. Тудо  «Трудовик» промартельым вуйлатыше-влакым пашазе-влак верч тыршыдымыштлан, сай качестван продукций верч начарын кучедалмыштлан шылтален, ойжо государствын погымыжым шолыштшо-влак ваштарешат виктаралтын.
 
1951 ийыште иканаште кок книгаже лектеш: «Тӱтыра вошт» ден «Онар калык». Тыгак марий книга издательстве писательын «Тӱтыра вошт» романжым савыктен. 1930 ийыште серыме изирак повесть илен-толын марий калыкын 20–30-шо ийласе илышыжым ончыктышо кумда эпике романышке савырнен. Мучашке шукталтын огыл гынат, тиде роман пӱтынь марий сылнымутын сеҥымашыж семын аклалтеш. Произведенийыште марий калыкын  1923-1929 ийласе илышыже ончыкталтеш. Роман религийын аяр косаже ваштареш виктаралтын. У илышым чоҥымаште тошто годсо йӱла-влак чаракым ыштылыныт, кресаньыкын шинчам лумыныт. У семын шонышо еҥ-влакын  кучедалмыштлан кӧра тошто илыш-йӱла шалана., у йӱла вияҥеш. Произведенийын тӱҥ геройжо Ямиданов Макси – икмарда кресаньык эргыже. Тудо религийлан ок ӱшане, у илыш-йӱла верч шога. Ялысе рвезе калык коклаште шкенжын ончыл шонымашыж дене ойыртемалтеш. Но тыгайышке тудат кенета ок шу. Тудо педтехникумышто тунемше Миклай йолташыж дене вашлиеш. Миклай Максилан у илыш, рвезе калыкын пашаж нерген умылтара. Тылеч вара Ямиданов комсомол радамыш пура, илышым кумданрак, келгынрак пален налаш манын, тӱрлӧ книгам лудеш, уш-акылжым пойдара. Книгам, газетым тудо куатле шинчымаш памашлан шотла, нунын дене пеҥгыде кылым куча, эн ӱшанле йолташ шотеш ужеш. Тыге Макси посеш кодшо кресаньык илыш-йӱлан тушманже лиеш. Дим. Орайын «Тӱтыра вошт» романже шке значенийжым йомдарен огыл. Тудо религий ваштареш лӱдде кучедалаш туныкта.
 
Кокымшо – «Онар калык» – книгашке  «Оляна» повесть, латкуд ойлымаш ден очерк, кок почеламут пуреныт. «Оляна»  повесть «Немда кугыза» книгашкат (1991) пурен. Тыштак – кум ойлымаш да «Онар калык» очерк.