Васильев, Валериан Михайлович: версий-влак коклаште ойыртем

[[1883]] ий [[1 Шорыкйол]] кечын кызытсе {{comment|Пошкырт Эл|Башкортостан}} республикысе Янаул кундем (тунам Пӱрӧ уезд лийын) Сусады – Эбалак (Тумна) ялеш улан [[чимарий]] кресаньык ешыште шочын<ref>Сануков К.Н. "Путь в науку и в науке", Уфа, 2004. 54 лашт.</ref>. Изинекак шочмо йылмыжым, калык поэзийым йӧратен шынден. Шым ияш тунемаш тӱҥалын.

 

 

Тунеммым чарнен гынат, адак умбакыже тунемшашым вуйыштыжо кучен илен; мондаш огыл манын, изиш тунемынат шоген. Тӱрлӧ правленийыште кум ий возкален эртарен, Пӱрӧ олашке куснен: иктыланат каласыде, йыштак каен. Пӱрыштӧ туныктышылан ямдылыме школыш пурен. Тушто, курс пытымекат, тунеммым чарнымыже шуын огыл. Шке уездысе Музек лӱман ялыште туныктышылан ик ий пашам ыштен да адак тунемаш каен, ындыже - [[Озаҥ]]ышке.

Тунам тудын гай шемер калык гыч лекшылан тунемаш корно пеш шыгыр ыле: шке окса дене тунемаш лийшаш огыл, казна чот дене поп лиймыла адак кугурак туныктышылан лекмыла веле лиеш ыле. Тудлан поплан туныктымо школыш пураш вереште. Тушечын кум ий гыч 1906 ийыште тунем лекте.

 

 

Кнага лукмо, шалатыме деч посна адак моло пашамат ыштен: вес семинарыште, ӱдыр-влак туныктымаште, марий йылмылан туныктен, тунамак мутерлан тӱрлӧ кӱлешан марий йылме гыч погаш тӱҥалын. Тудо коклаштак адак кугу школыш тунемаш пурымылат ямдылалт шоген. Тӧчен-тӧчен 1913 ийыште Озаҥысе кугу школышкат тунемаш пурен. Тиде школышто тӱрлӧ вер гыч самырык еҥ-влак лийыныт, йылме ойыртемыштат, калык ойпогыштат икгай лийын огыл. Валериан Ӱпымарий тидым шижын да тунамак калык мурым, йомакым погаш пижын. Тунам Озаҥ олаште тӱрлӧ калыкын уста эргышт-влак тунемыныт, иленыт, нунын дене палыме лиеш да кылым вияҥден колта.