Википедий

Шабдаров, Иосиф Архипович: версий-влак коклаште ойыртем

Интерактивная навигация по истории
← Ончычсо тӧрлатымаш-влакВес тӧрлатымаш →
Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме
ВизуальныйВики-текст
Kudsebs (каҥашымаш | надыр)
430 тӧрлымаш
иТӧрлымашын возен ончыктымашыже уке
1 корно:
{{Викификаций}}
[[File:Shabdar Osyp.jpg|thumb|Шабдар Осып]]
'''Шабдар Осып'''  (Иосиф Архипович Шабдаров) (27 Ӱярня 1898, Изи Лужалу ял, ЦаревококшайскийЦаревококшайск уезд, Озаҥ губерний —– 11 Кылме 1937, Йошкар-Ола) — марий–марий серызе, поэт, драматург, литератур критик, публицист да туныктышо. 
1918 ий гыч туналын, тудо коло ий мучко сылнымут пашаште тыршен, шочмо литературым кушташ, вияҥден колташ ятыр вийым пыштен. Тиде жапыште шуко почеламутым, икмыняр повестьым, романым, литературно-критический статья-влакым возен. Тудын творчествыже куан шÿлыш, волгыдо лиризм ойып дене шыҥдаралтын.
 
== Илыш корныжо ==
 
=== Йоча да самырык жапше ===
Шабдар Осып Шернур(Иосиф кундемысеАрхипович ИзиШабдаров) 1898 Лужалуий ялыште27 мартыште 1898Шернур ийрайонысо ӰярняИзи тылзын 27Лужалу кечыштыжеялысе йорло кресаньык ешеш шочын. Тудын ачаже, Архип Тимофеевич, ялыштеял озанлык, столяр пашам ыштен. Писательын аваже – Мусий Марья – тулык ӱдыр, Чодыраял гыч лийын. Мария Мусиевна самырыкше годымак шодо пуалме дене черланен колен. Тикын Неле паша дене лунчыргышо, пелесокыр ачажеАрпик ныл шочшыжошочшо – кум эргыжеэрге да ик ÿдыржеӱдыржӧ – дене кодын. ОсыпЕш изиракйорлын эргыже лийынилен. Тулыкеш кодмек, Осып шуко неле – йöсым, йуштö – шокшым ужын.
 
«Илышем» лӱман статьяштыже Иосиф Архипович тыге шарна: «Мыйым ончен –куштен шогышо нигоат лийын огыл. Ты жапыште авам пӱртӱс лийын: кеҥежым олыкышто, пасушто, чашкерлаште вуй орам дене тӱрлӧ мурым (южгунам шке гыч шонен лукмым) мурен коштам ыле, адак пошкудо кугызан, ачамын йомакыштым колышташ моткоч йоратенам».
«Ачам-авам йорло ыльычат, путырак начарын иленна, а ныл ияшем годым авам колышат, пеле сокыр ачам изи йоча дене кодо», – возен Осып.
Шабдар йорло еш гыч улмаш гынат, тунемашак тыршен. Анна Архиповна, писательын шӱжарже, тудын йоча жапше нерген тыге ойлен: «Осып Мустаевысе земский училищыште ныл ий олмеш кум ий тунемын. Школ вуйлатыше да учительжылан С.И.Куклин ыштен. Рушла ойлаш кумылаҥден. Шкежат тудо руш ыле гынат, марий йылмым сай шинчен. Тудо, ончыл шонымашан туныктышо, йоча – влакым тыршен шинчымашым погаш, пасу пашам йоратен ышташ туныктен.
 
Йочаж годым Осып пешак чулым, чыла ыштен моштышо йоча лийын. Тудын поян фантазийже, эре у модыш – влакым шонен моштымыжо, йоча – влак коклаште «командир» улмыжо ушештаралтеш. Южо йочаже урокым коден але школыш коштмым чарнен гын, Осып тудым пӧртылтен моштен».
     «Илышем» лӱман статьяштыже Иосиф Архипович тыге шарна: «Мыйым ончен-куштен шогышо нигӧатлийын огыл. Ты жапыште авам пӱртӱс лийын: кеҥежым олыкышто, пасушто, чашкерлаште вуй орам дене тӱрлӧ мурым (южгунам шке гыч шонен лукмым) мурен коштам ыле, адак пошкудо кугызан, ачамын йомакыштым колышташ моткоч йӧратенам».
Мустай нылияш туҥалтыш школым кум ийыште пытармек, 1909 – ше ийыште тудо Шернурысо земский кокияш училищышке тунемаш пура. Йорлылыклан кöра умбакыже тунемаш каен кертын огыл. Тудо ачажлан озанлык пашаште полышкален: куралын, тырмален, кÿтÿм кÿтен, йыдалым ыштен, пижергым пидын, улан-влаклан шурным шияш коштын.
 
Тарзе, кÿтÿчö илышыжым шарналтен, Шабдар, педтехникумым пытармекыже, «Кÿтÿчын мурыжо» (1923) сылне почеламутым возен:
Поэт лиймекыже, Шабдар пӱртӱс сӱретлан ятыр сылне почеламутшым пӧлеклен:
 
Пӱртӱс сыным ожнысек
 
 Мые пешак йӧратем…
 
Лач сылнымутышто, мотор пӱртӱсыштӧ гына рвезе шӱмжылан куаным муын, калыкын йомартле ойпогыжо тарзе илышын орлыкшым сеҥаш полшен.
 
Шабдар йорло еш гыч улмаш гынат, тунемашак тыршен. Анна Архиповна, писательын шӱжарже, тудын йоча жапше нерген тыге ойлен: «Осып Мустаевысе земский училищыште ныл ий олмеш кум ий тунемын. Школ вуйлатыше да учительжылан С.И. Куклин ыштен. Рушла ойлаш кумылаҥден. Шкежат тудо руш ыле гынат, марий йылмым сай шинчен. Тудо, ончыл шонымашан туныктышо, йоча-влакым тыршен шинчымашым погаш, пасу пашам йӧратен ышташ тыныктен.
 
         Йочаж годым Осып пешак чулым, чыла ыштен моштышо йоча лийын. Тудын поян фантазийже, эре у модыш-влакым шонен моштымыжо, йоча-влак коклаште «командир» улмыжо ушештаралтеш. Южо йочаже урокым коден але школыш коштмым чарнен гын, Осып тудым пӧртылтен моштен».
 
 1909 ийыште Шабдаров Шернур кок классан училищышке тунемаш пора. Йорлыклан кӧра умбакыже тудо тунем кертын огыл. Йогор изажын армийыш каен колтымекеже, ачажын первый полышкалышыже лийын. Тудо кеҥежым курал-ӱден, тӱредын толашен, кӱтӱм кӱтен, телым йыдалым, пижергым пидын, поян-влаклан шурным шияш коштын.
 
     Тарзе, кӱтӱчо илышыжым шарналтен, Шабдар, педтехникумым пытарымекыже, «Кӱтӱчын мурыжо» (1923) сылне почеламутым возен:
 
Кумда тÿня – суртем уло,
20 ⟶ 34 корно:
Изи шÿвыр – таҥем уло,
 
Ужар олык – тöр вакшем.
 
Каван печет – шемылай кожер,
26 ⟶ 40 корно:
Мÿкш отарем – пундышла.
 
Пура –пÿрем-пÿрем – яндар эҥер,
 
Уло пого – муш сола.
 
Ой, шÿвырем, шÿвырем, -–
 
ŸмырӰмыр мучкаш сай танемтаҥем.
 
Олык воктен эр – касат
39 ⟶ 53 корно:
 
Кастеныжат шокталтет –
 
Сай кумылем тодылалтеш,
 
Эрденыжат муралтет –
 
Шÿмем – -кылем нöлталтеш…
 
Але теве Койсола гыс П.Ф. Анисимовичын шарнымыж гыч: «Озаҥыш тӱшкан ула дене мийыме годым Шабдар Осып, кумда чодырам шергылтен, уло кумылын яндар йӱк дене мураш йӧратен, йолташыже-влаакым шке усталыкше дене ӧрыктарен».
 
 Кастене, яра жапыште але пайрем вашеш, Осып книга-влакым лудын. Руш йылмым палымыжлан кӧра тудо руш да вес элласе классик-влакым чарныде лудын шоген.
 
«Адак «Марла календарь» дечат ойырлен огыл, – каласкала умбакыже Анна Архиповна: – Тудын первый писательже С.Г. Чавайн лийын, а чын литературный корныш лекташыже А.Ф. Конаков полшен. Сергей Чавайнын «Марий калыкын тошто илышыж гыч» (1908) книгам Шабдар пытартыш кече мартен сондык пундаштыже арален.
 
Кажне рушарнян Шабдаров Шернур селасе библиотекыш коштын, книга-влакым наледен, лудын шоген. Мӧҥгыштыжӧ улмыж годым адак кӱслем шокташ, сӱретлаш йӧратен.
 
Ачаж деке пошкудо иктаж паша дене толын гын, Осып тудым тыманмеш сӱретленат шында, вара мыланна ончыкта… Ешыштына кажныже могай-гынат инструмент дене шоктен. Осып кӱслем шоктен гын, Егор шӱвыр шокташ мастар ыле (армийышкат тудо шӱвыр денак кайыш), Матвей-гармоньым. Архип Тимофеевич йоча-влакын шоктымыштым йӧратен колыштын да шкежат ковыж, кӱсле дене шоктен моштен».
 
1917 ийыште февраль гыч октябрь тылзе марте Иосиф Архипович Кунгур олаште служитлен. «Учебный командыш пурен тунем лектым. Вара кок тылзе наре отделенный командирлан шогышым. Революций лиймеке, мыйым «Совет солдатских депутатов» манмашке сайлышт. Сентябрь тылзыште пеш чот туешкышым, ныл арня госпитальыште кийымеке, кум тылзылан мӧҥгӧ колтышт. Тунам лач демобилизаций тӱҥале, – возен варажым писатель, – революций мыйын илышем вес корныш колтыш.
Яра жап годым эреак сылнымутан книгам лудын. Рушарня еда Шернурыш миен, кок-кум книгам конден. Руш йылмым палымыжлан кöра тудо руш да вес элласе классик – влакым чарныде лудын шоген. Шукыжо роман-влакым – Майн Ридын, Фенимор Куперын, Жюль Вернын, Луи Буссеранын, адак тÿрлö путешествий нерген возымым йоратен. Мöнгыштыжö улмыж годым кÿслем шокташ, сÿретлаш йöратен.
Адак «Марла календарь» дечат ойырлен огыл.Тудын икымше писательже Сергей Григорьевич Чавайн лийын, а чын литературный корныш лекташыже А.Ф.Конаков полшен. Сергей Чавайнын «Марий калыкын тошто илышыж гыч» (1908) книгам Шабдар пытартыш кече марте сондык пундаштыже арален.
1917 ийыште пургыж гыч шыжа тылзе марте Иосиф Архипович Кунгур олаште служитлен. Учебный командыш пурен тунем лектын. Вара кок тылзе наре отделенный командирлан шоген. Революций лиймеке, тудым «Совет солдатских депутатов» манмашке сайленыт. Идым тылзыште пеш чот туешкен, ныл арня госпитальыште кийымеке, кум тылзылан моҥгыжӧ колтеныт.
 
Октябрьын сеҥымыж нерген уверым тудо моҥгыштомӧҥгыштӧ куанен вашлийын. Икмыняр жап Токтай-Белякыште счетовод курсышто тунемын, кооперативыште, вара Шернур ЧК – -ште пашам ыштен. Тиде жапыштак яллашке лектын, у илыш нерген докладым, беседым эртарен, бандит – -влак ваштареш кредалын.
 
Ончыкылык писательын илышыштыже у йыжыҥ палемдалтеш. Тудо 1918 ийыште Шернур селаште почылтшо педагогический курсыш (вара тудо техникумыш савырна) тунемаш пура.
 
«Тыште мыйын общественный да литературный пашам вияҥе. 1919 ий гыч пьесым , почеламутым возкалаш туҥалымтӱҥальым. Тунамак кугу культурно – -просветительский пашам эртарышым, тӱрлӧ докладым лудым, сценыште модым… Шарнеммодым…Шарнем, 1919 ийыште, шошо велеш, «Йошкар кече» газетеш мыйын «Шӱдыр» лӱман почеламутем печатлалте. Куанымаш нимучашдымемучашдыме ыле. Тылеч вара чӱчкыдынак «Йошкар кече», «Марий комунисткоммунист» газетлаш почеламут – -влакем печатлашпечатлалташ туҥальычтӱҥальыч. Тыге мый поэзий корныш лектым», – -возен Шабдар шкеж нерген.
 
Педтехникумышто тунемме жапыште (1918–1923 ийла) Шабдар 5ӹ наре почеламутым, пьесе-влакым возен, В.И. Ленинын илыш корныжым марий йылмыш кусарен. 
1918 – 1923 ийлаште техникумышто тунеммыж годым Шабдар 50 наре почеламутым, пьесе – влакым возен, В.И.Ленинын илыш корныжым марий йылмыш кусарен.Тунамак драмкружок – влаклан ныл пьесым ямдылен – «Йыпше теме», Эҥгаклан тоҥгак», «Шолем», «Илыш йыжыҥ». Но нине пьесе – влак жапыштыже савыкталтын огытыл, варажым йомыныт. Почеламутшо – влак «Йошкар кече», «Марий коммунист» ( «Марий илыш» ), газетлаште лектын шогеныт. Теме да идей шот дене нуным кок тӱшкалан шелаш лиеш: агитационно – просветительский почеламут – влак да пӱртӱс нерген.
 
=== МерШкол да школмер илыш ===
Иосиф Архипович Шабдарын ойпогыжо ойыраш лийдымын туныктымо пашаж дене кылдалтын. Тудо виян педагог лийын, йоча уш – -акылым, школ илышым келгын пален шоген.
 
Шернур педтехникумым тунем пытармеке, Шабдар 1923 ий гыч Куженерысе кокымшо ступенян школышто пашам ыштен, руш литературым туныктен. Кок ий гыч тудым школ вуйлатышылан шогалтат. Тале, шотан вуйлатыше, у илышым чонымаште школын эре ончыл верыште лийшашлыкше нерген шонен да пашам чот ыштен. 20 – шо ийла кыдалне Марий кундемыштына школ – городок – влак туныктымо да воспитатлыме паша шотышто ончыл верым налын шогеныт. Нунын кокла гыч Куженерысе III Интернационал лÿмеш школ – городок ик эн сайлан шотлалтын. Тудын тале пашаж нерген верысе да Москвасе газет ден журналлаште моктен возеныт. 1927 ийыште Шабдар шкежат «Туныктымо паша» журналыште школ нерген статьям савыктен.
Шернур педтехникумым тунем пытармеке, Шабдар 1923 ий гыч Куженерысе 2-шо ступенян школышто пашам ыштен, руш литературым туныктен. Кок ий гыч тудым школ вуйлатышылан шогалтат. Тале, шотан вуйлатыше, у илышым чоҥымаште школын эре ончыл верыште лийшашлыкше нерген шонен да пашам чот ыштен. 20-шо ийла кыдалне Марий кундемыштына школ-городок-влак туныктымо да воспитатлыме паша шотышто ончыл верым налын шогеныт. Нунын кокла гыч Куженерысе III Интернационал лÿмеш школ-городок ик эн сайлан шотлалтын. Тудын тале пашаж нерген верысе да Москвасе газет ден журналлаште моктен возеныт. 1927 ийыште Шабдар шкежат «Туныктымо паша» журналыште школ нерген статьям савыктен.
Тунамсе городокышто 1 – ше ден 2 – шо ступенян школ – влак, интернат, йоча пöрт, библиотек, тÿрлö мастерской – влак верланеныт.
 
Городок ялысе туныктышо – влак дене пеҥгыде кылым кучен да нунылан эреак полшен. Пошкудо школла гыч йоча – влак экскурсий дене чÿчкыдын коштыныт. Кундемысе туныктышо – влакын конференцийыштат эреак городокеш эртен.
Тунамсе городокышто 1-ше ден 2-шо ступенян школ-влак, интернат, йоча пöрт, библиотек, тÿрлö мастерской-влак верланеныт.
Школыш толмо тÿҥалтыш ийыштак Шабдар шке предметше дене гына серлаген огыл, тудым учебно – воспитательный комиссийыш пуртеныт. Тиде комиссий туныктымо методикым вияҥден, школлан программым ямдылен, урок – влакым эртараш план – влакым рашемден.
 
Иосиф Архиповичын вуйлатымыж дене туныктышо ден тунемше – влак ялысе илыш – йÿлам, культурым, озанлык пашам шымленыт, фольклорым погеныт.
Городок ялысе туныктышо-влак дене пеҥгыде кылым кучен да нунылан эреак полшен. Пошкудо школла гыч йоча-влак экскурсий дене чÿчкыдын коштыныт. Кундемысе туныктышо-влакын конференцийыштат эреак городокеш эртен.
Иосиф Архипович Шабдаровын городокышто пашам ыштымыже писательын творчествыжымат пойдарен. Ушештарена, 1931 ийыште тудын «Кориш», «Тÿшка вий дене» йоча повестьше – влак савыкталтыт.
 
«Архивысе документ – влак теве мом ончыктат, – воза Марпединститутын доцентше Р.Хакимова: « Марий калыкын йöратыме писательже О.Шабдар ончыл шонымашан уста педагог лийын, калыкым туныктымо пашаште мондалтдыме, ик эн волгыдо кышам коден.»
Школыш толмо тÿҥалтыш ийыштак Шабдар шке предметше дене гына серлаген огыл, тудым учебно-воспитательный комиссийыш пуртеныт. Тиде комиссий туныктымо методикым вияҥден, школлан программым ямдылен, урок-влакым эртараш план-влакым рашемден.
Поэт – педагог Шабдар тÿрлö школлашке, педтехникумлашке миеден, студент ден йоча – влак коклаште поэзий тул шочмым пален налаш да тудым куштышаш верч чарныде тыршен.
 
1928 – 1933 ийлаште И.А.Шабдаров Казаньыште, Восточно – педагогический институтышто тунемеш, тÿрлö наукым радамлыме тудын уш – акылжым пойдара, пÿсемда. Вара аспирантурышто шинчымашым поген, наука пашаен лияш ямдылалтын. Тидын годымак Иосиф Архиповичын шÿм – кылже самырык – влак пелен лийын. Тудо студент, возаш тÿҥалше автор – влак дене кылым кучен. Ик гана веле огыл Красноуфимск оласе Урал марий педтехникумышко миеден. Тушто туныктышо да тунемше – влак коклаште марий литературын кушмо корныжо, шкенжын творчествыж нерген каласкален, почеламутлажым алал кумылын лудын.Техникумын литкружокшымат öрдыжеш коден огыл: самырык – влакын творчествыштым шымлен, кÿлешан каҥашым нунылан пуэн. Тунамак возен:
Иосиф Архиповичын вуйлатымыж дене туныктышо ден тунемше-влак ялысе илыш-йÿлам, культурым, озанлык пашам шымленыт, фольклорым погеныт.
 
Иосиф Архипович Шабдаровын городокышто пашам ыштымыже писательын творчествыжымат пойдарен. Ушештарена, 1931 ийыште тудын «Кориш», «Тÿшка вий дене» йоча повестьше-влак савыкталтыт.
 
  «Архивысе документ-влак теве мом ончыктат, – воза Марпединститутын доцентше Р. Хакимова: – Марий калыкын йöратыме писательже О. Шабдар ончыл шонымашан уста педагог лийын, калыкым туныктымо пашаште мондалтдыме, ик эн волгыдо кышам коден».
 
Поэт-педагог Шабдар тÿрлö школлашке, педтехникумлашке миеден, студент ден йоча-влак коклаште поэзий тул шочмым пален налаш да тудым куштышаш верч чарныде тыршен.
 
1928–1933 ийлаште И.А. Шабдаров Казаньыште, Восточно-педагогический институтышто тунемеш, тÿрлö наукым радамлыме тудын уш-акылжым пойдара, пÿсемда. Вара аспирантурышто шинчымашым поген, наука пашаеҥ лияш ямдылалтын. Тидын годымак Иосиф Архиповичын шÿм-кылже самырык-влак пелен лийын. Тудо студент, возаш тÿҥалше автор-влак дене кылым кучен. Ик гана веле огыл Красноуфимск оласе Урал марий педтехникумышко миеден. Тушто туныктышо да тунемше-влак коклаште марий литературын кушмо корныжо, шкенжын творчествыж нерген каласкален, почеламутлажым алал кумылын лудын.Техникумын литкружокшымат öрдыжеш коден огыл: самырык-влакын творчествыштым шымлен, кÿлешан каҥашым нунылан пуэн. Тунамак возен:
 
Родо-шамыч, тунемза!
 
Родо – шамыч, тунемза,
Илыш йöным палыза.
 
Тошто койышым кодыза.
 
Волгыдышко лекталза!
 
Нигö дечат ида лÿд,
 
Огеш сеҥе тендам йÿд!..
 
Шабдарын педагогический усталыкше ойыртемынак Н.К. Крупская лÿмеш марий государственный пединститутышто пашам ыштымыж годым (1933 – 19371933–1937) палдырнен. Институтышто Иосиф Архипович марий литературым, методикым туныктен, студент – -влак дене педагагическийпедагогический практикым эртарен, литературно – критический статьялам возен, сылнымутан произведенийлам серен, моло писательын возымыштым марий йылмаш кусарен. Устан кусарен тудо, мутлан, Пушкинын «Зимняя дорога», «Зимнее утро», «Элегия», «Туча», «К Чаадаеву», «Послание в Сибирь» почеламутлажым. Руш деч посна, армян поэт А.Акопянын «Революций» почеламутшым, татар прозаик Кави Наджмин «Жребий» ойлымашыжым, моло произведенийымат кусарен. Тудын келге содержаниян да сылнын лудмо лекцийжым студент – влак йöратен колыштыныт. Доцент Иосиф Архипович студент – влаклан сай поро кугурак йолташ, тале лектор, творческий да шымлыме пашаште виян вуйлатыше семын ушештаралтеш.
 
Иосиф Архипович пединститутышто пашам ыштымыж кокла гыч школ нерген шонымыжым чарнен огыл. Шочмо литературым школлаште келгын, наука негызеш, сылнын туныктышаш верч тургыжланен. 1934 – ше ийыште Шабдар шочмо литературым туныктымо шотышто икымше программым возен. Тиде программ негызеш пединститутысо студент – влак марий литератур дене рабфакыште урок – влакым эртареныт. Ик ий гыч тудын марий литератур дене хрестоматийже – влак савыкталтыт.
Тудын келге содержаниян да сылнын лудмо лекцийжым студент-влак йöратен колыштыныт. Доцент Иосиф Архипович студент-влаклан сай поро кугурак йолташ, тале лектор, творческий да шымлыме пашаште виян вуйлатыше семын ушештаралтеш.
Шабдар марий писатель организацийлан йол ÿмбак шогалашыже ятыр полшен, тудо 1934 ий гыч СССР писатель ушемын членже лийын, совет писатель – влакын I Всесоюзный съездышкышт уна семын миен коштын. Съезд деч вара Шабдарым Марий писатель ушем правлений членлан сайленыт.
 
Шабдар Осып критика ден литературоведенийланат кÿлеш верым ойырен шоген, самырык автор – влаклан тудо тале туныктышо да тургыжланыше воспитатель лийын.
Иосиф Архипович пединститутышто пашам ыштымыж кокла гыч школ нерген шонымыжым чарнен огыл. Шочмо литературым школлаште келгын, наука негызеш, сылнын туныктышаш верч тургыжланен. 1934-ше ийыште Шабдар шочмо литературым туныктымо шотышто икымше программым возен. Тиде программ негызеш пединститутысо студент-влак марий литератур дене рабфакыште урок-влакым эртареныт. Ик ий гыч тудын марий литератур дене хрестоматийже-влак савыкталтыт.
«Сылнымут возаш моло мастарлыклан тунемме гаяк чот тунемман. Тиде, мыйын шотышто, кок корно дене вийнен кертеш. Ик могыржо – тунемаш, шуко лудаш кÿлеш. Вес могырым – шке калыкетым чот шинчыман, тудым алал кумылет дене йöратыман, тудын илышыжым, койыш – шоктышыжым, йылмыжым чот шинчыман… Адак илышыште чылт кузе лиеш, тудым тÿрыснек возаш тöчымö ок кÿл, эн кÿлешыжым, эн онайжым гына налман… Сылнымут возымо годым оранек возымо пуламашкет пуро, кушто улметым мондо, герой – влак илыш дене илен ончо, нунын ужмыштым уж, кол…» – возен Шабдар.
 
«Писатель да тÿҥалше автор – влак нерген ойлымо годым, – сера М.Сергеев, – О.Шабдарын 1934 ийыште возымо «Марий поэзий ден поэт – влак нерген» пашажым палемдыде огеш лий. Тыште писатель марий поэзийын кушмо корнешыже да тудлан вияҥаш мешайыше чарак – влакеш шогалын, марий поэт – влак М.М.Иванов ден Олык Ипайын творчествыштым келгын лончылен лектын.
Шабдар Осып критика ден литературоведенийланат кӱлеш верым ойырен шоген, самырык автор-влаклан тудо тале туныктышо да тургыжланыше воспитатель лийын.
Писатель критикыште коедыше йöрдымö койыш – влакым: художественный произведенийым ÿмбачын гына лончылымым, писательын мастарлыкшым терген моштыдымым чот вурсен».
 
Шабдар келге содержания ятыр литературно – критический паша – влакым возен: «Социалистический реализм нерген» (1933), «Марий поэзий ден поэт – влак нерген» (1934), «Империализм саман жапысе марий литература» (1935, тышке кум статья пурен: «Марий литература историйын проблемыже – влак», «Марий литературын шочмыжо», «С.Г.Чавайн»), «А.С.Пушкин марий литературышто» (1937) да т.м.
 «Сылнымут возаш моло мастарлыклан тунемме гаяк чот тунемман. Тиде, мыйын шотышто, кок корно дене вийнен кертеш. Ик могыржо-тунемаш, шуко лудаш кӱлеш. Вес могырым-шке калыкетем чот шинчыман, тудым алал кумылет дене йӧратыман, тудын илышыжым, койышшоктышыжым, йылмыжым чот шинчыман…Адак илышыште чылт кузе лиеш, тудым тӱрыснек возаш тӧчымӧ ок кӱл, эн кӱлешыжым, эн оҥайжым гына налман…Сылнымут возымо годым оранек возымо пуламашкет пуро, кушто улметым мондо, герой-влак илыш дене илен ончо, нунын ужмыштым уж, кол…» – возен Шабдар.
Элыштына 30 – шо ийлаште социально – политический илыш чот нелеммылан кöра марий литература илышат палын пужлен. Марий сылнымутыш тунам шагал огыл литературный карьерист, шкеныштым тÿрлö чоя йöн дене ончык лукташ тыршыше еҥ – влак толыныт.
 
О.Шабдар 1937 ий 22 апрельыште ВКП (б) ЦК – н партконтроль комиссийышкыже да «Правдышке» 5 страницан йодмашым возен. Но арам. Тудо Москва гыч осалым чактараш, чыным пöртылташ полшышо вашмутым вучен шуктен огыл…
Шабдар келге содержаниян ятыр литературно-критический паша-влакым возен: «Социалистический реализм нерген» (1933), «Марий поэзий ден поэт-влак нерген» (1934), «Империализм саман жапысе марий литература» (1935, тышке кум статья пурен: «Марий литература историйын проблемыже-влак», «Марий литературын шочмыжо», «С.Г. Чавайн»), «А.С. Пушкин марий литературышто» (1937) да т.м.
1937 ий 1 июньышто йÿдым писатель НКВД кидыш логалын. Тиде кечын Марий АССР прокурорын заместительже О.Шабдаровым «Марий АССР – ысе контрреворлюционно – националистический организацийын активный членже» семын арестоватлаш санкцийым пуэн.
 
НКВД тройкын пунчалжым 1937 ий 11 ноябрьыште 7 шагат кастене палач – влак шуктеныт, нуно Шабдар Осыпым лÿен пуштыныт.
=== '''Илыш мучаш''' ===
«Шабдар Осыпын ойпогыжо, – воза С.Я.Черных «Талант пеледме да порволымо жап» статьяштыже, – кызыт марий калыклан веле огыл кумдан палыме, пÿтынь Россий сылнымутышто, финн – угор тÿняште кÿлеш семын аклыме».«Эртыше жапыште, – палемда М.Казаков, – марий поэзий ятыррак ончыко тошкалын, у вий дене пойдаралтын. Но ончычсо йолташ – влакым нигунамат она мондо, нунын тÿҥалме негызышт ÿмбаке у кермычым пышташ, тÿшка мурышко шке йÿкнам ешараш эреак тунем толын. А туныктышо – влак коклаште Иосиф Архипович, ик уста дирижёржо, марий сылнымут толкыным вуйлатен шога. Тудлан ме гына огыл, ончыкылык тукымат поро шомакым каласаш тÿҥалеш…»
Элыштына 30-шо ийлаште социально-политический илыш чот нелеммылан кöра марий литература илышат палын пужлен. Марий сылнымутыш тунам шагал огыл литературный карьерист, шкеныштым тÿрлö чоя йöн дене ончык лукташ тыршыше еҥ-влак толыныт.
 
О. Шабдар 1937 ий 22 апрельыште ВКП (б) ЦК-н партконтроль комиссийышкыже да «Правдышке» 5 страницан йодмашым возен. Но арам. Тудо Москва гыч осалым чактараш, чыным пöртылташ полшышо вашмутым вучен шуктен огыл…
 
1937 ий 1 июньышто йÿдым писатель НКВД кидыш логалын. Тиде кечын Марий АССР прокурорын заместительже О. Шабдаровым «Марий АССР - ысе контрреворлюционно-националистический организацийын активный членже» семын арестоватлаш санкцийым пуэн.
 
НКВД тройкын пунчалжым 1937 ий 11 ноябрьыште 7 шагат кастене палач-влак шуктеныт, нуно Шабдар Осыпым лÿен пуштыныт.
 
«Шабдар Осыпын ойпогыжо, – воза С.Я. Черных «Талант пеледме да порволымо жап» статьяштыже, – кызыт марий калыклан веле огыл кумдан палыме, пÿтынь Россий сылнымутышто, финн-угор тÿняште кÿлеш семын аклыме».
 
«Эртыше жапыште, – палемда М. Казаков, –  марий поэзий ятырак ончыко тошкалын, у вий дене пойдаралтын. Но ончычсо йолташ-влакым нигунамат она мондо, нунын тÿҥалме негызышт ÿмбаке у кермычым пышташ, тÿшка мурышко шке йÿкнам ешараш эреак тунем толына. А туныктышо-влак коклаште Иосиф Архипович, ик уста дирижёржо, марий сылнымут толкыным вуйлатен шога. Тудлан ме гына огыл, ончыкылык тукымат поро шомакым каласаш тÿҥалеш…»
 
== Сылнымут корныжо ==
 
=== Туналтыш Тӱҥалтыш ошкыл ===
Шабдарын икымше почеламутшо «Помыжалт, марий!» (1918) эше педагогический курсыш тунемаш пурымыж деч ончычак, шыжым, шурным шийме жапыште, шочын:
Шабдар сылнымут корныжым поэт семын тÿҥалын, Шернурышто тунеммыж годым да варажымат почеламут ден муро-влакым возен шоген. Тиде пашаште тудым эн ончычак революций саман, шемер калыкын у, йоҥгыдо илышыш лекташ тÿҥалмыже кумылаҥден шогеныт. Шернур педкурсыштат тунам илыш шошо вӱдшор семын шолын. Тӱрлӧ могыр гыч толшо ÿдыр-рвезе-влак шинчымашым погеныт, калык коклаште умылтарымаш пашам шуктен шогеныт, спектакль ден концертым шынденыт. Тунемше кокла гыч южышт почеламутым возаш тӱҥалыт, кид дене возымо журнал-влакым луктедат.
 
Марий калык, малыше калык,
Шабдарын «Помыжалт, марий!» икымше почеламутшо 1918 ийыште сералтын:
 
Кунам тые пожалтат?
 
Пожалталын, вуй нöлталын,
 
Кунам йырваш ончалат?..
 
Пич йÿд эртыш ÿмбачет,
 
Ӱжара, ужат, коеш…
 
Теве вашке сай кечет
 
Марий калык, малыше калык,
Кунам тые пожалтат?
Пожалталын, вуй нöлталын,
Кунам йырваш ончалат?. .
Пич йÿд эртыш ÿмбачет,
Ÿжара, ужат, коеш…
Теве вашке сай кечет
Тыйым лектын ончалеш!
 
«Тыге первый почеламутем шочо. Кагаз ӱмбакше вара, шуко жап лиймеке веле, сералте. Тудым революций саман, паша, кугу куанымаш, шӱм вургыжмаш шочыктен», – возен Шабдар.
Тудо тӱҥалше поэтын вуйыштыжо техникумыш пурымыж деч ончычак шочын улмаш, кагаз ӱмбак гына изиш варарак возалтын. Тидын нерген Шабдар 1935 ий 12 агаште «Марий коммунеш» лекше «Кузе тӱҥальым» шарнымашыштыже шкежак каласкален пуэн.
 
Граждан сар жапыште, 20 – шо ийлаште самырык авторын ятыр почеламутшо печатьыш логалеш, тунамак Шабдар шемер марий калык ончылан шкенжым уста поэт – лирик семын ончыкта. Тиде жапыште тудо «Тунемза», «Волгыдышко», «Таҥемлан», «Рвезыже, ончыко каена» да моло почеламутлам воза.
Граждан сар жапыште, 20-шо ийлаште самырык авторын ятыр почеламутшо печатьыш логалеш, тунамак Шабдар шемер марий калык ончылан шкенжым уста поэт-лирик семын ончыкта. Тиде жапыште тудо «Тунемза», «Волгыдышко», «Таҥемлан», «Рвезыже, ончыко каена» да моло почеламутлам воза.
 
Шкенжын «Волгыдышко» (1918) лирический произведенийыштыже тудо у илышлан куана, тунемаш, Совет властьлан полшаш ÿжеш, кугыжан тюрьма гыч утлен, шемер калыкын эрыкыш лекмыжым саламла:
 
Ынде, родо, тарване!
 
Кечет шаҥгак легылден,
Кечет шаҥгак легылден,
Казаматетшым коден,
 
Казаматетшым коден,
 
Эрык дене куане!
 
=== «Эй, шемер марий, йывырте!» ===
1921 ийыште, Марий автономный область почылтмеке, Шабдар Осып марий калыкын автономий лÿмеш «Эй, шемер марий, йывырте!» моктем мурым воза. Автор калык – -влакым ваш-ваш келшен илаш, пашам у семын ышташ ÿжеш:
 
Тÿрлö вер гыч погынен,
Ик сай ойым пидына.
Канаш кылым чот моктен,
Эрык мурым мурена!
Муро йÿкна, талышнен,
Кÿдырчыла мÿгырыжö.
Марий калыкым нöтен,
Ончык корным виктарыже!
 
Ик сай ойым пидына.
«Йывырте!» почеламутын да мурын историйже нерген марий журналист Гейсий Зайниев «Эй, шÿмбел, йывырте» статьяштыже тыге возен: «О.Шабдар «Йывырте!» почеламутшым Бирск олаште лекше «Маяк» газет редакцийыш колтен. «Йолташ – шамыч, лиеш гын, ты почеламутым печатлыза!» - манын. Тудын почеламутшо газетеш савыкталтын.
Тыгеракын, Шабдарын «Йывырте!» почеламутшо Шернур мландеш шочын, эрвел марий кундемыште калык коклаште шарлен. Тышан тудын чын илышыже тÿҥалын. Кокымшо гана вич ий гыч шочын – ындеже Марий автономийын рÿдö олаштыже – Краснококшайскыште.
Марий калыкын мурызыжо, И.С.Палантай, талант композитор, «Йывырте!» почеламутлан волгыдо, марш гай семым возен
1 – ше март, 1926 ий, Марий областьыште Совет – влакын VI съездышт эртен. Концерт лийын. Дирижёр кидшым нöлталеш, йÿксö шулдыр семын солалтен колта. Тунамак у театр куатле сем дене темеш…
20 – шо ийлаште поэт тÿрлö газет ден журналлаште савыкталтын, шке мастарлыкшым чарныде таптен: моло поэт – влак семынак калык творчествылан эҥертен, руш классик – влак деч тунемын, литературышто шке поэтический йÿкшым оҥарен, у йöн – влакым кучылтын.
 
Каҥаш кылым чот моктен,
=== Икымше почеламут сборник ===
Шабдарын 1929 ийыште «Кÿсле йÿк» первый почеламут сборникше лектын. Тушко 1918-1928 ийлаште возымо почеламут – влак пуреныт.
Иосиф Архиповичын лирик талантше поснак пÿртÿсым сÿретлымаште палдырна. М.Шкетан шкенжын статьяштыже возен: «Шемер марийым, марий поэт ден писатель – влакым шочмо пÿртÿсым алал кумыл дене йöраташ И.А.Шабдар туныктен.
 
 Эрык мурым мурена!
Пÿртÿс сыным ожнысек
Мый пешак йöратем,
Лонгешыже изи годсек
Эртен тольо илышем…
Ончыкат тудын лонгашак
Эрталеш дыр илышем…
 
… Муро йÿкна, талышнен,
Поэт шочмо элжым, тудын сылне пÿртÿсшым йöратен, шочмо элжын сылнылыкшым ужын моштен, садланак веет тудын шочмо пÿртÿс нерген возымыжо, почеламутлаже сылне, шÿмеш пижше улыт. Тыгайлан «Эрдене чодыраште», «Шочмо мландемлан», «Теле», «Шошым толеш» почеламутлам шотлыман.
 
 Кÿдырчыла мÿгырыжö.
Эх, могай сай пеш эрдене
Чодыра корно ден эрташ,
Сылне кишан эр юж дене
Уло он ден шÿлалташ…
 
 Марий калыкым нöтен,
Произведенийыште волгыдо образ – влак радам дене эртат: «Кишан сылне эр юж», «Якте пÿнчö Онар гае яндар южышто нера», «Чинче семын шудо вуйышто эр лупс кеча йылгыжал» да молат.
 
 Ончык корным виктарыже!
 
«Йывырте!» почеламутын да мурын историйже нерген марий журналист Гельсий Зайниев «Эй, шÿмбел, йывырте» статьяштыже тыге возен: «О. Шабдар «Йывырте!» почеламутшым Бирск олаште лекше «Маяк» газет редакцийыш колтен. «Йолташ-шамыч, лиеш гын, ты почеламутым печатлыза!»  –  манын. Тудын почеламутшо газетеш савыкталтын.
 
Тыгеракын, Шабдарын «Йывырте!» почеламутшо Шернур мландеш шочын, эрвел марий кундемыште калык коклаште шарлен. Тышан тудын чын илышыже тÿҥалын. Кокымшо гана вич ий гыч шочын-ындыже Марий автономийын рÿдö олаштыже-Краснококшайскыште.
 
Марий калыкын мурызыжо, И.С. Палантай, талант композитор, «Йывырте!» почеламутлан волгыдо, марш гай семым возен…
 
1-ше март, 1926 ий, Марий областьыште Совет- влакын VI съездышт эртен. Концерт лийын. Дирижёр кидшым нöлталеш, йÿксö шулдыр семын солалтен колта. Тунамак у театр куатле сем дене темеш… 
 
=== Прозышто икымше ошкыл ===
«Ожныжо шукым почеламут-влакым гына возкалыше, кызыт мый сылнымутан проза велыш утларак лупшалтым», –  «Марий литературым вияҥдаш» вуймутан статьяштыже Шабдар у вашталтыш нерген палемден.
1928 ийыште «У вий» журналын 3 – 4 – ше номерлаштыже Шабдарын «Акы саман» повестьше печатлалтын. Тудо – писательын икымше прозаический произведенийже. Тыште Октябрь революций ден граждан сар жапыште марий ялын илышыже, класс кучедалмаш сÿретлалтыныт.
«Акыр саман» повесть авторлан шкеланжан келшен докан. Арам огыл дыр тудо шке произведенийжым калык коклаште, школлаште, клублаште, тÿрлö конкурсышто ик гана веле огыл йöратен лудын.
 
1928 ийыште «У вий» журналеш Шабдарын «Акыр саман» повестьше печатлалтын. Тудо-писательын икымше прозаический произведенийже. Тыште Октябрь революций ден граждан сар жапыште марий ялын илышыже, класс кучедалмаш сÿретлалтыныт.
Теве кузе тиде произведенийым аклен писатель Ким Васин: «Повесть, написанная глубоко, проникновенно, сильная изображением человеческих характеров, была созвучной и типологически родственной таким повестям, как «Перегной» Л.Сейфуллиной, «Всадники» Ю.Яновского, «Жребий» К.Наджми. Недаром в переводе на русский язык издательство «Художественная литература» опубликовало её в антологии многонациональной прозы…»
1963 – шо ийыште повесть венгр йылме дене Будапешт олаште «Форраш» ( «Памаш» ) марий проза сборникеш савыкталтын.
1931 – ше ийыште посна книга дене писательын «Кориш», «Тÿшка вий дене» йоча повестьше – влак савыкталтыныт.
Идейно – тематический могырым «Кориш» повесть М.Шкетанын «Мичун уке ачажат», А.Конаковын «Тулык удыр», В.Сузын «Вараш ача» йоча произведений – влакым шарныкта.
Повестьын йылмыже лывырге, поян. Йочан психологийжым келгын почын пуаш писатель турло афоризм – влакым кучылтеш.
Марий учёный И.С.Галкин «Шабдарын йылмыже нерген» статьяштыже тыге палемда: «…Кö «Удырамаш корно» романым, «Кориш» повестьым лудын гын, тудо каласа: «Эй, вет йылмыже, могай сылне йылме, памаш вÿд гай яндар да мÿкш умдо гай пÿсö».
1932 ий. Кенеж. Озанысе Восточно – педагогический институтын студентше Иосиф Архипович Шабдаров Буймышто ял озанлык практикым эрта. Ялысе илыш, тушто лийше тÿрлö событий – влак öрыжеш огыт код. Писатель тушто ужмо – колмыж негызеш «Телеграмма» вуймутан повестьым воза. Произведений 1933 ийыште «У вий» журналын кокымшо ден кумшо номерлаштыже савыкталтеш.
Эн кугу чапым Шабдар шкенжын «Удырамаш корно» романже дене налын. Писательын творчествыжым иктешлыше произведенийын посна ужашыже – влак 1929 ийысе «У вий» журналын кум номерлаштыже, адак 1930 ийыште «Акыр саман» повесть дене пырля ик книгаште, тичмашын Москваште «Художественная литература» издательствыште 1937 ийыште савыкталтын.
Роман жанр деке лишемаш Шабдарым чумыр творчествыже ямдылен. Тугак марий литературышто улшо роман – влак: Н.Игнатьев «Вурс мардеж» (1932), «Савик» (1933), «Туан сäндалык» (1935), М.Шкетанын «Эренер» (1932) – сылне, келге содержаниян, социально – психологический произведенийым возаш йöным ыштеныт. Адак тидымат мондыман огыл, Шабдар самырыкше годымак руш классик – влакын романыштым шуко лудын.
Мо нерген вара шке романыштыже Шабдар Осып возен? Писатель ÿдырамашын социалистический обществым ыштымашке корныжым, революций деч вара совет марий ÿдырамашын угычын шочын – кушмыжым ончыктен.
«Эреак лишыл да шерге мыланна романын тÿн геройжо – Марина Кугергина», – воза Сергей Черных «Мемнан йöратыме писательа» статьяштыже. Ким Васинын мутшо дене ойлаш гын, лачак Маринан илыш корныж гоч марий калыкын курымаш пычкемыш гыч лекмыже келгын ончыкталтын.
«Писатель лу ий наре жап шкенжын эн сылне произведенийжым – «Удырамаш корно» романым – возен да марий литературышто у, социально – психологический произведенийлан негызым ыштен… – лудына Сергей Черныхын «У илышым моктен» статьяштыже. – Роман келге лиризм дене шындаралтын. Тыште руш кугу писатель Н.В.Гогольын традицийже раш коеш. Ава кумыл, корно, шочмо мланде нерген лирический отступлений – влак кажне лудшо енын шÿмешыже эрелан кодыт. Романын йылмыжым ояр кенеж кечын тÿрлö тÿсын йылгыж шогышо вÿд дене танастараш лиеш…»
 
Повестьын тӱҥ геройжо – Прокоп Васли – тошто илыш ората гыч лекташ тыршыше, илышыште чыным кычалше икмарда кресаньык. Тудын образшым автор кушмаште, вашталтмаште почын пуэн.
=== Мурпашаште у ошкыл ===
 
Повесть тӱҥалтышыште Прокоп Васли элыште, ял коклаште илышын пудыранаш тӱҥалме вожшым але умылен ок керт: «Эй, атан! Могай илыш тольо, нимо мучашымат муаш ок лий. Иктыже ик семын ойла, весыже вес семын, кумшыжо кумшо семын кукта. Ала-кӧлан ӱшанаш? Ала-кушто чын, ала-кушто шоя – палашат ок лий…»
1922 -1928 ийлаште Шабдарын поэт лÿмжӧ марий лудшылан пеш сайын палыме лиеш. Возымыжо «У илыш», «У вий» журналыште, «Йошкар кече» газетыште савыкталтеш. А 1929 ийыште Йошкар – Олаште «Кÿсле йÿк» туҥалтыш почеламут книгаже лектеш. Тышке 1918 – 1029 ийлаште возымыжо пурен.
Шабдарын 20 – шо ийласе поэзийжым идейный содержаний шот денат, сылнылык шотыштат у ошкыл семын аклыман. Поэт Октябрь революцийым, Лениным, марий автономийым, шочмо калыкын эрыкан илышыжым моктен мура. Арам огыл ятыр тыгай почеламутшым моктеммур маннын лӱмден. Тымарте поэт шемер марийым помыжалташ ӱжын возен гын, ынде эрыкан илышын саскажым ончыкташ тырша.
«Революций ойып» (1926) , «Первый март кече» (1927), «Вий» (1927), «Мыйын мурем» (1928), «У эл» (1928) да моло почеламутлаштат поэт революцийын кондымо илышым, эрыкан шемер еҥым чапландара.
Тунамак Шабдар Ленинын образшым сӱретлен пуаш тырша, «Ленинлан» (1925), «Ленин куат» (1928) почеламутлам воза, но кугу еҥын конкретный образшым чоҥаш кӱлеш чиям эше ок му, тӱшка мут дене возен кая.
Шабдарын 20 – шо ийласе сюжетан почеламутшо кокла гыч «Кок ойго» (1927) кугу почеламут ойыртемалтеш. Тудо революций годсо тулан пагытыш пöртылта.
Кÿлешан социальный темылан возымо дене пырля 20 – шо ийлаште, ондакысе семынак, Шабдарын чонжым пÿртÿс илыш савырен шоген, тудо шочмо кундемын чеверже нерген ятыр у почеламутым возен. Нуно лирический сынан улмышт дене ойыртемалтыт. Но первый жапыште поэт шукыж годым пÿртÿсыштö шинчалан мо перна, тудым чевер чия дене сÿретлалын гын, пÿртÿсым созерцатель семын ончен гын, пÿртÿс ден айдеме кокласе кылым чыла годым рашемдаш тыршен огыл гын, тиде пейзажный почеламутлаштыже айдемын образше утларак кугу верым налеш. Ятыр годым тиде автор шкежак. Пÿртÿс лирический геройын поро таҥже семын ончыкталтеш.
Шабдарын 20 – шо ийласе поэзийыштыже, конешне, чылажак иктор огыл, возымаштыже идей шоташто тöрсырат тунам лийын. Южо почеламутшо – влак пессимизм шÿлышан улыт. Поэт кунамже шке чон ойгыж нерген веле воза, кÿлешан мер илыш идей деч кораҥеш. Теве «Йомшо шÿшпык» (1926) почеламут. Тудым марий композитор Палантай колымо почеш серыме. Шабдар тудын кугу пашажым палемда, тудым шÿшпык дене таҥастара. Но композиторын калык шӱмыштыжӧ ончыкыжат илаш тÿҥалмыжлан поэт ок ÿшане, ойгылан вуйжым пуэн, Палантай « моло гаяк, мондалтеш », « тудын илыш – ужмо омо », манеш. Тыгаяк шÿлыкан кумыл дене «Кастене» (1927), «У ий кече» (1928) почеламут – влак возалтыныт. Чыла тиде тунамсе южо критиклан поэтын чумыр творчествыжым йоҥылыш аклаш амалым луктын.
Чынжым гын поэтын шÿлыкан кумылжо чыла возымаштыже огыл, а посна почеламутлаштыже коеш. Чумыр творчествыже гын таза шÿлышан, у илыш чоҥымо кумыл дене шындаралтын. Шке возымыж дене Шабдар шемер калык шонымым ончыктен шоген, эрыкан илыш толмылан чон куанжым почын пуэн.
 
Коммунист Орай Пӧтырым поян-влакын янлыкла пуштмышт Васлин шинчажым почеш:
=== Поэзий гыч прозыш ===
 
«Васли кугызат, шӱгар пече воктен эргыжын мутшым колышт шогышыжла, вуй йырже шуко шоныш… «Акыр саманже толаш толын да мыланна, йорлылан, огыл, а поян тӧра ден поп-влаклан. Мучашыштым шижын, тыге ажгыныше гай толашат улмаш», – шона Васли кугыза. Шӱргыж мучко йоген волен, Пӧтырын шӱгар рок ӱмбакыже кок-кум чӱчалтыш шинчавӱдшӧ чӱчалте».
1927 ий марте Шабдарат туҥ шотышто поэзийыште тырша. Вара ойлымаш ден повесть – влакымат возаш пижеш. 1928 ийыште «У вий» журналын 3 – 4 – ше номерлаштыже «Акырсаман» повестьше лектеш. Тиде произведенийын жанржым ойлымаш манше – влакат улыт. Автор шкежат ойлымаш манын ончыктен. 20 – шо ийлаште марий литературышто произведенийын жанржым раш каласен пуымаш але чыла годым лийын огыл.
20 – шо ийлаште школышто, йоча коклаште пашам ыштымыже Шабдарын кумылжым йоча литератур декат савырен. 1931 ийыште тудын йочалан возымо «Тÿшка вий дене» да «Кориш» повестьше – влак посна книга дене лектыт. Йоча уш – акылым, психологийым шотыш налын, писатель шке возымаштыже кÿлешан кугу проблеме нергенак оҥайын каласкала. Тыште дидактика, вигак туныктен ойлымо уке. Произведенийын моральже чумыр повествований гыч, содержаний гыч лектын шога.
«Кориш» ден таҥастарымаште Шабдарын «Теллеграмме» повестьше очерк сынан улмыж дене ойыртемалтеш. Тудо 1933 ийыште «У вий» журналеш савыкталтын. Негызышкыже тунамсе илыш гыч налме материал возын. Очыни, герой – влакын реальный прототипыштат лийыныт. 1932 ийыште студент улмыж годым Шабдар Татар АССР – ысе ( кызыт Татарстан ) Буймо лÿман марий ялыште ял озанлык практикыште лийын. Колхоз корныш вончышо калык илышым, ял кöргысö вашталтышым эскерыме повестьым чонаш материалым пуэн.
 
Шке повестьыштыже писатель у еҥ-влакым-фронт гыч пӧртылшӧ йошкарармеец Орай Пӧтырым, Васли Йываным, Кузьман Йываным сӱретла. Нуно чыланат илышым саемдыме верч кучедалыныт.
== Сылнымут ==
 
         Ялысе поян Тайлан Выльып, Вӧдыр Микал, Кугу Семон, черке орол Сидыр гай еҥ-влаклан у илыш келшен огыл, нуно тошто семынак оза лийын коднешт. Совет властьлан чаракым шындылыт, шемер калыкын тале эргышт-влакым пуштедат.
=== Книга-влак: ===
 
          «Акыр саман» повесть авторлан шкаланжат келшен докан. Арам огыл дыр тудо шке произведенийжым калык коклаште, школлаште, клублаште, тÿрлö конкурсышто ик гана веле огыл йöратен лудын.
=== Вес вере савыкталтше произведенийже-влак: ===
 
Теве кузе тиде произведенийым аклен писатель Ким Васин: «Повесть, написанная глубоко, проникновенно, сильная изображением человеческих характеров, была созвучной и типологически родственной таким повестям, как «Перегной» Л. Сейфуллиной, «Всадники» Ю. Яновского, «Жребий» К. Наджми. Недаром в переводе на русский язык издательство «Художественная литература» опубликовало её в антологии многонациональной прозы…»
=== Кусарыме паша: ===
 
1963-шо ийыште повесть венгр йылме дене Будапешт олаште «Форраш» («Памаш») марий проза сборникеш савыкталтын.
=== Литератур критик семын: ===
 
1931 ийыште посна книга дене писательын «Кориш», «Тӱшка вий дене» йоча повестьше-влак савыкталтыныт.
== Сылнымутчын илышыже да творческий пашаже нерген ==
 
   Идейно-тематический могырым «Кориш» повесть М. Шкетанын «Мичун уке ачажат», А. Конаковын «Тулык ÿдыр», В. Сузын «Вараш ача» йоча произведений-влакым шарныкта.
 
Повестьын йылмыже лывырге, поян. Йочан психологийжым келгын почын пуаш писатель тӱрлӧ афоризм-влакым кучылтеш.
 
Марий учёный И.С. Галкин «Шабдарын йылмыже нерген» статьяштыже тыге палемда: «…Кö «Ӱдырамаш корно» романым, «Кориш» повестьым лудын гын, тудо каласа: «Эй, вет йылмыже, могай сылне йылме, памаш вÿд гай яндар да мÿкш умдо гай пÿсö».
 
1932 ий. Кеҥеж. Озаҥысе Восточно-педагогический институтын студентше Иосиф Архипович Шабдаров Буймышто ял озанлык практикым эрта. Ялысе илыш, тушто лийше тÿрлö событий-влак öрдыжеш огыт код. Писатель тушто ужмо-колмыж негызеш «Телеграмма» вуймутан повестьым воза.Произведений 1933 ийыште «У вий» журналын 2 ден 3-шо номерлаштыже савыкталтеш.
 
«Телеграммыште» колхоз илыш сӱретлалтеш. Туныктышо Матвей Кузьмичын образше гоч Шабдар тошто интеллигенцийын социализм чоҥымо пашашке ушнаш тӱҥалмыжым, шонымашыже вашталтмым оҥай ончыктен. Марий прозышто тошто интеллигентын образшым ме М. Шкетанын «Эреҥер» романысе Яндышев гоч ужына. Нине кок геройжат у илыш ӱмбак тӱҥалтыште ӱшаныдымын ончат гын, вара семын мелын шогалыт.
 
Эн кугу чапым Шабдар шкенжын «Ӱдырамаш корно» романже дене налын. Писательын творчествыжым иктешлыше произведенийын посна ужашыже-влак 1929 ийысе «У вий» журналын кум номерлаштыже, адак 1930 ийыште «Акыр саман» повесть дене пырля ик книгаште, тичмашын Москваште «Художественная литература» издательствыште 1937 ийыште савыкталтын.
 
Роман жанр деке лишемаш Шабдарым чумыр творчествыже ямдылен. Тугак марий литературышто улшо роман-влак: Н. Игнатьев «Вурс мардеж» (1932), «Савик» (1933), «Туан сäндалык» (1935), М. Шкетанын «Эреҥер» (1932) – сылне, келге содержаниян, социально-психологический произведенийым возаш йöным ыштеныт. Адак тидымат мондыман огыл, Шабдар самырыкше годымак руш классик-влакын романыштым шуко лудын.
 
Мо нерген вара шке романыштыже Шабдар Осып возен? Писатель ÿдырамашын социалистический обществым ыштымашке корныжым, революций деч вара совет марий ÿдырамашын угычын шочын-кушмыжым ончыктен.
 
«Эреак лишыл да шерге мыланна романын тÿн геройжо – Марина Кугергина», – воза С. Черных «Мемнан йöратыме писательа» статьяштыже. К. Васинын мутшо дене ойлаш гын, лачак Маринан илыш корныж гоч марий калыкын курымаш пычкемыш гыч лекмыже келгын ончыкталтын.
 
 «Писатель лу ий наре жап шкенжын эн сылне произведенийжым-«Ӱдырамаш корно» романным-возен да марий литературышто у, социально-психологический произведенийлан негызым ыштен…– лудына С. Черныхын «У илышым моктен» статьяштыже. – Роман келге лиризм дене шыҥдаралтын. Тыште руш кугу писатель Н.В. Гогольын традицийже раш коеш. Ава кумыл, корно, шочмо мланде нерген лирический отступлений-влак кажне лудшо еҥын шÿмешыже эрелан кодыт. Романын йылмыжым ояр кеҥеж кечын тÿрлö тÿсын йылгыж шогышо вÿд дене таҥастараш лиеш…»
 
== Сылнымутшо ==
 
=== '''Книга-влак''' ===
*  Кӱртньӧ корно: почеламут-влак [Железная дорога: стихи]. Йошкар-Ола, 1929. 39 с.
*   Кӱсле йӱк: почеламут-влак [Звук гусель: стихи]. Йошкар-Ола, [[1929]]. 38 с.
* Ӱдырамаш корно: роман; Акыр саман: повесть [Доля женская: роман; Гибель мира: повесть]. Йошкар-Ола, 1930. 72 с.
*   Кориш: икшыве илыш гыч ойлымаш [Гриша: рассказ о детстве]. Йошкар-Ола, 1931. 72 с.
*   Тӱшка вий дене: повесть [Коллективными усилиями: повесть]. Йошкар-Ола, 1931. 64 с.
*   Вурс йӱк: почеламут-шамыч [Стальной звон: стихи]. Йошкар-Ола, [[1933]]. 104 с.
*   Ӱдырамаш корно: роман [Доля женская: роман]. Йошкар-Ола, [[1937]]. 316 с.
*   Кориш: повесть [Гриша: повесть]. Йошкар-Ола, 1957. 84 с.
* Ӱдырамаш корно: роман [Доля женская: роман]. Йошкар-Ола, [[1937|1957]]. 215 с.
*   Кориш: повесть [Гриша: повесть]. Йошкар-Ола, 1958. 100 с.
* Кориш: повесть [Гриша: повесть]. Йошкар-Ола, 1974. 128 с.
*   Ӱдырамаш корно: роман [Доля женская: роман]. Йошкар-Ола, 1975. 224 с.
*   Мурпого: почеламут, поэма, повесть, статья-влак [Мое богатство – песни: стихи, поэма, повести, статьи]. Йошкар-Ола, 1988. 416 с.
 
=== Моло вере савыкталтше произведений-влак ===
*   Поп ден умдыла // У илыш. 1923. № 6. С. 39
*   У илыш. Волгыдышко. Мурызылан. Йывырте. Марий поэт-влакын почеламут ден марий калык муро сбоник. Поген, тӧрлатен С.Г. Чавайн. М., 1925. С. 48—49, 54, 87.
*   Айдемын илыш: почеламут-влак [Жизнь человека: стихи] // У илыш. 1924. № 3. С. 24.
*   Илыш: почеламут // У вий. 1928. № 2. C.6
*   Шошым: почеламут // У вий.1928. № 5—6. C. 60
*   Мыйын мурем. Кӱртньӧ корно. «У вий». 1929. № 2. C. 38—39
*   Таҥемлан: почеламут // У вий.1929. № 6. C. 11
*   Кӱсле йӱк. Почеламут-влак //У вий.1929. C. 35
*   Кече, сай юж, яндар вӱд!: почеламут // Пионер йӱк. 1930. № 4. C. 8
*   Мардеж: почеламут // У вий.1930. № 1. С. 15
*   Эй, ола, авамла: почеламут //У вий.1930. № 5—6. С. 8
*   Завод йӱк: почеламут // У вий.1933. № 1. С. 2
*   У пасушто: почеламут // У вий.1933. № 8. С. 1
*   Ораде мардеж // У вий.1935. № 4. С. 7
*   Максим Горький колен // Марий коммуна. 1936. 20 июня
*   Мыйын мурем. Кӧ сеҥа. Ораде мардеж. Ленин куат. Пеледыш // Ончыко. 1957. № 1. С. 99–102
 
=== Вес йылмылаш кусарыме произведений-влак ===
*   Ветер весны: стихи / пер. на рус. А. Овчинникова // Дружба. 1957. № 3. С. 9–10.
*   Гибель мира: рассказ / пер. на рус. А. Деревяшкина // Натиск (Горький). 1934. № 10. С. 50–59.
*   Гибель мира: рассказ /  пер. на рус. В. Муравьева // Родник. М., 1961. С. 19–36.
*   Гибель мира: рассказ /  пер. на рус. А. Кременского // В семье великой. Т. 1. М., 1972. С. 227–243.
*   Доля женская: повесть; Гибель мира: рассказ / перевод А. Кременского. Йошкар-Ола, 1959. 92 с.
*   Доля женская: главы из романа // Антология литератур финно-угорских народов СССР. Будапешт, 1975. С. 715–721.
*   Кориш / пер. на горномар. Йошкар-Ол, 1958. 92 с.
*   Кориш: повесть / пер. на рус. В. Муравьёва. М.: Детгиз, 1959. 63 с/
*   Певцу: стихи / пер. на рус. А. Казакова // Песня, ставшая книгой: рожденная Октябрем поэзия. М., 1982. С. 380.
*   К свету; Сила Ленина; Певцу; Наше время; Весенний ветер: стихи / пер. на рус. С. Сомовой, А. Казакова, А. Ойслендера // Соловьиный родник. Йошкар-Ола, 1984. С. 23–27.
*   Ӹдӹрäмаш корно: роман / пер. на горномар. А. Канюшкова. Йошкар-Ола, 1978. 232 с.
 
=== '''Театрыште шындалтше пьесе-влак:''' ===
* Илыш йыжыҥ: пьеса [Повороты жизни: драма]. Мар. театр, 1929.
 
== Илышыже да сылнымутшо нерген литератур ==
 
=== Библиографий ===
*   Апатеева Т.Г. Мондалтдыме // Ончыко. 1978. №3, 104–106 с.
*   Апатеева Т.Г. Осып Шабдар // Марий литература: 9–10 класслан учебник. 1986. 76–85 с.
*   Апатеева Т.Г. Шабдар Осып школышто: фотосÿрет, сÿрет да шарнымаш-влак. Йошкар-Ола: Мар. кн. изд-во, 1990. 40 с.
*   Асылбаев А.А. Тышан волгалтын уш-акылна: МГПИ шочмылан 50 ий вашеш // Ончыко.1981. № 3. 97–99 с.
*   Байбулатов С. Шабдар Осыпын прозыжо // У вий. 1935. № 9-10. 124–144 с.
*   Васин К.К. Марий писатель Шабдар Осып // Марий коммуна. 1956. 16 окт.
*   Галкин И.С. Шабдар Осыпын йылмыже нерген // Ончыко. 1959. № 3. 94–100 с.
*   Зайниев Г. Тыгай лийын «илыш йыжыҥ» // Марий Эл. 1998. 26 март.
*   Казаков Н.И. Эй, мурызо, чот муро! // Марий коммуна.1973. 27 март.
*   Конышев А. Илыш шуко йыжыҥан // Ончыко. 2002. 5 №. 158–163 с.
*   Краткая литературная энциклопедия. Т. 8. М., 1975. С. 571.
*   МБЭ. Йошкар-Ола, 2007. С. 397–398.
*   Михайлов В. Шабдар Осып – педагог-просветитель // Ончыко. 2008. 3 №. 118–125 с.
*   Осып Шабдар (1898–1937) // История марийской литературы / отв. ред. К.К. Васин, А.А. Васинкин. Йошкар-Ола: Мар. кн. изд-во, 1989. С. 217–219.
*   Осып Шабдар: указатель лит. Йошкар-Ола, 2007. 32 с.
*   Хакимова Р. Уста педагог // Ончыко. 1978. № 3. 106 с.
*   Хакимова Р. Как педагог стал писателем // Мар. правда. 1988. 27 марта.
*   Черных С.Я. Волгыдо талант // Марий коммуна. 1988. 27 март.
*   Черных С.Я. Иосиф Шабдар: очерк жизни и творчества. Йошкар-Ола: Мар. кн. изд-во, 1958. 152 с.
*   Черных С.Я. Куатле талант // Марий коммуна. 1983. 27 март.
*   Черных С.Я. Писатель большого дарования. Йошкар-Ола, 1978. 29 марта.
*   Черных С.Я. Талант пеледме да порволымо жап: Шабдар Осыпын шочмыжлан тений 27 мартыште 100 ий темеш // Ончыко. 1998. № 1. 92–114 с.
*   Черных С.Я. Шабдар Осып // Марий коммуна. 1968. 27 март.
*   Черных С.Я. Шабдар Осып // Очерки истории марийской литературы. Йошкар-Ола, 1960. С. 139–181.
*   Черных С.Я. Шабдар Осып и его традиции. Йошкар-Ола, 1975. 176 с.
*   Шабдар Осып: 1898–1998. Йошкар-Ола, 1998. 56 с.
*   Шабдар Осып // Писатели Марийcкой АССР: биобиблиогр. справочник. Йошкар-Ола: Мар. кн. изд-во, 1988. С. 305–310.
*   Шабдар Осып // Писатели Марий Эл: биобиблиогр. справочник. Йошкар-Ола: Мар. кн. изд-во, 2008. С. 666–669.
 
=== Шанче паша-влак: ===
'''А.Е. Иванов. «Ӱдырамаш корно» роман.'''
 
«Ӱдырамаш корно» ондакшым повесть семын возалтын да 1929 ийыште «У вий» журналеш, а 1930 ийыште посна книга дене лектын. Но варажы, 30-шо ийлаште, автор повествованийым шуен, кокымшо ужашым серен, произведенийжым романыш савырен. Роман 1937 ийыште Москвасе «Художественная лиетратура» издательствыште посна книга лектын. 1957 да 1975 ийлаште тудым Йошкар-Олаште уэш лукмо.
==== Асылбаев А. могай статья? Фрагментым пуаш лиеш ====
 
         Роман лучко ий кокласе (1914–1929) событий-влакым авалта. Тыште марий калыкын революций деч ончычсо илышыжымат, совет ийлаште у илыш чоҥымымат ужына. Тӱрлӧ событийлан поян тиде тургым пагытым тӱҥ шотышто ик тыгай марий ӱдырамашын илыш-корныж гоч сӱретлен пуымо. Марий ӱдырамашын социалистический революций, социализм дек корныжым ончыктымаш-романын рӱдӧ проблемыже.     
''КУшечын материал?''
 
         «Ӱдырамаш корным» Шабдар шкенжын самырык жапше нерген, тунамсе социальный событий-влак, социалистический революцийын кӱдырчан йӱкешыже помыжалтше шочмо калыкше, тудын у обществым чоҥаш пижмыже нерген лирический шарнымаш, шонкалымаш семын возен. Садланак книган стильышкыже авторын кумылжо чот шыҥен. Адакшым материал шот денеат роман автобиографий сынан. Тудын действийже Шабдарын шочмо кундемыштыже – Шернур мландыштыже-эрта, вара Озаҥ олаш кусаралтеш. Чыла тиде авторлан пеш лишыл, палыме лийын. А романысе Сергейын образыштыже писательын шке илыш-корныжымат ужаш лиеш. Сергей изиж годсек йӧсым ужын кушкеш, еҥ пашаште пӱжвӱдым йоктара, изиш оксам ыштен налаш шонен, Озаҥыш пашам ышташ коштеш. 19 ияшыж годым тудым кугыжан армийыш поген налыт. Урал кундемыште военный курсышто туныктат,  вара фронтыш колтат. Чыла нине факт-влак писательын биографийже дене келшен толыт. Очыни, южо моло геройымат илыш гыч налме, реальный прототипышт лийыныт. Икманаш , тунамсе марий романист семынак, Шабдар произведенийын композицийжым сайын палыме, тунамсе илыш гыч налме факт да событий-влак негызеш чоҥен. А южо фактше, событийже тудын шке илышыж денат кылдалтын улмаш. Тудат повествованийлан лирический тӱсым пуаш полшен. Стиль шот дене «Ӱдырамаш корным» лирический роман але роман-поэме манаш лиеш. Илыш сӱретым поэтический чия дене сӱретлен ончыктымаш, келге лиризм тиде романным тунамсе литературышто ойыртемалт шогышо, шкешотан произведенийыш савырат. <…>
 
         «Ӱдырамаш корнын» лиризмже шинчалан вишак перна, чумыр книгам сӧрастарен шога. Тыште, каласаш лиеш, прозо ден поэзий иктыш ушненыт. <…> Чынак, тиде романным лудмо годым, тудын кӧргӧ оратажым, ритмжым, эмоционально-образный радамжым эскерыме годым шижат: автор илыш сӱретым лирик семын почеш. Тудо герой-влакын илыш пӱрымашышт, чон шижмышт, эмоцийышт нерген лудшылан шке шонымыжым вигак луктын каласа, повествованийыш лирический отступленийлам пуртылеш, риторический йодыш але восклицаний формо дене лудшо еҥ дене кутыра, ончыктымо герой да событий-влак нерген йӱкын шона. Лудшо еҥын шӱмешыже ава кумыл, корно, шочмо мланде нерген, моло отступленият кужу жаплан шарнаш кодыт. Герой-влак дене йыгыре ме эреак авторым шижын шогена, тудын йӱкшым колына, писательын шӱм-чон вургыжмыжым шижына. Чыла тиде «Ӱдырамаш корным»  тыглай роман деч тора, литературын поэтический родшо деке лишемда.
 
         Шабдар дек тыгай стиль ойыртем кушеч толын? Ме палена: писатель сылнымут пашажым почеламут возымо гыч тӱҥалын. Ончыч эре гаяк почеламутым серен шоген, тӱня илышым поэт-лирик семын ужын сӱретлен, шке чон шижмашыжым чечен образ гоч почын пуаш тыршен. Садланак, прозыш куснымекшат, возымаштыже поэтический сылнештарыме йӧн-влаклан эҥертен, лирический чия дене пайдаланен. Теве икымше повестьше-влак: «Акырсаман», «Кориш», «Телеграмме» – тудын тӱҥалтыш поэтический творчествыж дене чот кылдалт шогат. Тидым Семён Байбулатов эн первый палемден. Шабдарын поэзийыштыжат, прозыштыжат, возен тудо, пеш кугу верым лирика налеш (Байбулатов С. Шабдар Осыпын творчествыже // У вий. 1935. 9–10 №). <…>
 
         Каласышна, Шабдарын романже повесть гыч шочын. Ондак автор ончыланже пеш кумда сылнымут задачым шынденат огыл. Тудо революций деч ончычсо марий ял илыш фонеш тӱҥ герой-влак Марина ден Сергейын йӧратымаш историйыштым, тиде историйын йӧсыжым, драматизмжым почын пуаш шонен. Повестьыште тудо революций леч ончычсо ял илышым, калык йӱлам, кресаньык тип-влакым, нунын сомылыштым, илыш радамыштым, икманаш, ял илышын этнографий могыржым сӱретлен, тӱрлӧ пайрем йӱлам, ӱдыр-рвезе-влакын модаш чумыргымыштым, шинчаш коштмо, пазарыш коштмо йӱлам, салтакыш ужатымым, моло этнографический илыш-койышымат ончыктен. Тыгай саманыште Марина ден Сергейын образышт, нунын шӱм-чон йӱлымышт, чон тӱняшт почылт шогеныт. Но сюжетыште нунын рольышт икгай лийын огыл. Сюжет тӱҥ шотышто Маринан ӱмыр корныжо негызеш чоҥалтын. Сергейым гын автор салтакыш, сарышке ужатен, тидын дене геройын сюжетысе рольжо пытен. Повесть мучаште гына, финалыште, Сергей ден Маринан вашлийымашышт ончыкталтын. <…>
 
         Маринан чон тӱняжым тичмашрак, кумданрак почаш тыршен, писатель тудым тӱрлӧ ситуацийыште ончыкта, тӱрлӧ еҥ дене ваш ышта.
 
         Шабдарын сӱретлыме йӧнжат поян. Автор лӱм дене возен кайымаш, кӧргӧ монолг, диалог, героинян дневникым серен шогымыжо-чыла нине йӧн полшымо дене Маринан оргажан, илыш-корныжо, шӱм-чон вургыжмыжо, у еҥыш савырнымыже рашемын толеш. <…>
 
         «Ӱдырамаш корно» роман кӱлешан социальный проблемылам тарвата, нуным герой-влакын илыш-корнышт, психологийышт весемме гоч сӱретла. Тидым шотыш налын, романын жанржым социально-психологический аклыман. Сюжет романын идейный проблемыже-влак дене чот пижын шога, тӱҥ героинян образшым почаш чыла йӧным пуа…
 
         ''Иванов А.Е. Марий литератур: туныктышылан полыш. Йошкар-Ола, 1993. 265–273 с.''
 
'''И.С. Галкин. Шабдарын йылмыже нерген'''
 
Шабдар Осып – марий калыкын ик уста писательже. Туге гынат марий литературоведческий пашалаште Шабдарын йылмыж нерген шагал ойлалтын. Критик-влак, тудын творчествыжым шымлен, кӱжгӧ паша-влакымат возеныт. Но нуно Шабдарын творчествыжым, тӱҥ шотышто, ик могырым веле ончат: произведений-влакын идейный направленийыштым, воспитательный рольыштым гына аклаш тыршат. А кузе Шабдар тыгай мастар писатель лийын, кузе йылмын поянлыкшым кучылт моштен, кузе литературный йылмым вияҥдаш полшен да произведенийлажым чынже денак сылнемутаным ыштен-тидын нерген нуно ик-кок мут дене серлагат. <…>
 
         Кӧ Шабдар Осыпын «Ӱдрамаш корно» романжым, «Кориш» повестьшым лудын гын, тудо каласа: «Эх, веет йылмыже, могай сылне йылме, памаш вӱд гай яндар да мӱкш умдо гай пусо». Кушто вара Шабдар Осып йылмын сылнылыкшым муын? <…>
 
         «Ӱдрамаш корно» романшыте Шабдар марий ӱдрамашын рвеолюций деке, социализм деке лишеммыжым классовый кредалмаш фонышто ончыкта. «Кориш» повесть йоча-влаклан возымо. Темыжланат писатель тулык йоча илышым налын да школ, коллектив полшымо дене геройын у илышыш тошкалмыжым сӱретлен. «Акырсаман» ойлымаш рвеолюций вий дене пычкемыш марий кресаньыкын уш почылтмыжым ончыкта. Туге гынат нине произведений-влакын тӱҥ задачышт икте – Октябрьский революцийын у, йоҥгыдо эрам почмыжым мурымаш. Тыште ме шуко герой дене вашлийына: кресаньык, кулак, пашазе, студент, йоча да тулеч молат. Шабдар Осып герой-влакшым динамикыште ончыкта. Произведений-влак лудаш куштылго улыт.         Марий йылме незер огыл. Тудын поянлыкшым моштен кучылташ лиеш. Сандене писательлан калык йылмым, устный творчествым эреак тунем шогыман. Калык тугай образный да раш ой савыртыш-влакым кучылтеш, могайым южгунам уста писателят, очыни, шонен ок лук.
 
         Шабдар Осып ты шотышто-мастар писатель. Тудо калык творчествым эре тунемын да тушеч сайжым, ойырен, кӱлеш годым шке произведенийлаштыже кучылтын. Тиде писательлан моло сылнештарыме йӧн (эпитет, метафора таҥастарыме йӧн, художественный параллель ден контраст йӧн, лирический отступлений, изобразительный мут-влак да тулеч молат) дене пырля произведенийын йылмыжым лывырташ да образшым раш почын пуаш полшен шоген. <…>
 
         Мутлан, ме «Ӱдрамаш корно» роман гыч ик ужашым налына. Сергей деке сельсоветыш поян Ондри налогым иземдаш йодын толын да тыге ойла: «Вара кузе, Сергей шольо? Ала мыланем ик суапым ыштет ыле, а? Мыйынат ончыкшо расход кугу лийшаш…Теве ӱдырем ынде вуеш шуын, чаран луктын колтымем ок шу, но изиш погым ышташ шонем. Дык ала изиш полшет ыле? Ну, тыгай годым, тошто еҥ манмыла: '''«Кукшо совла умшам кушкедеш»'''…Шкенан коклаште ыштена ыле». («Ӱдрамаш корно», 196 с.). Теве тыште ик кӱчык калык мут гычат поян торговойын кӧргӧ чонжым раш шижына. Калык мутым Шабдарын прозыштыжо шуко муаш лиеш: кажне калык мут произведенийын содержанийже дене кылдалт шога, тудым рашемда да йылмын сылнылыкшым вияҥда.
 
         Калык мутым кучылтмаш писательлан герой-влакын йылмыштым ойыраш полша. Тыге Шабдар герой-влакын социальный тӱсыштым палдырта: поян-влакын йылмыштышт ик тӱрлӧ, незер еҥын йылмыштыже вес тӱрлӧ калык мутым ужына. Мутлан, «Ӱдрамаш корно» романыште поян Савли Ведат тыге кутыра: '''«Вияш корнышто пий…верештеш, кадыр корнышто ӱй теркымат муат». «Шояк вуйым утара».''' Теве йорло Каври кугыза ойла: '''«Нужна еҥын пиалжым пий кочкын».'''
 
'''        ''' Чӱчкыдан писатель калык мутын социальный знаенийжымат келгемден пуа. Мутлан: '''«Лишыл пий вашке пурлеш»,-'''манын тошто еҥ, тыгак. Шке пошкудетак, шке гает марий еҥак, мемна гай йорлым пызырен илен. («Кориш», 37 с.). Тыште ме писательын классовый тушманым калык мут гоч пий дене таҥастарымыжым ужына.  <…>
 
Южгунам писатель художественный параллель йӧнымат кучылтеш. Тиде йӧн дене тудо сӱретлыме образшым лудшылан утларак раш ончыкта да произведенийлаште мо лийшашымат пален налаш тарата. Мутлан: «Овдакин еҥ деке пушкыдо кумылын миен моштымыжо, алал кумыл дене ойлымо мутшо арам лийын огыл. Тыге шошым кечын пушкыдо ӱян мландышке кудалтыме шурно пырче арам ок йом, тӱвыргӧ озымым куштен, туто шурным ямдыла» («Ӱдрамаш корно»). <…>
 
Шабдарын прозыштыжо ик эн кугу ситыдымашлан, очыни, тидым шотлыман: писатель чӱчкыдынак ик понятийланак мутын тӱрлӧ диалектный вариант-влакшым кучылтеш. Вет диалектный вариантым кучылтмаш тунам гына сай, кунам тудо йылмым пойдара, иктаж-могай у значенийым пуа. Но ик значенийланак тӱрлӧ вариантым кучылтмаш литературный йылмым нормироватлыме пашам лушкыдемда да йылмын сылнылыкшым, рашлыкшым ок нӧлтӧ. Мутлан: «Чопой-сола '''ялсоветыш''' куд ял веле ушна гынат, кеҥеж паша иземме годым калык утларак кошташ тӱҥале. '''Сельсовет''' пашаеҥ-влак кече мучко огыт ярсе, сергейлан гын утларак верештеш». («Ӱдрамаш корно» 138 с.). Тудо герояк адак тыгат ойла: «Колын улыда, '''вате-шач''', Кори кува шоҥго вуйжо дене шымакшым кудалтен, маныт». («Ӱдрамаш корно» 137 с.). «Уке шол, '''авий,''' чын огыл…» («Ӱдрамаш корно» 129 с.). «'''Авай''', вара ынетак кудалте мо?» («Ӱдрамаш корно» 133 с.). <…>
 
Диалектизмым пуртымаш мут-влак дене гына серлаген огыл, тудо ой савыртышыштат уло. Мутлан: «Колыштеш да '''шонаш''' лиеш» («Ӱдрамаш корно» 123 с.). «Агар пийла коктын шокшо коҥга воктен мелнам кӱэштын шогышо '''Мариналан пижыч».''' («Ӱдрамаш корно» 63 с.). <…>
 
Грамматика шотыштат коклан йоҥылыш-влак коедат: то мут-влакын радамышт кӱлеш деч посна пудыртымо, то йоҥылыш форма кучылтмо да тулеч молат. Мутлан: «Эрла эр кынелман адак вет». («Ӱдрамаш корно» 131с.). «Молан верчын теат, родо-влак, шукыжо начар иледа?» («Вурс йӱк», 67 с.). <…>
 
Шабдар Осыпын мастарлыкше-марий йылмым, калык творчествым сайын палымаште да руш классический дитература деч тунеммаште.
 
''Галкин И.С. Шабдарын йылмыже нерген // Ончыко. 1959. № 3. С. 94''–''100.''
 
== Кылвер-влак ==
Молодые мари почтили память Шабдара Осыпа //Чапкÿ нерген: https://mariuver.com/2016/11/13/pocht-sh-osyp/#more-50476
 
== Негыз ==
 
1. ''Апатеева Т.Г.'' Осып Шабдар // Марий литературалитератур: 9–10 класслан учебник. 1986. 76–85 с.
 
2. ''Апатеева Т.Г.'' Шабдар Осып школышто: фотосÿрет, сÿрет да шарнымаш-влак. Йошкар-Ола: Мар. кн. изд-во, 1990. 40 с.
 
23.Апатеева Т''Черных С.ГЯ.'' Иосиф Шабдар Осып школышто: фотосÿрет,очерк сÿретжизни даи шарнымаш-влактворчества. Йошкар-Ола: Мар. кн. изд-во, 19901958. 40152 с.
 
34.Апатеева Т''Галкин И.ГС.Мондалтдыме '' Шабдарын йылмыже нерген // Ончыко. 19781959. 3 №. 104–10694–100 с''.''
 
5.''Черных С.Я.'' Талант пеледме да порволымо жап: Шабдар Осыпын шочмыжлан тений 27 мартыште 100 ий темеш // Ончыко. 1998. 1 №. 92–114 с.; 2 №. 127–153 с.
4.Асылбаев А.А. Тышан волгалтын уш – акылна: МГПИ шочмылан 50 ий вашеш // Ончыко. 1981. 3 №. 97 – 99 с.
 
6. ''Черных С.Я.'' Осып Шабдар и его традиции. Йошкар-Ола: Мар. кн. изд-во, 1975. 174 с.
5.Хакимова Р. Уста педагог // Ончыко. 1978. 3 №. 106 с.
 
7. Шабдар Осып: 1898–1998. Шочмыжлан 100 ий теме вашеш / рушлашке А.Я. Спиридонов кусарен. Йошкар-Ола: Мар. кн. савыктыш, 1998. 56 c.
6.Черных С.Я. Иосиф Шабдар: Очерк жизни и творчества. Йошкар – Ола. 1958. 150 с.
 
8. Шабдар Осып. Творчествыж нерген // Марий литератур. 10–11 кл.: лит. критике да лит. историй дене материал-вл. хрест. / Р.А. Кудрявцева ямдылен.  Йошкар-Ола, 2003. С. 139–160.
7.Черных С.Я. Талант пеледме да порволымо жап: Шабдар Осыпын шочмыжлан тений 27 мартыште 100 ий темеш // Ончыко. 1998. 1 №. 92–114 с.; 2 №. 127–153 с.
 
9. Шабдар Осып // Писатели Марий Эл: биобиблиогр. справочник. Йошкар-Ола: Мар. кн. изд-во, 2008. С. 666–669.
[[Категорий:Марий серызе-влак]]
"https://mhr.wikipedia.org/wiki/Шабдаров,_Иосиф_Архипович" гыч налме