Шабдаров, Иосиф Архипович: версий-влак коклаште ойыртем
Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме
68 корно:
=== Прозышто икымше ошкыл ===
«Ожныжо шукым почеламут-влакым гына возкалыше, кызыт мый сылнымутан проза велыш утларак лупшалтым», – «Марий литературым вияҥдаш» вуймутан статьяштыже Шабдар у вашталтыш нерген палемден.
1928 ийыште «[[У вий]]» журналеш Шабдарын «Акыр саман» повестьше печатлалтын. Тудо
▲1928 ийыште «У вий» журналеш Шабдарын «Акыр саман» повестьше печатлалтын. Тудо-писательын икымше прозаический произведенийже. Тыште Октябрь революций ден граждан сар жапыште марий ялын илышыже, класс кучедалмаш сÿретлалтыныт.
Повестьын тӱҥ геройжо – Прокоп Васли – тошто илыш ората гыч лекташ тыршыше, илышыште чыным кычалше икмарда кресаньык. Тудын образшым автор кушмаште, вашталтмаште почын пуэн.
Повесть тӱҥалтышыште Прокоп Васли элыште, ял коклаште илышын пудыранаш тӱҥалме вожшым але умылен ок керт: «Эй, атан! Могай илыш тольо, нимо мучашымат муаш ок лий. Иктыже ик семын ойла, весыже вес семын, кумшыжо кумшо семын кукта. Ала-кӧлан ӱшанаш? Ала-кушто чын, ала-кушто шоя – палашат ок лий…»
Коммунист Орай Пӧтырым поян-влакын янлыкла пуштмышт Васлин шинчажым почеш:
«Васли кугызат, шӱгар пече воктен эргыжын мутшым колышт шогышыжла, вуй йырже шуко шоныш… «Акыр саманже толаш толын да мыланна, йорлылан, огыл, а поян тӧра ден поп-влаклан. Мучашыштым шижын, тыге ажгыныше гай толашат улмаш», – шона Васли кугыза. Шӱргыж мучко йоген волен, Пӧтырын шӱгар рок ӱмбакыже кок-кум чӱчалтыш шинчавӱдшӧ чӱчалте».
Теве кузе тиде произведенийым аклен
▲ Ялысе поян Тайлан Выльып, Вӧдыр Микал, Кугу Семон, черке орол Сидыр гай еҥ-влаклан у илыш келшен огыл, нуно тошто семынак оза лийын коднешт. Совет властьлан чаракым шындылыт, шемер калыкын тале эргышт-влакым пуштедат.
▲ «Акыр саман» повесть авторлан шкаланжат келшен докан. Арам огыл дыр тудо шке произведенийжым калык коклаште, школлаште, клублаште, тÿрлö конкурсышто ик гана веле огыл йöратен лудын.
▲Теве кузе тиде произведенийым аклен писатель Ким Васин: «Повесть, написанная глубоко, проникновенно, сильная изображением человеческих характеров, была созвучной и типологически родственной таким повестям, как «Перегной» Л. Сейфуллиной, «Всадники» Ю. Яновского, «Жребий» К. Наджми. Недаром в переводе на русский язык издательство «Художественная литература» опубликовало её в антологии многонациональной прозы…»
1963-шо ийыште повесть венгр йылме дене Будапешт олаште «Форраш» («Памаш») марий проза сборникеш савыкталтын.
1931 ийыште посна книга дене писательын «Кориш», «Тӱшка вий дене» йоча повестьше-влак савыкталтыныт.
▲ Идейно-тематический могырым «Кориш» повесть М. Шкетанын «Мичун уке ачажат», А. Конаковын «Тулык ÿдыр», В. Сузын «Вараш ача» йоча произведений-влакым шарныкта.
Повестьын йылмыже лывырге, поян. Йочан психологийжым келгын почын пуаш писатель тӱрлӧ афоризм-влакым кучылтеш.
Марий учёный [[Галкин, Иван Степанович|И.С. Галкин]] «Шабдарын йылмыже нерген» статьяштыже тыге палемда: «…Кö «Ӱдырамаш корно» романым, «Кориш» повестьым лудын гын, тудо каласа: «Эй, вет йылмыже, могай сылне йылме, памаш вÿд гай яндар да мÿкш умдо гай пÿсö».▼
1932 ий. Кеҥеж. Озаҥысе Восточно-педагогический институтын студентше Иосиф Архипович Шабдаров Буймышто ял озанлык практикым эрта. Ялысе илыш, тушто лийше тÿрлö событий-влак öрдыжеш огыт код.
▲Марий учёный И.С. Галкин «Шабдарын йылмыже нерген» статьяштыже тыге палемда: «…Кö «Ӱдырамаш корно» романым, «Кориш» повестьым лудын гын, тудо каласа: «Эй, вет йылмыже, могай сылне йылме, памаш вÿд гай яндар да мÿкш умдо гай пÿсö».
«Телеграммыште» колхоз илыш сӱретлалтеш. Туныктышо Матвей Кузьмичын образше гоч Шабдар тошто интеллигенцийын социализм чоҥымо пашашке ушнаш тӱҥалмыжым, шонымашыже вашталтмым оҥай ончыктен. Марий прозышто тошто интеллигентын образшым ме М. Шкетанын «[[Эреҥер]]» романысе Яндышев гоч ужына. Нине кок геройжат у илыш ӱмбак тӱҥалтыште ӱшаныдымын ончат гын, вара семын мелын шогалыт.▼
Эн кугу чапым Шабдар шкенжын «Ӱдырамаш корно» романже дене налын. Писательын творчествыжым иктешлыше произведенийын посна ужашыже-влак 1929 ийысе «У вий» журналын кум номерлаштыже, адак 1930 ийыште «Акыр саман» повесть дене пырля ик книгаште, тичмашын
▲1932 ий. Кеҥеж. Озаҥысе Восточно-педагогический институтын студентше Иосиф Архипович Шабдаров Буймышто ял озанлык практикым эрта. Ялысе илыш, тушто лийше тÿрлö событий-влак öрдыжеш огыт код. Писатель тушто ужмо-колмыж негызеш «Телеграмма» вуймутан повестьым воза.Произведений 1933 ийыште «У вий» журналын 2 ден 3-шо номерлаштыже савыкталтеш.
▲«Телеграммыште» колхоз илыш сӱретлалтеш. Туныктышо Матвей Кузьмичын образше гоч Шабдар тошто интеллигенцийын социализм чоҥымо пашашке ушнаш тӱҥалмыжым, шонымашыже вашталтмым оҥай ончыктен. Марий прозышто тошто интеллигентын образшым ме М. Шкетанын «Эреҥер» романысе Яндышев гоч ужына. Нине кок геройжат у илыш ӱмбак тӱҥалтыште ӱшаныдымын ончат гын, вара семын мелын шогалыт.
▲Эн кугу чапым Шабдар шкенжын «Ӱдырамаш корно» романже дене налын. Писательын творчествыжым иктешлыше произведенийын посна ужашыже-влак 1929 ийысе «У вий» журналын кум номерлаштыже, адак 1930 ийыште «Акыр саман» повесть дене пырля ик книгаште, тичмашын Москваште «Художественная литература» издательствыште 1937 ийыште савыкталтын.
Роман жанр деке лишемаш Шабдарым чумыр творчествыже ямдылен. Тугак марий литературышто улшо роман-влак: Н. Игнатьев «Вурс мардеж» (1932), «Савик» (1933), «Туан сäндалык» (1935), М. Шкетанын «Эреҥер» (1932) – сылне, келге содержаниян, социально-психологический произведенийым возаш йöным ыштеныт. Адак тидымат мондыман огыл, Шабдар самырыкше годымак руш классик-влакын романыштым шуко лудын.
Мо нерген вара шке романыштыже Шабдар Осып возен?
▲Мо нерген вара шке романыштыже Шабдар Осып возен? Писатель ÿдырамашын социалистический обществым ыштымашке корныжым, революций деч вара совет марий ÿдырамашын угычын шочын-кушмыжым ончыктен.
«Эреак лишыл да шерге мыланна романын тÿн геройжо – Марина Кугергина», – воза С. Черных «Мемнан йöратыме писательа» статьяштыже. К. Васинын мутшо дене ойлаш гын, лачак Маринан илыш корныж гоч марий калыкын курымаш пычкемыш гыч лекмыже келгын ончыкталтын.
▲ «Писатель лу ий наре жап шкенжын эн сылне произведенийжым-«Ӱдырамаш корно» романным-возен да марий литературышто у, социально-психологический произведенийлан негызым ыштен…– лудына С. Черныхын «У илышым моктен» статьяштыже. – Роман келге лиризм дене шыҥдаралтын. Тыште руш кугу писатель Н.В. Гогольын традицийже раш коеш. Ава кумыл, корно, шочмо мланде нерген лирический отступлений-влак кажне лудшо еҥын шÿмешыже эрелан кодыт. Романын йылмыжым ояр кеҥеж кечын тÿрлö тÿсын йылгыж шогышо вÿд дене таҥастараш лиеш…»
== Сылнымутшо ==
| |||