Байгузин, Юрий Владимирович: версий-влак коклаште ойыртем

Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме
иТӧрлымашын возен ончыктымашыже уке
Тӧрлымашын возен ончыктымашыже уке
24 корно:
'''Юрий Байгуза''' (Юрий Владимирович Байгузин) ({{Шочын|1959|09|7}}, [[Башкир АССР]], [[Мишкан кундем]], [[Тӧргымтӱр]] ял — {{колен|28|04|2004}}, [[Марий Эл]], [[Маскасола кундем]], [[Сенькан]] ял) — [[марий]] [[серызе]], [[почеламутчо]], [[кусарыше]], [[драматург]], [[Россий Серызе-влак ушем]]ын йыжъенже (1998).
 
== Илыш корныжокорно ==
Юрий Байгуза 1977 ийыште [[Марий кугыжаныш университет]]ыш тунемаш пурен, тунамак марий калык йомак-влакым руш йылмыш кусарен.
 
1978 ийыште [[Москосо М. Горький лӱмеш ЛитинститутышЛитуратур институт]]ыш кусарыше-влакым ямдылыме группыш куснен, [[Россий ПисательСерызе-влак ушемынушем]]ын стипендиатше лийын.
 
Вара комсомол обкомышто библиотекарьлан пашам ыштен.
 
1984 ий январьыште [[Ямде лий (газет)|«Ямде лий»]] газет редакцийыште тыршен. Тушечак тудым Совет Армий радамыш налыныт. 1984–1986 ийлаште армийыште служитлен. Армий деч вара угыч тошто паша верышке пӧртылеш.
 
1991 ий гыч [[Кугарня (газет)|«Кугарня»]] газет редакцийын ответственный секретарьже.
 
1992 ийыште тудо шке пӱрымашыжым [[М. Шкетан лӱмеш Марий кугыжаныш драме театр]] дене кылда, режиссерын  полышкалышыже лиеш.
41 корно:
Юрий Байгузан ӱмыржӧ моткоч эр кӱрылтын. Тудым [[Маскасола кундем]]ысе [[Сенькан]] ял шӱгареш тойымо.
 
== Сылнымут корныжокорно ==
Возаш школышто тунеммыж годым тӱҥалын. Икымше почеламутшо да статьяже-влак «Ямде лий» да «Ленинец» газетлаште савыкталтыныт. Тыгак 1986 ийыште [[Ончыко (журнал)|«Ончыко»]] журналыште кок почеламутшо савыкталтын:
<blockquote>
 
'''Эр'''
 
Пундашдыме канде кава<br /> Ужатыш ший тылзым умбак.<br /> Чевер оҥан ош пыл шава<br /> Куаным Пӱнчер ял ӱмбак.<br /> Тора гыч, чылам чонаҥден,<br /> Тӱням саламла ӱжара.<br /> Эр кече тойлалме чаҥ ден<br /> Пиалым пашаште сӧра.<br /> Тарваныш лыжга лай мардеж:<br /> У ныжыл сем лекте шыман.<br /> Да Тӧргым вӱд тыйын лӱмеш,<br /> Чӱчкалын, тавалтыш чолган.</blockquote>
Пундашдыме канде кава
<blockquote>
 
Ужатыш ший тылзым умбак.
 
Чевер оҥан ош пыл шава
 
Куаным Пӱнчер ял ӱмбак.
 
Тора гыч, чылам чонаҥден,
 
Тӱням саламла ӱжара.
 
Эр кече тойлалме чаҥ ден
 
Пиалым пашаште сӧра.
 
Тарваныш лыжга лай мардеж:
 
У ныжыл сем лекте шыман.
 
Да Тӧргым вӱд тыйын лӱмеш,
 
Чӱчкалын, тавалтыш чолган.
 
'''Кас'''
 
Тӱрлен мотор тӱрым<br /> Кундем урвалтеш,<br /> Заҥгар кава тӱрыш<br /> Кас кече иеш:<br /> Шарен шулдырлажым<br /> Ӱда ший йолвам,<br /> Йочан кок шинчажым<br /> Урга омылан.</blockquote>
Тӱрлен мотор тӱрым
 
Кундем урвалтеш,
 
Заҥгар кава тӱрыш
 
Кас кече иеш:
 
Шарен шулдырлажым
 
Ӱда ший йолвам,
 
Йочан кок шинчажым
 
Урга омылан.
 
Тыгак Юрий Байгузан «Тый от тол тетла мемнан кундемыш…» почеламутшо «Ончыко» журналыште 1987 ийыште савыкталтын.
<blockquote>
'''Тый от тол тетла мемнан кундемыш…'''
 
Тый от тол тетла мемнан кундемыш,<br /> Ял воктене от уж садымат.<br /> Эх, мемнан-влак, сай айдемым<br /> Родылак шарнат да сагынат.<br />Толынат тора гыч Коклалоҥгыш.<br />Койышет келшен гын я чонет,<br /> Калык, жапын лончым тутыш лоҥын,<br /> Вашлийнеже угыч тый денет.<br /> Юэо ямде, лектын Тӧргым серыш,<br /> Пушыш шинчын, толкын вач ияш.<br /> Южо Сарманай ӱмбалне эрым<br /> Ямде тул воктене вашляш…<br /> Тый гает чылт ер воктене ото:<br /> Шӱлыкан, йомартле,кумылзо;<br /> Кундемем ӱмбалне тыйын сото,<br /> Морко вел пӱртусын мурызо.<br /> Тый от тол тетла мемнан кундемыш,<br /> Ял воктене от уж садымат.<br /> А мемнан-влак поро, сай айдемым<br />Родылак шарнат да сагынат.</blockquote>
Тый от тол тетла мемнан кундемыш,
 
[[Марий кугыжаныш университет]]ыште да [[Москосо М. Горький лӱмеш Литуратур институт|Литератур институтышто]] тунеммыж годым почеламут-влакым возкален да калык йомак-влакым руш йылмыш кусарен.
Ял воктене от уж садымат.
 
Эх, мемнан-влак, сай айдемым
 
Родылак шарнат да сагынат.
 
Толынат тора гыч Коклалоҥгыш.
 
Койышет келшен гын я чонет,
 
Калык, жапын лончым тутыш лоҥын,
 
Вашлийнеже угыч тый денет.
 
Юэо ямде, лектын Тӧргым серыш,
 
Пушыш шинчын, толкын вач ияш.
 
Южо Сарманай ӱмбалне эрым
 
Ямде тул воктене вашляш…
 
Тый гает чылт ер воктене ото:
 
Шӱлыкан, йомартле,кумылзо;
 
Кундемем ӱмбалне тыйын сото,
 
Морко вел пӱртусын мурызо.
 
Тый от тол тетла мемнан кундемыш,
 
Ял воктене от уж садымат.
 
А мемнан-влак поро, сай айдемым
 
Родылак шарнат да сагынат.
 
Марий Кугыжаныш университетыште да Литератур институтышто тунеммыж годым почеламут-влакым возгален да калык йомак-влакым руш йылмыш кусарен.
 
Тудын икымше эн кӱлешан произведенийже – «Эмукан памаш» – 1990 ийыште «Саман» альманахыште савыкталтын.
 
Тудын возымо пьесылаже-влак: «Порсын лӱҥгалтыш» (1992), «Поргем ӱмбалне ӱжара» (1998), «Окса тул» (1999, [[Пектеев, Василий Александрович|В. Пектеев]] дене пырля сереныт), «Кресӱдыр» (2000) да «Шӧртньӧ лудо» (2002, В. Пектеев дене пырля).  
 
Шуко пьесыже [[М. Шкетан лӱмеш Марий театрынкугыжаныш драме театр]]ын сценыштыже ончыкталтын.
 
Тыгак Ю. Байгуза марий йылмыш ятыр пьесым кусарен. Тудын произведенийже-влак келге философий шӱлышан, калык ойпого негызеш чоҥымо улыт.
167 ⟶ 95 корно:
=== Библиографий ===
* Андреев И. Ончыклыкна — шкенан кидыштак //Ончыко. 2004. № З. С. 87-88.
 
* Бояринова Г. Проблема характера в современной марийской драматургии. Йошкар-Ола, 2005. С. 109 – 110.
 
* Бояринова Г. Художественные особенности драмы Ю. Байгузы «Шелковые качели» // Актуальные проблемы межкультурных и межъязыковых контактов // II Грузовские чтения. Йошкар-Ола, 2007. С. 77 – 81.
 
* Бояринова Г. Марий сылнымутышто у форман, у содержаниян драме // Ончыко. 2008. С. 179 – 187.
 
* Бояринова Г. Ю. Байгузан «Таче – шочмо кече» психологический драмыже // Министерство образования и науки РФ ФГБОУ «МарГУ», марийская филология. 2012. Выпуск 8. С. 24 – 30.
 
* Бояринова Г. // Вестник МарГУ. 2016. 3(23). С. 55 – 59.
 
* Васинкин А. Чонжо калык верч азапланен //Ончыко. 2006.  № 5. С. 174 – 181; № 6. С. 90 – 108.
 
* Горохова А. Порсын лӱҥгалтыш волгыдо шӱлышым шындара // Марий Эл. 2007. 18 авг.
 
* Йолташ дене чеверласыме мут //Марий Эл. - 2004. - 30 апр; Кугарня. - 2004. -30 апр.
 
* МБЭ. Йошкар-Ола, 2007. С. 39.
 
* Талантливому драматургу было бы пятьдесят //Дружба. 2009.  № 98.
 
* Тимиркаев А. «Чоныштем пьесе гына атыланен шочеш…» // Ончыко. 2001. №1. С. 114 – 115.
 
* «Тый от тол тетла мемнан кундемыш, ял воктене от уж садымат» // Кугарня. 2014. 9 май. С. 10
 
=== Шарнымаш ===
Юрий Байгуза нерген тукым акаже Галина Кучукаевна Сайпашева:
{{Cquote|
Ешыште кум икшыве лйиыныт: Юра, Юля, Эдик. Лариса кызыт Йошкар-Ола воктене Сеньканыште ешыж дене ила, шочмо аважымат пеленже налын Эдик М. Шкетан лӱмеш театрыште декораторлан тырша.
 
Байгуза кочашт Ӱпысӧ церковно-приходской школым тунем лектын, школышто ыштен. Тудо Кугу Ачамланде сареш йомын, пеш ушан лийын. Юран ачаже, Володя, колхоз гаражым вуйлатен. Аваже почтальонкылан ыштен. Йоча-шамыч ача деч посна кушкыныт. Ачан еш гыч кайымыж годым Юра школышкат каен огыл ыле. Икшыве-влакым ава ден ковашт ончен куштеныт.
''' '''Ешыште кум икшыве лйиыныт: Юра, Юля, Эдик. Лариса кызыт Йошкар-Ола воктене Сеньканыште ешыж дене ила, шочмо аважымат пеленже налын Эдик М. Шкетан лӱмеш театрыште декораторлан тырша.
 
Байгуза кочашт Уфасе церковно-приходской школым тунем лектын, школышто ыштен. Тудо Кугу Отечественный сареш йомын, пеш ушан лийын. Юран ачаже, Володя, колхоз гаражым вуйлатен. Аваже почтальонкылан ыштен. Йоча-шамыч ача деч посна кушкыныт. Ачан еш гыч кайымыж годым Юра школышкат каен огыл ыле. Икшыве-влакым ава ден ковашт ончен куштеныт.
 
Юра изиж годым чыла палаш тыршыше йоча лийын. Кочаж гай ушан кушкын. Книгам лудаш чот йӧротенйӧратен, книгам ӧлте дене нумал толеш ыле. Урокым ышташ тӱҥалмеке, иктаж-кӧ иктаж-мом йодын толын гын, Юра «Тидымат от пале мо?» манын. Тудо велосипед дене кудалышташ моткоч йӧротенйӧратен. Садлан ялыште тцдымтудым «мардеш орва» танынытманыныт. Кугу Соказа кыдалаш школым сайын тунем лектын. Школышто тунеммыж годым спектакыльыште модын. Кушташ моткоч тале ыле. Спортым йӧротенйӧратен. Ече дене писын коштын. Районысо Сабантуйлаште велосипед дене ӱчашен, сеҥышыш лектын. Школышто А. И. Игнатьевын вуйлатыме «Шахмат» кружокыш коштын. Пеш мыскараче лийын. Тудым ялыште чыланат йӧратеныт. Шкеже йоча-влаклан шӱман лийын. Школышто тунеммыж годым газетыш возкален. 9 классыште тунемше ала-кушеч печатный машинам муын конден, пеш печатла ыле. Изиж годым пырля йӱштылаш коштынна. Кайымыж годымак кум-ныл мутан почеламутым каласенат пуа ыле.}}
 
''(«Тый от тол тетла мемнан кундемыш, ял воктене от уж садымат» // Кугарня. 2014. 9 май. С. 10)''
229 ⟶ 145 корно:
* [http://aboutmari.com/wiki/Юрий_Байгуза Юрий Байгуза.]{{ref-ru}}
* [http://www.marihistory.ru/2011-01-01-19-53-52/606-2011-04-24-09-51-05.html Байгузин (Байгуза) Юрий Владимирович.]{{ref-ru}}
* [http://csfu.mrsu.ru/arh/2013/1/28-32.pdf {Художественное оформление драматургии Ю. Байгузы.]{{ref-ru}}
* [https://mishred.ru/society/1946-v-kraevedcheskoy-biblioteke-proshel-urok-pamyati-posvyaschennyy-55-letiyu-so-dnya-rozhdeniya-mariyskogo-pisatelya-i-dramaturga-yuriya-bayguzy.html В краеведческой библиотеке прошел урок памяти, посвященный 55-летию со дня рождения марийского писателя и драматурга Юрия Байгузы.]{{ref-ru}}
* [http://libmap.bashnl.ru/node/833 Юрий Байгуза.]{{ref-ru}}