Википедий

Конаков, Александр Фёдорович: версий-влак коклаште ойыртем

Интерактивная навигация по истории
← Ончычсо тӧрлатымаш-влак
Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме
ВизуальныйВики-текст
иТӧрлымашын возен ончыктымашыже уке
иТӧрлымашын возен ончыктымашыже уке
 
22 корно:
}}
 
'''Александр Конаков''' (Александр Фёдорович Конаков) ({{Шочын|1887|09|9}}, [[Россий империй]], [[Озаҥ губерний]], [[Чарла уезд]], Купсола (кызыт [[Купсола (Кукнур ял шотан илем)|Купсола]]) ял – {{Колен|17|02|1922}}, [[Марий автоном область]], [[Шернур]] ола сынан посёлко) —– [[марий]] [[серызе]], [[почеламутчо]], [[драматург]], [[прозаик]], [[туныктышо]].
 
== Илыш корныжо ==
 
=== Йоча да тунемме жап ===
Александр Конаков [[1887]] ийын  [[9 идым|идым тылзын 9-ше кечынже]] [[Озаҥ губерний]] [[Чарла уезд]] Купсола (кызыт [[Купсола (Кукнур ял шотан илем)|Купсола]]) ялыште кресаньык ешеш шочын. Ачаже —– Фёдор  Михайлович тыглай  кресаньык лийын. Ешыштышт чылажге шым йочам ончен-куштеныт:ныл эргым- Александр, Марк, Семён, Тихон да кум ӱдырым: Анастасия, Елена, Александра. Эн кугу изаже Семён —– шке кундемыштышт кумдан палыме апшат, кокымшо —– Марк,  пушеҥге гыч пӱчкеден, пужарен, лӱмылен кӱлеш пу ӱзгар-влакым ыштылше пашазе лийын (столяр).
 
А. Ф. Конаков лу ияшак  Аҥанур земский школыш  тунемаш пурен, варажым – Лаж  двухклассный училищщышто тунемын. Тиддеч вара Кукарка (кызыт Советск ола) учительский семинарийым тунем пытарен.
42 корно:
''«Марий коклаште шуко еҥ  «кумышка» манме шакше вÿдым шолта. Тыге кочшаш киндым арам локтылыт. Йÿмö дене шуко осал лиеш: кредалыт, вурседылыт, еҥым пуштедат, сусыртат да монь. Илаш сае лийже, осал паша марий коклаште ынже лий манын , арака шолтымым чараш ыштышна. Вуйге марий калыклан каласен пуаш аракан осалжым. Ваш-ваш чараш кÿлеш.''
 
''… Шушаш шыжылан калык туныкташ курсым почаш. Туныкташ кÿлеш: кузе, могай корно дене илаш, кузе марий илышым нöлташ, кузе шурно-киндым ÿдаш, садым шындаш, мÿкшым ончаш, тÿрлö- тÿрлö нергештат тöрлаташ».''
 
Конаков лекций ден докладлаште, шкенжын печатлыме статьялаштыже шемер-влаклан мом ышташ кÿлмö, совет властьын пуымо эрыкше дене кузе пайдаланыме нерген – чылажымат лым лийде умылтарен шога.
48 корно:
Александр Федорович Конаков армийыште коштын, Октябрь революций тулеш сознанийже шуаралтын. Тудо шкенжын умылымыжым шемер калыклан уло кумылжо дене почын пуаш тыршен.
 
Великий Октябрьский социалистический революций  калыклан мом пуэн, совет власть мо дене лишыл да родной, калыклан кузе илышыш лекташ-, А.Ф. Конаков шуко статьяштыже рашемден. Теве 20-шо номеран «Йошкар салтак» газетеш печатлыме «Моло калыкым поктен шуына, нунын дене тöр лийына» статьяш тудо тыгерак воза:
 
«''Ынде Октябрь революций лийме деч вара чыла калык тöр лийын… кугу чодыра лоҥгашак, куп лопешан верышке, изи шикшан пöртышкö эрык увер- марий коклашке миен шуо. Мо тугай эрык? Мо тугай революций? Мемнан марий калык пелыже, але утларакшат, кызытат огыт ыҥыле. Совет властьым вуйлатыше Ленин лÿмым огыт шинче. Мо тугай совет власть- ты марте умылен налын огыт керт. Молан тыге? »''
 
Марий интеллигенций кокла гыч южыжо у илыш ыштыме пашам йÿштö шÿм дене ончен улыт.  Санденак А.Ф.Конаков тыгай марий-влакым вурса. Молан манаш гын, нуно тиде паша деч öрдыжтö шогат, у илыш ыштымыжым уждымыла, колдымыла койыт, пуйто нуно шинчаштым «лÿмын кумен шинчат, пылышыштым регенче дене петыреныт», манеш тудо. У илыш ыштыме пашашке А.Ф.Конаков марий учитель-влакым ÿжеш.
76 корно:
1919 ий 10 майыште Краснококшайск оласе профсоюз-влакын чумыр погынымашышт лийын. Тудын пунчалже почеш организаций ден учрежденийласе чыла пöръеҥ-влакым армийыш мобилизоватленыт. Учительский семинарийын туныктышыжо Александр Фёдорович Конаковат Йошкар Армий радамыш кая. Тудо Озаҥыш, Приволжский окружной военно-хозяйственный курсыш, логалеш.
 
А.Ф. Конаковын Учительский семинарийыште (варажым тудо «Педагогические курсы» маналтын) уке лиймыже школ пашаште кугу кӱрылтыш семын шижалтын. Тидым педагогический курс советын калык образований шотышто Краснококшайский уездный отделлан колтымо письмаж гыч ужына. Конаков- – химий да естествознанийым , марий историйым туныктышо спецалист-, марий калык гыч школьный школьный пашаеҥ-шамычым ямдылыше курсын ик эн уста, чолга руководительже; тудо моткочак кӱлешан еҥ. Педагогический паша гыч налын, тудо вес пашаш колтымо дене Марий республикын гражданке-шамыч коклаште ыштен шогымо пӱтынь культурный пашаште тудын кӱлешлыкше шижалтеш».
 
1920 ийыште А.Ф. Конаковым Йошкар Армий радам гыч мӧҥгыжӧ колтат. Тудо Шернур педагогический курсышто пашам ышташ тӱҥалеш да кӱрылтдеак Вятский губисполком да Уржум уездысе исплком пелен почмо Марий секций дене пеҥгыде кылым куча. Нунын кӱштымыштым шуктен, Уржум уездыште марий яллаш культпросветкружокым, лудмо пӧртым, драмкружокым почеда.
100 корно:
''6. чыла марий калыкын шке йылмыж дене печатлыме книга, газет да журнал-влак.''
 
''Марий писатель Дмитрий Федорович Орай 1929 ий 16 июньышто лекше 25-ше номеран «Марий ял» газетеш печатлыме «Йошкар пеледыш пайремым лукшо Конаковым пагалена» статьяште, Йошкар пеледыш пайремлан тӱҥалтышым пыштыше А.Ф.Конаковым шарналтен, тыге воза: «Шемер марийын тошто семыкым вашталтыше чевер Пеледыш пайрамже шуын. Семык пайрам годым марий калык шке ойгыжым арака дене мушкаш тӧчен. Семык- калыклан пычкемыш гыч лекташ эрыкым огеш пу. Йомдарыме, сусыргымо деч, илыш локтылмо деч молым нимомат тудо пуэн огыл. Волгыдым гына шойыштен шоген»..''
 
Ик жап тиде пайрем мондалтын ыле. Кызыт тудо адакат илаш правам налын, да республикысе шемер – влак ынде тудым кажне ийын пеш кумдан палемдат.
108 корно:
 1921 ий Марий кундемыш шуко орлыкым конден – тудым чодыра пожар, шужен йӧсланен илымаш тӱнчыктареныт. А.Ф.Конаков военкоматысе пашажым тиде неле пагытыште калыкын илышыж дек чакемеш, тудлан кертме семын полшаш тыршен. Облать ден кантонысо партийный да советский организацийын заданийышт дене тудо уполномоченный семын, корреспондент семын калык коклаш лектын коштын, партийын, совет властьын политикыштым умылтарен, шемер – влакын йӧсӧ илышышт нерген газет гоч каласкален шоген.
 
А.Ф. Конаков, логар чер дене черланымеке, 1922 ий ага тылзын 17-ше кечынже ӱмыр лугыч лийын колен.
 
== Тӱҥ произведенийже-влак ===
* Тулык ÿдыр: драма. Казань, 1919. 24 с.
* Поран: драма. Казань, 1919. 20 с.
* Пьеса-шамыч. Йошкар-Ола, 1950. 168 с.
* Поран: драма // Сылнымут пого. Йошкар-Ола, 1960. С. 54-6454–64.
* Тулык ÿдыр: пьеса-влак. Йошкар-Ола, 1976. 176 с.
* Тулык ÿдыр: пьеса-влак. Йошкар-Ола, 1991. 164 с.
120 корно:
== Илышыже да творчествыже нерген литератур ==
* Агачет И.Т. Кок йолташна уке лийыч // У илыш. 1923. № C. 49.
* Анисимов Э. Чинчыла йылгыжеш  /// Марий коммуна. 1977. 2 июнь.
* Асылбаев А. Конаков Александр Федорович // Марий коммуна. 1957. 24 май.
* А. Конаков // Асылбаев А.А. и Николаев С. Литературный хрестоматий: средний школын 8-108–10 классше-шамычлан. Йошкар-Ола: Маргиз, 1943. С. 520-521520–521.
* А. Конаков: 1887 – 19221887–1922 // Александров А., Бесналова Г., Васин К. Писатели Марийской АССР. Йошкар-Ола, 1976. С. 156-157–157.
* А.Ф. Конаков (1887-19221887–1922) // Марийские писатели: био-библиогр. справочник. Йошкар-Ола, 1958. С. 20-21.
* А. Конаков 1887-1922 (Краткая биография) // Пеледме корно: марий литература антологий. Йошкар-Ола: Маргосиздат, 1991. С. 23.
* А.Ф. Конаковын илышыже нерген у документ // Марий коммуна. 1958. 17 авг.
* Белкова С. «Шернур кундемын лӱмлӧ эргымлан» – тыгай чап кӱым пыштыме драматург А.Ф. Конаковлан // Марий Эл.  1992. 8 сент.
* Борисов В. Мемориальная доска А.Ф. Конакову // Молодой коммунист. 1976. 12 июня.
* Бояринова Г.Н.  А. Конаковын драматургийже: сылнылык ойыртем // Ончыко. 2008. № 4. С. 180-190.
* Бояринова Г.Н.  Поэтика драматургии А. Конакова // Социально-культурное развитие народов Поволжья и Приуралья в  XX – начале XXI веков: материалы межрегиональной научной конференции, посвященной Дню марийской письменности и 80-летию со дня рождения заслуженного работника культуры РСФСР М. Т. Сергеева. Йошкар-Ола, 2007. С. 79–83.
* Бояринова Г.Н.  Национальное своеобразие драматургии А. Конакова //  Труды института финно-угроведения. Вып. 3. Йошкар-Ола, 2007. С. 5-185–18.
* Васин К. Просветитель, драматург // Марий коммуна. 1987. 11 сент.
* Васин К.К. и др. По памятным местам: историко-краеведческие очерки.  Йошкар-Ола: Мар. кн. изд-во,  1965. С. 65-6765–67.
* Васин К. Сернур песенный // Васин К. След на земле. Йошкар-Ола, 1967. С. 40-4140–41.
* Васин К. Мурызо Шернур («Ший мундыра» книга гыч ужаш // Ямде лий. 1969. 12 апрель.
* Зайниев Г. Волгыдо ӱмыр: А.Ф. Конаковын илышыж гыч икмыняр йыжын // Марий Эл. 1992. 8 февр.
* Иванов А. У илышлан мелын // Ончыко. 1987.  № 1.  С. 86-8886–88.
* Илисавский  А. У истоков Пеледыша // МК в Марий Эл. 2015. № 24 (10-1710–17 июня). С. 8.
* Конаков Александр Федорович (1887-1922). К 80-летию со дня рождения // Календарь знаменательных и памятных дат по Марийской АССР на 1967 год. Йошкар-Ола, 1967. С. 42-4442–44.
* Конаков Александр Федорович (1887-1922) // Иватов С.И. Лудшаш книга 6 класслан. Йошкар-Ола: Маргиз, 1991. С. 90.
* Купсольцева Е.С. Творческая династия Конаковых  // История, культура и культурология Марийского края: материалы 2 республиканской научной практической конференции «Йыван Кырла лудмаш» (Сернур, 28 апреля 2011года). Йошкар-Ола. 2012. С. 237-241237–241.
* Лоскутова О. Шарнымашеш кодшо вашлиймаш // Шернур вел. 2012. 14 сент. С. 2.
* Луков П.П. Йӧратыме туныктышо: ойлымаш-влак. Йошкар-Ола: Кн. лукшо мар. изд-во, 1969. 44 с. 
147 корно:
* Луков П. У туныктышо // Марий коммуна. 1967. 8 сент.
* Луков П. Вӧдыр Элексанын илыш корныжо: ойлымаш // Шернур вел. 1997. 24 июль, 12 авг., 19 сент., 21 окт., 31 окт. 
* Луков П. Александр Конаков: документальный повесть // Марий Эл.  1997. 3-63–6 сент.
* Луков П. Калык шӱмыштӧ илат // Марий коммуна. 1980. 27 сент.
* Луков П. Эре калык шӱмыштӧ ила // Марий комунна. 1987. 11 сент.
153 корно:
* Орай Д.Ф. Йошкар Пеледыш пайремым лукшо А.Ф. Конаковым пагалена // Марий ял. 1929. 16 июнь.
* Памяти марийских писателей. Открытие монументов О. Шабдару и А. Конакову // Марийская правда. 1960. 14 июня.
* Попов Н.С., Федосеева Н.А.  К вопросу об изучении творческих биографий просветителей народа мари Вятской губернии середины 19 – начала 20 века // Марийский археографический вестник. 2014. № 24. С. 4-154–15.
* Сергеев М.Т. Кӧ тугай Конак?  // Муреныт эрык мурым Йошкар-Ола, 1982. С. 73-8273–82.
* Сергеев Г. Палыме чурийым ончен [К 90-летию со дня рождения А.Ф. Конакова] // Ончыко. 1977. № 3. C. 108.
* Сергеев А. Почеламутымат возен // Марий коммуна. 1977. 18 окт.
* Столяров В. Первый марийский драматург А.Ф. Конаков // Марийская правда. 1952. 17 мая.
* Столяров В. Писатель, драматург (А.Ф. Конаковын шочмыжлан 80 ий темын) // Марий коммуна. 1967. 15 окт.
* Столяров В. Александр Фёдорович Конаковын шочмыжлан – 70 ий // Ончыко. 1957. № 6. С. 97-10297–102.
* Столяров В.А. Конаков // Литература – илышын вӱршерже. Йошкар-Ола, 1960. С. 12-63.
* Столяров В.А. Творчество А.Ф. Конакова // Ученые записки МарНИИ. Вып. 4. Йошкар-Ола, 1961. С. 81-122.
* Столяров В.А. Зарождение и развитие марийской литературы в период 1905-1929 годов // Очерки истории марийской литературы. Часть 1. Йошкар-Ола, 1963. С. 72-7672–76.
* Столяров В.С. А.Ф. Конаков (Илышыже да творчествыже) // Марий литература: литературно-критический статья-шамыч. Йошкар-Ола, 1950. С. 63-96.
* Столяров В. Александр Федорович Конаков // Конаков А.Ф. Пьеса-шамыч. Йошкар-Ола: Маргосиздат, 1950. С. 117-165117–165.
* Тетерина Л. В Купсоле  открыли мемориальную доску // Край Сернурский. 2015. 5 июня. С. 4.
* Тетерина Л. Воспоминания о земляке // Край Сернурский. 2012. 7 сент.  С. 8.
175 корно:
* Шабруков Н. Шонымыжо шукталтын // Марий коммуна. 1967. 15 окт.
* Шернурышто кок памятник // Ончыко. 1960.  № 4. С. 106.
* Юксерн В. Александр Конаков // Нигӧ ок мондалт, нимо ок мондалт. Йошкар-Ола, 1994. С. 141-166141–166.
* Юксерн В. Александр Конаков: «Шарнымаш» тетрадь гыч // Марий Эл.  1993. 9, 10, 11, 12 февр.
* Яндулова Н. В честь видного сына земли сернурской / / Призыв. 1992. 10 сент.
* Яндулова Н. А.Ф. Конаков в настоящем: К 105-летию со дня рождения писателя и драматурга А.Ф. Конакова // Призыв. 1992. 29 авг.
* Яндулова Н. Марий поэт, драматург, просветитель // Призыв. 1992. 18 авг.
 
== Кылвер-влак ==
* [http://aboutmari.com/wiki/Конаков,_Александр_Федорович Конаков, Александр Фёдорович | aboutmari.]{{ref-ru}}
* [http://sernurlib.ru/kraevedenie/26-uncategorised/lyudi/208-konakov-aleksandr-fedorovich Конаков Александр Федорович | sernurlib.]{{ref-ru}}
* [http://mari-el.gov.ru/sernur/Pages/201505290529-420.aspx Торжественное открытие мемориальной доски.]{{ref-ru}}
* [http://ppt4web.ru/literatura/aleksandr-fedorovich-konakov.html Презентация на тему: Александр Федорович Конаков.]{{ref-ru}}
* [http://istoriya-teatra.ru/theatre/item/f00/s05/e0005128/index.shtml Конаков Александр Фёдорович | istoriya-teatra.]{{ref-ru}}
 
== Литератур ==
# [https://drive.google.com/file/d/0B7Lz8oN3kXoPSUR6UUdVb2dCa3M/view Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник / сост.: А. Васинкин, В. Абукаев и др. —– Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008. —– 752 с. С. 334-335334–335.]
# Бояринова Г.Н.  А. Конаковын драматургийже: сылнылык ойыртем // Ончыко. 2008. № 4. С. 180-190180–190.
# Иванов А. У илышлан мелын // Ончыко. 1987.  № 1. С. 86-8886–88.
# Луков П. У туныктышо // Марий коммуна. 1967. 8 сент.
# Орай Д.Ф. Йошкар Пеледыш пайремым лукшо А.Ф. Конаковым пагалена // Марий ял. 1929. 16 июнь.
# Сергеев М.Т. Кӧ тугай Конак?  // Муреныт эрык мурым Йошкар-Ола, 1982. С. 73-8273–82.
# Сергеев А. Почеламутымат возен // Марий коммуна. 1977. 18 окт.
# Юксерн В. Александр Конаков // Нигӧ ок мондалт, нимо ок мондалт. Йошкар-Ола, 1994. С. 141-166141–166.  
 
[[Категорий: Марий серызе-влак]]
"https://mhr.wikipedia.org/wiki/Конаков,_Александр_Фёдорович" гыч налме