Википедий

Лӱммут: версий-влак коклаште ойыртем

Интерактивная навигация по истории
← Ончычсо тӧрлатымаш-влакВес тӧрлатымаш →
Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме
ВизуальныйВики-текст
ПешСай (каҥашымаш | надыр)
2868 тӧрлымаш
ПешСай (каҥашымаш | надыр)
2868 тӧрлымаш
Марла
1 корно:
[[Йылмылончыш]] шанчыште '''лӱ́ммут''' — настам ончыктышо ойлымаш ужаш. Лӱммут ''кӧ?'' але ''мо?'' йодышлан вашмутым пуа.
* Лӱммут {{comment|чот|числа}}, {{comment|вочмык|падеж}} да лица дене вашталтеш.
* {{comment[[Ойлончо|Ойлончыште|Предложенийыште}}]] лӱммут чыла {{comment|йыжыҥат|членат}} лийын кертеш.
 
Обращений семын каласалтше лӱммут ойлончо членйыжыҥ ок лий.
 
==Чонан да чондымо лӱммут-влак==
Кӧ? йодышлан вашмутым айдемым ончыктышо лӱммут-влак веле пуат. Мутлан: ко? — ''ӱдыр'', ''рвезе'', ''туныктышо'', ''колызо'', ''гармоньчо'', ''йылмызе''. Моло лӱммут, чонанжат, чондымыжат, мо? йодышлан вашмутым пуа, мутлан: мо? — ''ушкал'', ''имне'', ''кол'', ''куэр'', ''шопкер''.
 
Чонан лӱммут-влак ныл падежвочмык дене веле вашталтыт, мутлан: И. ''ава'', Р. ''аван'', Д. ''авалан'', В. ''авам''. Чондымо лӱммут-влак чыла падежыштевочмыкыште каласалтыт: И. ''вуй'', Р. ''вуйын'', Д. ''вуйлан'', В. ''выйым'', М. ''вуйышто'', Н. ''вуйышко'', О. ''вуеш''.
 
==Собственный да нарицательный лӱммут-влак==
27 корно:
Собственный лӱммутым кугу йӱкпале дене тӱҥалын возат. Кнага, журнал, газет, сӱрет, кинофильм, спектакль, завод, фабрик да южо моло собственный лӱммут кугу йӱкпале дене тӱҥалын возалтыт да кавычкеш налалтыт, мутлан: ''"Шӧртньӧ падыраш"'' повесть, ''"Пачемыш"'' журнал, ''"Морко мланде"'' газет, ''"Мӱкш отар"'' спектакль.
 
==Лӱммутын числажечотше==
Лӱммутын кок числажечотше уло: единственный да множественный. Шуко лӱммутым кок числаштатчотыштат каласаш лиеш: ''ял'' - ''ял-влак'', ''урем'' - ''урем-шамыч'', ''ава'' - ''авамыт'', ''пасу'' - ''пасулаште''.
 
Лӱммутын числажчотше гыч наста мыняр улмым пален налына. Единственный числачот ик настам каласен пуа. Множественный числачот икте деч шуко икгай наста улмым ончыкта.
 
Лӱммутын множественный числачот сынжым ышташ ''-влак'', ''-шамыч'', ''-мыт'', ''-ла'' супикс-влак кучылталтыт.
 
Юмо лӱммутым единственный числаштечотыште веле каласаш лиеш. Тыгай улыт, мутлан:
# {{comment|эмен|вещества}} лӱм: ''вӱд'', ''шӧр'', ''шӱр'', ''лем'', ''ӱй'', ''мӱй'';
# действий лӱм: ''лудмаш'', ''тунеммаш'', ''серымаш'';
40 корно:
# металл лӱм: ''ший'', ''шӧртньӧ'', ''той'', ''вулно''.
 
Шотлымо [[чотмут]] почеш, тыгак ''шуко'', ''шагал'', ''ятыр'', ''икмыняр'' шомак почеш шогышо лӱммут единственный числаштечотыште возалтеш, мутлан: ''Урем дене кок еҥ кая.'' ''Погынымашке ятыр еҥ толын.''
 
''Нине'', ''нуно'' [[олмештышмут]] почеш шогышо лӱммут множественный числаштечотыште лиеш, мутлан: ''Нине олмапу-влак кугу йӱштымат чытат.'' ''Нуно ял-влак уэш кушкаш тӱҥалыныт.''
 
==Лӱммутын лицаже==
Лӱммут числачот да падежвочмык дене вашталтме семынак лица денат вашталт кертеш. Лица настан кӧн але мон улмыжым палаш полша. Тидым лица супикс-влак каласен пуат.
 
Лӱммутын кок числасечотысе кум лицаже уло (а лица сынже - кудыт), мутлан:
 
{| class="wikitable"
65 корно:
Лӱммутын кумшо лицаже, кӧ але мо нерген ойлат, тудын насташтым ончыкта: ''тудын аваже'', ''нунын авашт'', ''колхозын пасужо'', ''пешеҥгын лышташыже''.
 
Лӱммутыш лица супикс ешаралтеш гын, лӱммутым ''мыйын'', ''тыйын'', ''тудын'', ''мемнан'', ''тендан'', ''нунын'' олмештыш мутолмештышмут-влак деч поснат ойлаш лиеш, мутлан: ''тыйын ачат'' - ''ачат'', ''нунын пакчашт'' - ''пакчашт''.
 
===Лица супиксан лӱммутым возен моштымаш===
{| class="wikitable"
! Лица || ''Й, л, м, н, ҥ, р'' дене пытыше лӱммут || ''Ш'' дене пытыше лӱммут || Моло согласныйсоҥйӱк дене пытыше лӱммут
|-
| colspan="4" align="center" | Единственный числачот
|-
| 1. || -ем (''оҥ-ем'') || -ем (''уш-ем'') || -ем (''кид-ем'')
79 корно:
| 3. || -же (-жо, -жӧ) (''оҥ-жо'') || -ыже (-ыжо, -ыжӧ) (''уш-ыжо'') || -ше (-шо, -шӧ) (''кид-ше'')
|-
| colspan="4" align="center" | Множественный числачот
|-
| 1. || -на (''оҥ-на'') || -на (''уш-на'') || -на (''кид-на'')
89 корно:
 
{| class="wikitable"
! Лица || Пералтышан глассныййоҥйӱк дене пытыше лӱммут || Пералтышдыме гласныййоҥйӱк мучашан лӱммут || ''Шольо'', ''эрге'', ''чӱчӱ''
|-
| colspan="4" align="center" | Единственный числачот
|-
| 1. || -м, -эм (''ача-м'', ''пасу-эм'') || -ем (''корн-ем'') || ''шольы-м''
99 корно:
| 3. || -же, -жо, -жӧ (''ача-же'', ''пасу-жо'') || -же, -жо, -жӧ (''корны-жо'') || ''шольы-жо''
|-
| colspan="4" align="center" | Множественный числачот
|-
| 1. || -на (''ача-на'', ''пасу-на'') || -на (''корны-на'') || ''шольы-на''
108 корно:
|}
 
Единственный числачот икымше да кокымшо лицаштыже возалтыт:
# ''-м'', ''-т'' — пералтышан ''а'', ''е'', ''э'' глассныййоҥйӱк дене пытыше мутлаште: ''ава-м'', ''шокте-т'', ''куэ-т''.
# ''-эм'', ''-эт'' — пералтышан моло гласныййоҥйӱк дене пытыше мутлаште: ''посто-эм'', ''посто-эт'', ''кӱтӱ-эм'', ''кӱтӱ-эт'', ''Вачи-эм'', ''Вачи-эт''.
 
Пералтышдыме гласныййоҥйӱк мучашан лӱммутым единственный числасечотысе икымше ден кокымшо лицаште каласыме годым пералтышдыме йӱк лектын возеш: ''корн-ем'', ''корн-ет'', ''имн-ет'', ''печ-ет''.
 
Единственный числанчотын кумшо лицаштыже да множественный числанчотын кум лицаштыжат пералтышдыме гласный йӱкйоҥйӱк ''ы'' йӱкыш савырна: ''пече'' - ''печы-же'', ''печы-на'', ''печы-да'', ''печы-шт''.
 
Родо-тукымын ончыктышо южо лӱммут (''шольо'', ''чӱчӱ'', ''чӱчӱньӧ'', ''шешке'', ''веҥе'', ''оньо'') единственный числанчотын кокымшо лицаштыже ''-ч'' супиксым налеш, мутлан: ''эргы-ч'', ''шольы-ч'', ''чӱчӱ-ч'', ''чӱчӱньы-ч'', ''веҥы-ч'', ''шешкы-ч'', ''оньы-ч''.
 
==Лӱммутын ышталтмыже==
"https://mhr.wikipedia.org/wiki/Лӱммут" гыч налме