Сапаев, Эрик Никитич: версий-влак коклаште ойыртем
Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме
Косметик тӧрлатымаш |
иТӧрлымашын возен ончыктымашыже уке |
||
1 корно:
[[Файл:Sapaev.jpg|200px|thumb|Эрик Сапаев]]
'''Эрик Сапаев''' ([[4 Ӱярня]] [[1932]], [[Йошкар-Ола]] - [[25 Пургыж]], [[1963]], [[Йошкар-Ола]]) — [[марий]] [[семмастар]], [[Совет Ушем]] семмастар-влак ушемын еҥже (1959 ий гыч),
Икымше сем шинчымашым [[Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледж|Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш училищыште]]
== Ӱмыргорно ==
Эрик Никитич Сапаев 1932 ийын Ӱярня тылзын 4-ше кечынже Йошкар-Олаште шочын. Йоча пагытым [[Морко|Моркышто]] да [[Йошкар-Ола]]ште эртарен. Ачаже, Никита Никифорович Сапаев, педагог, партий пашаеҥ улмо годымжо шкенжым тале организатор семын ончыктен. Партийын марий обкомын кокымшо секретарь марте шуын. Но [[1937]] ийыште [[Кылме]] тылзын Никита Сапаевым "враг народа" семын четлык коклашке шындан, тулыкеш кодшо ешлан нелылык деч посна шуко мыскылтышым чыташ логалеш.
▲Икымше сем шинчымашым [[Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледж]]ыште налын. Ковыж дене шокташ тунемын. 1953 гыч [[Озаҥысе кугыжаныш консерваторий]]ыште композицийлан тунемын. Консерваторий деч вара Йошкар-Олаште сем училищыште туныктен.
Ты жапыште ешлан кугу полышым Никита Никифоровичын тукым шольыжо (племянник) Василий Федорович Сапаев ышта. Варажым Эрик тудым кокымшо ача семын пагалаш тӱҥалеш.
Репрессий деч вара Эрикын аваже Вера Евдокимовна Сапаева йоча-влак дене пырля марийжын шочмо верышкыж, [[У Торъял кундем]] [[Чобык]] ялыш илаш куснен. Тыште Эрик школыш коштеш, стенгазетым сӱретла, шуко лудеш.
Йоча пагытыштак Эрик шкеак скрипка, гармонь, балалайка дене шокташ тунемын, марий сем-влакым нунын дене шоктен.
5-ше класс гыч Немда школыш тунемаш куснен. А 7 класс деч вара, ачажын корнышкыж шогалаш шонен пыштымеке, У Торъялысе педагогик училищыш тунемаш пура. Но [[1948]] ийыште [[Теле (пагыт)|телым]] тудын илышыже йӧршын вашталтеш.
=== Сем тӱняшке икымше ошкыл ===
Ик кастене, Шорыкйол тылзын уло еш дене погынен, мӧҥгыштӧ чылан шинченыт. Теле канышлан Эрик училище гыч скрипкам конден да тудын дене шоктен. Трук пӧртыш Эрикын йолташыже да тудын дене пырля ала могай шоҥго пӧръеҥ пуреныт.
Пӧръеҥ - йолташын туныктышыжо - Георгий Сергеевич Гусев лийын. Уна Эрикым иктаж могай семым шокташ йодын. Эрик шӱвыр семым йоҥгалтарыш. Вара эше икмыняр [[марий]] да [[руш]] калык семым.
Самырык эргым толшо унам моктен да сем училищыш тунемаш пураш ӱжын. Изиш шоналтымеке, Эрик келшен да эрдене, уна-влак дене пырля, кум сукыр пареҥгиндым налмеке, сем шинчымаш тӱняшке тошкалын.
=== Сем училищыште ===
Моштымашыжым кӱкшын аклен, Сапаевлан училищын педагогшо Л.Н. Сахаров деке келгырак шинчымашым погаш кошташ темлат. Скрипка специальность дене Сахаров тудым факультатив семымын туныкташ тӱҥалеш. Да лишыл жапыште Эрик марий [[поэт]]-влакын возымо [[почеламут]]ыштлан семым келыштараш тӱҥалеш. Валентин Никитич туныктышыжо варажым тыгерак ойлаш тӱҥалеш:
{{Цитате|... да ты жапыште Эрик марий почеламут-влак негызеш мурым возгалаш тӱҥалеш. Урокышко мыланем эре у сочиненийжым конда да ончыкта ыле. Мый тудым эре моктенам да шкежат тидлан куаненам...}}
Сапаев симонический оркестрыште да калык семӱзгар оркестрыште шуаралтеш. Пытартышыжлан тудо У Торъял кундемысе ойган да куштымаш сем-влакым воза.
Училищын пытартыш курсышто тунеммыж годым Сапаев туныкташ тӱҥалеш. Педагогик училищыште скрипка классым вӱда.
Училищыште тунеммыж годым Сапаев тӱҥ жанрлан шкаланже мурым ойырен. Тиде жанрыштак тудын тӱҥ ойыртемже - лирика чоҥалтеш.
[[1952]] ийыште Сапаев училищым тунем пытара, но туныктышо-влак дене келшымашым арален кода. Валентин Никитич Эрикын у пашаже-влакым эскераш тӱҥалеш, марий радиошто нуным шкежат йоҥгалтара лиеш.
=== Озаҥысе сем консерваторийыште ===
[[1953]] ийын [[кеҥеж]]ым Семмастар-влак ушем да Тӱвыра Министерстве Эрик Сапаевын произведенийже-влак колыштмашым эртареныт. Комиссийын пунчалже лектын: Эрик Сапаевым Озаҥысе кугыжаныш консерваторийыш колташ. Тунам Сапаев умыла: тӱҥ пашаже - семмастар семын шуаралтмаш, но тыште кажне кечын чот тыршаш кӱлеш.
Садыгак, муро-влак деке шӱмаҥмаш Сапаевын пашаштыже кугу верым налеш. 1955 ийыште тудо шке ойпогыжым ямдыла. "Муро-влак" ойпого марий книга савыктышыште вес ийын лектеш. Тышке 20 муро пурен. Вара вигак вес муро ойпогым ямдыла.
Озаҥыште Сапаев шкаланже моткоч шуко налын. Концерт, спектакль, съезд, пленум-влак - тиде чыла Эрик Сапаевым кугу кӱкшытыш нӧлтен. Но тыгай вашлиймаш-влакышке кошташ утыждене жапше лийын огыл, тудо у произведений-влакым возгала.
1955 ий гыч Симфониетта дене пашам ышташ тӱҥалеш. Сапаевын сочиниений-влакшым йоҥгалтарат, радиошко возгалат. Шапорин, Эшпай, Хачатурян, Кабалевский, Хренников семмастар-влак тудын нерген моктен гына ойлат. 1956 ийыште [[Пургыж]] тылзыште тудо [[Моско]] олашке усталык отчет дене кая, тушто вариаций, муро-влакшым ончыкта, чыла ното материалым ончаш пуа.
{{Цитате|
Тынар шуко ужынам - вуй пӧрдеш! Отчетышто мыйым пеш чот моктеныт. Утыжденак! Нимом тыгайым мый вучен омыл. Эше: мыйым Музфондын еҥже-влак коклашке налыныт!}}
Лӱмлӧ композитор-влакын моктымышт Сапаевым куандара да ынде тудо икмыняр пачаш шукырак тырашаш тӱҥалеш. А.С.Леман туныктышыж дене кутырмыж годым [[опера]] нерген мут лектын. Леманжат, Сапаевжат пырля оперым возаш шонымаш дене шукертсек коштыныт. Но Симфониеттым мучашлымеке гына опера деке ушнаш шонен пыштеныт.
Кугыжаныш экзаменыште Сапаев Симофониеттыжым ончыкта, тыгеак Акпатырын арийжым (тиде вара "О, шочмо кушмо Марий мланде" оперыш пура).
1958 ийыште Эрик Сапаев дипломым налеш да специалист семын сем училищыш пӧртылеш. Тыште тудо сем теорийлан да композицийлан туныкта.
=== Семмастар паша ===
Семым тунеммыж годымак возаш тӱҥалын. Ончыч калык семлан у шӱлышым пуен, вара изи пьесе дене муро-влакым возгален. Студент улмыж годым Сапаев Симфониеттым воза, эн кугу пашажым – «Акпатыр» лӱман марий калык оперым тӱҥалеш.
Сапаевын симфоний произведений-влак коклаште «
=== «Акпатыр» опера ===
[[Чавайн, Сергей Григорьевич|Сергей Чавайнын]] «Акпатыр» драмылан тиде опера возалтын. Драмыште Пугачёв восстаний годсо жап ончыкталтеш. Оперын семже чын марий манын кертына. «Акпатырым» тудо 1963 ийыште гына мучашлен. Премьерыже 5 Вӱдшор 1963 ийыште эртен, марий семын эртымгорныштыжо палемдалтын. ▼
[[Файл:Акпатыр опера.jpg|200px|thumb|"Акпатыр" шындалтеш]]
▲[[Чавайн, Сергей Григорьевич|Сергей Чавайнын]] «Акпатыр» драмылан тиде опера возалтын. Драмыште Пугачёв восстаний годсо жап ончыкталтеш. Оперын семже чын марий манын кертына. «Акпатырым» тудо 1963 ийыште гына мучашлен.
Семмастар чыла репетицийыште лийын, шке тыршен. Премьере марте изиш гына кодын, но... 1963 ий Пургыж тылзын 24 кечынже Эрик Сапаев колен.
Опера 1963 ийыште шындалтын, но палыман, икымше постановкышко оксам нигӧ ойырен огыл, чылан шке кумылышт почеш тыршеныт. 5 Вӱдшор - икымше марий оперын шочмо кечыжлан шотлалтеш.
31 ийым веле илен гынат, тиде жапыште Эрик Сапаев моткоч шуко ыштен кертын, марий семым у кӱкшытыш кӱзыктен, шке лӱмжымат муро аланыште да марий эртымгорнышто курымешлан арален коден.
== Шарнымаш ==
* Колымыж деч вара семмастарлан Марий комсомолын Олык Ипай лӱмеш премийын лауреатше (1968), Марий АССР-ын кугыжаныш премийын лауреатше (1970) лӱмым пуеныт.
* 1994 ийыште опера да балет театрлан тудын лӱмжым пуат.
* 1997 ий гыч [[У Торъял]] поселкышто Йоча сымыктыш школ Эрик Сапаевын лӱжым нумалаш тӱҥалеш.
== Тӱҥ произведенийже-влак ==
15 ⟶ 69 корно:
* Симфониетта (1958)
* Торъялысе сюита (Торъяльская сюита) (1961)
====
* Мелодий (1952)
* Танец (1954)
38 ⟶ 92 корно:
== Негыз ==
* Композиторы и музыковеды республики Марий Эл/В.Кузнецова, Л.Кульшетова, В.Чеснокова, Й.-О., - 2006, 122-123 лашт.
* [http://toryal.ru/sapaev.html У Торъял кундемын сайтыштыже вераҥдыме материал]
== Кылвер-влак ==
| |||