Мухин, Владимир Алексеевич: версий-влак коклаште ойыртем
Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме
Тӧрлымашын возен ончыктымашыже уке |
|||
7 корно:
Владимир Алесеевич Мухин Марий АССР, Морко район, Тыгыде-Морко ялысе кресаньык ешеш 1888 ий 1 июльышто шочын. Изинекак неле кресаньык пашам пален. Ачаже колымо годым тудлан вич ият уке ыле. Казанский учительский семинарийым тунем пытарыше да ялыште туныктышылан ыштыше изаже тунемашат, илашат полшен. Владимирынат туныктышо лиймыже шуын
=== В.Мухин-семинарист ===
Ялысе школым тунем пытарымыж деч вара 1903 ийыште В.А.Мухин инородческий учительский семинарийын икымше курсыштыжо тунемаш тÿҥалеш.
Тунемме ий-влак 1905 ий дене келшен толыныт. Семинарист-влак Казаньысе пашазе дене пырля революционный шÿлышым авалтеныт. В.А.Мухин Казаньыште революционный литература дене палыме лиеш да шолып политический кружокын пашаштыже участвоватлаш тÿҥалеш. Семинарист-влак К.Марксын, Ф.Энгельсын пашаж дене палыме лийыныт.
=== Писатель-туныктышо ===
Семинарийым пытарымеке, В.Мухин ялысе туныктышо лиеш. Ондак Унчо школышто ыштен, вара Помар двухклассный школышто. Кресаньык коклаште тудо эреак общественный ден естественно-научный шинчымашым шаркален, тунемше-влак гыч шогышо хорым ыштен.
=== Кугыжан армийыште да мер пашаште ===
Икымше тÿнямбал сар тÿҥалмеке, В.Мухиным кугыжан армийыш налыт да училищыш тунемаш колтат. 1916 ийыште прапорщик школым тунем пытара да взвод командир лиеш.
26 корно:
Наркоманец марий центральный отдел Марий кундемыште шуко школым, педагогический курсым, художественный академийым, театрым почаш задачым шынден, журналым, книгам, брошюрым лукташ, газет изданийым кугемдаш ыштен. 1918 ий 24 сентябрьыште Наркомнацын марий отделже пелен печать подотдел почылтын, а тудым вуйлаташ В.А.Мухиным шогалтеныт.
===«Йошкар кече» газетын тÿҥ редакторжо===
1918 ий 1 октябрь гыч «Йошкар кече» марий коммунист газет лекташ тÿҥалын. Мухин тÿҥ редакторжо лийын. Тидын годымак «Ӱжара» газетым редактироватлен улмаш. Тунам «Ӱжара» литературный, культурно-просветительский изданий лийын шуын.
38 корно:
1920 ийыште тудо пеш нелын черлана да шочмо велышкыже пöртылеш, марий коммунист-влакын Всероссийский конференцийыштышт участвоватла.
=== Мухин Марий автономийын кÿкшö постыштыжо ===
Социалистический революций жапысе заслугыжым, мемнан кундемыште национальный политикым илышыш пуртымаште рольжым шотыш налын, партий, Совет правительство тунам ыштыме. Марий автономийыште кÿкшö постым пуэныт. 1921 ий январьыште ВЦИК Президиумын пунчалже почеш тудо Марий автономный областьын Ревком составышке пурен. А пел ий гыч облисполком Президиумын составышкыже сайленыт да областьысе калык образований отделым вуйлаташ шогалтеныт. Тиде жапыштак марий партий обкомын пропоганда да агитаций отделжым вуйлатен, «Голос мари», «Йошкар кече» областной партийын газетым редактироватлен. 1922 ий тÿҥалтыште Марий партий обкомын ответственный (первый) секретарьжын пашажым шуктен. Варарак Татар партий обкомын марий секцийыштыже ыштен, рабфакыште туныктен да Казаньысе университет пелен марий рабфакым вуйлатен. Тиде жапыштак педагогический институтышто тунемын. 1930 ийыште, Москваште Эрвел калык-влакын институтшо пелен аспиратнурым тунемме деч вара, марий научно-шымлыше институт директор лиеш. Педагогический инситутышто философийым, зарубежный литературым, театральный студийыште музыка теорийым туныкта. 1927 ийыште Мухин ВКП ХV съездын пашаштыже уна семын лиеш.
1921 ийыште, просвещений пашаеҥ-влакын съездыштышт ойлышыжла, тудо ончыкыжым марий оперым, художественный ден хореографический училищылам ыштыме нерген шонкален. Симфонический оркестр нерген шонен, марий театрын сценыштыже классик-влакын произведенийыштым шындаш ужын. Эше 20-шо ийлаштак первый марий лудшаш книгам ямдылен, нуно шке жапыштыже областьысе школлаште тунемме учебникым алмаштеныт. Тидын годымак Мухин школысо воспитаний нерген тÿрлö методический статьям возен. Тудын вуйлатыме Марий научно-шымлыше институт экономикын, биологийын, историйын, этнографийын проблемылажым шымлен. 1930 ий гыч 1936 ий марте МарНИИ Госплан дене пырля тылзыште ик гана «МАО» журналым луктын, 1929 ий гыч 1933 ий марте - «Марий илыш» научно-популярный журналым. Шуко номерын редакторжо В.А.Мухин лийын.
=== МарНИИн директорже ===▼
Мемнан республикын экономикыжым шымлаш тудо кугу вниманийым ойырен. МарНИИ директор улмыж годымак промышленность ден ял озанлык вияҥме йодышым шымлен. Шуко статьялаште техника, экономика, механизаций да тунамсе производствым уэмдыме нерген раш шоналташ ÿжын. Марий торфяниклан энертен, кугу ГРЭС-ым ышташ, Юл воктене кагаз комбинатым ышташ ÿжын. ▼
1931 ийыште савыкталтше статьяште тудо ончыкылыкын тул энергийже нерген шонкала, атомный энергий нерген ойла, провода деч посна магнитный волна дене колтымо энергий нерген шонкала. ▼
Тыгай тÿрлö - тÿрлö шымлымашым нангайымыжым тыге умылтарыман очыни: высший образованийым тудо химико-биологический факультетыште калык образованийын эн кÿкшö институтыштыжо налын, варажым восточно-педагогический институтышто тунемын, а аспирантурым филологий дене пытарен. ▼
== Шанче пашаже ==
47 ⟶ 53 корно:
«Марий коммунист-влак» 1922 ий, «Марий область ден ревкомым ыштыме нерген»-1926 ий, «Ф. Дзержинский Вяткысе ссылкыште»-1933 ий, «Совет автономий корнышто».
▲== МарНИИн директорже ==
▲Мемнан республикын экономикыжым шымлаш тудо кугу вниманийым ойырен. МарНИИ директор улмыж годымак промышленность ден ял озанлык вияҥме йодышым шымлен. Шуко статьялаште техника, экономика, механизаций да тунамсе производствым уэмдыме нерген раш шоналташ ÿжын. Марий торфяниклан энертен, кугу ГРЭС-ым ышташ, Юл воктене кагаз комбинатым ышташ ÿжын.
▲1931 ийыште савыкталтше статьяште тудо ончыкылыкын тул энергийже нерген шонкала, атомный энергий нерген ойла, провода деч посна магнитный волна дене колтымо энергий нерген шонкала.
▲Тыгай тÿрлö - тÿрлö шымлымашым нангайымыжым тыге умылтарыман очыни: высший образованийым тудо химико-биологический факультетыште калык образованийын эн кÿкшö институтыштыжо налын, варажым восточно-педагогический институтышто тунемын, а аспирантурым филологий дене пытарен.
== Сылнымут творчествыже ==
В. Мухин художественный творчествым шымлыше, литературовед, фольклорист, искусствовед семынат оҥай научный поянлыкым конден. 1919 ийыште первый гана савыкталтше статьялаж гыч тÿҥалын, В. Мухин литературоведческий ятыр статьяштыже марий сылнымутан литературышто С. Чавайнын тÿҥ рольжылан чын акым пуэн. Тудын творчествыжын социальный талÿҥтышыжым почын. Первый марий поэзийжым тÿҥалше-влакын пашаштым шымлен, руш классик-влакын творчествышт дене таҥастарен. Чавайнын творчествыжым фольклор шÿлышын да А.С.Пушкин гыч талтыÿҥшым налше творческий идей ден образ-влакын ваш ушнымыштын результатше семын ончен.
79 ⟶ 80 корно:
Мухин-Сави Писатель ушемыште 1934 ий гычак шоген.
=== Йоча литературышто тыршымыже ===
В.Мухин-Сави шуко произведенийым пÿртÿс нерген возен. Пÿртÿсым чын художник семын йöрата да тудым сÿретлаш эн ныжылге шомакым муэш. Чоян шыргыжалын, кумыл нöлталын каласкала. Тидын годым ятыр поэтический корныжо калыкмутым шарныкта. Мутлан, «Коля» почеламут диалоган калык йомаклан моткоч келшен толеш. Мераҥын пирылан ойлымыжо гын, чылт йоча шотлышмут гае:
Пире,пире йолагай
87 ⟶ 88 корно:
«Йоча ден Сарси» почеламутышто кайык йÿкым оҥарен моштымыжо поснак куандара: «Ушет тыйын чырык чоло, чырык чоло». А кузе сöралын кайыкым йöратен возымо «Шÿшпык муро» почеламут. Тиде произведений оҥайын лудалтеш, сылнын йоҥга.
=== Граждан сар жапысе поэзийже ===
=Революций у айдемым шочыкта-граждан сар жапысе поэзийын ик эн тÿҥ идейже, шонымашыже. Тиде жапыште В.Сави «Йÿд» поэмым возаш тÿҥалеш ( чумыр поэмыже 1926 ийыште печатлалт лектын). Поэт революций волгыдеш, эрык кече куатеш чылт у айдеме-тÿнян озаже шочмым кумыл нöлтын, кугу пафос дене сÿретлен пуэн. Йöсым, шем йÿд ойгым сеҥен, у айдеме шочеш. В.Сави тудлан куанен возен:
Изи илыш-изи эрге,
| |||