Елизар Николаевич Мустаев

Елизар Николаевич Мустаев (4 апрель 1934, Шунсола ял, Шернур район) — профессор, доктор наук, марий да финно-угор йылмышанчын ик эн тÿҥ колтымъеҥже, марий йылмын стилистикыже да ойын культурыжо дисциплинылаште кумдан палыме специалист, России Федерацийын кÿшыл школын сулло пашаеҥже, Марий АССР наукын сулло сомылчыжо, Марий кугыжаныш университетын почётан профессоржо, Марий Эл республикын шинчымаш министерство коллегийын членже. Тыгак мер пашаеҥ, шанче пашан, ятыр книган, туныктышо–влаклан, школышто тунемше–влаклан, студент–влаклан учебно–методический пособийын авторжо семын палыме.

Илыш корныжо

Елизар Николаевич Мустаев 1934 ий вÿдшор тылзын нылымше кечыштыже Марий АССРын Шернур районышто Шунсола ялеш шочын. Тÿҥалтыш шинчымашым Койсола шымияш школышто поген. Школ деч вара Елизар Николаевич Шернур педучилищыш тунемаш пурен. 1953 ийыште тÿҥалтыш классын туныктышо дипломым налын. 1953 ийыштак Н. К. Крупская лÿмеш Марий кугыжаныш педагогический институтыш историй ден филологий факультет йылме да литератур отделенийыш тунемаш пурен. Тунемме жапыштак мер пашам шуктен шоген: институтын комсомол комитетын членжылан шотлалтын, шке вуйлатыме сылныктыш кружокышто участийым приниматлен, духовный оркестырыште семÿзгар ден шоктен. Тунамак йылмешанче деке шÿмаҥын. 1957 ийыште МарНИИ студент–влакым диалектологический экспедициыш ÿжын. Нунын коклаште Мустаев Е. Н. ден И. С. Галкинат лийыныт. Нуно диалект материалым погеныт, МАССРын эр–йÿдвелыште илыше-влакын да Киров областьын Советский районыштыжо кутырымо ойыртемыштым шымленыт. Институтым Елизар Николаевич йошкар диплом дене пытарен. 1958 ийыште тудым Параньга район Елеев кыдалаш школыш колтеныт. Тушто тудо руш да марий йылмым туныктышылан пашам ыштен. 1961 ийыште Е. Н. Мустаевым республикын Просвещений министерство аппаратышке школ инспекторлан пашам ышташ колтат. 1966 ий гыч — Оршанка педучилищын директоржо. Директорлан тыршымыж годым Елизар Николаевич педучилищын материально-технический базыжлан да туныктышо-влакын составшылан тÿҥ тÿткытым ойырен. 1969 ий мучаш гыч — КПСС Марий обкомын наука отдел ден тунемме вер–влакын инструкторжо. Елизар Николаевичын жапше чÿдö лийын гынат, шымлымаш пашам кудалтен огыл.1971 ийыште Мустаев Е. Н. Тарту университетыш аспирантурыш тунемаш пурен. Тыште тудын вуйлатышыже академик Пауль Аристе лийын. 1975 ийыште кандидатлык диссертацийым арален. 1977 ий гыч Е. Н. Мустаев шке илышыжым кÿшыл школ дене кылда. 1977 ийыштак Марий кугыжаныш университетын партком секретарьжылан тыршаш тÿҥалын. Ты жапыштак тÿҥ преподавательлан, вара марий филологий кафедран доцентшылан пашам ыштен шоген.

1982 ийыште Елизар Николаевичлан мастар вуйлатыше, шымлызе, педагог семын Крупская лÿмеш Марий кугыжаныш педагогический институтын икымше проректор пашам темленыт. Тушто тудо коло ий наре тыршен. 2002 ий гыч — организаций да аккредитаций йодыш почеш проректор. 2008 ий гыч — Марий кугыжаныш университет финно–угор институтын финно–угор йылмешанче кафедран профессоржо. Тиде ийлаштак Елизар Николаевич шанче да методика кÿкшытыштö йылме теорий, финно–угор йылмышанче да ойын культура почеш лекций–влакым лудын, диплом паша–влакым вуйлатен. Тудын дисциплинылаштыже студент–влак кÿкшö да пеҥгыде шинчымашым ончыктат. Мустаев Е.Н. ик гана веле огыл Оршанка райсоветын депутатшылан, Йошкар–Олан калык совет депутатлан сайлалтын. Кызытсе жаплан Марий Эл республикын шинчымаш министерство коллегийын членже.

Научный пашаже

Марий йылмыште синоним нерген йодыш

Марий йылмыште синоним нерген йодыш (Пауль Кокла Рец.: Е. Н. Мустаев.Вопросы синонимики марийского языка. Диссертация на соискание ученой степени кандидата филологических наук, Тарту 1975. ) Вÿдшор тылзын 18 кечыштыже 1975 ийыште Елизар Николаевич Тарту университетыште кандидатлык диссертацийым арален. Тудын темыже «Марий йылмысе синонимикын йодышыже–влак». Официальный оппонентше–влак филологий наука доктор профессор П. Алвре (Тарту) ден филологий наука кандидат П. Кокла (Таллин) лийыныт. Диссертацийын цельже: марий литератур йылмыште лексический синонимикын ойыртемалтше палыже–влакым ончыктымаш. Шымлымаш пашаште синонимын структурыжо, значений дене чак кылдалт шогышо мут кокласе отношений нерген йодыш–влак ончыкталтыт. Диссертацийлан тÿҥ важ семын 1930–шо ийла гыч тÿҥалын 1975 ий марте марий писатель–влакын произведенийыш лийыныт. Тыгак возымаште марий йылме мутер, МарНИИн картотека мутерже кучылталтыныт. Диссертаций 197 лаштыкым айла да ончылмут, 3 глава, иктешлымаш, кÿчыкемдымаш–влак списке ден библиографий гыч шога. Икымше главаште (6–58 лышташ) синонимын тÿҥ умылымашыже да йодышын теорий могыржо ончыкталтыт. Марий йылме пример шотышто автор значенийын эн изи единицыж дене синоним–влак тÿшкам ончыкташ лиймым палемда. Диссертацийыште синоним радамыште мут–влак кокласе отношений ныл тÿшкалан шелалтмаш ончыкталтеш. Пашаште синоним радамым ыштыше мут–влакын моло шомак–влак дене кучылталт кертме ойыртемышт раш коеш. Кокымшо главаште (59–109 лышташ) лексический синоним–влакын посна тÿшкаже–влак нерген возымо. Кумымшо, эн кумда главаште (110–173 лышташ) синонимын важше–влак лончылалтыт. Тыште марий синонимын поянлыкше сайын коеш. Е. Н. Мустаев синонимын важше семын мут ышталтмашым ончыкта. Синонимым ыштыше важ семын мутын кусарыме значенийже ончыкталтеш. Литератур йылмым диалектизм ÿмбач синоним дене пойдарымаш палемдалтын. Тыгак диссертацийыште синоним радамын графический схемыже–влак улыт. Е. Н. Мустаевын диссертаций пашаже марий синоним мутерым ыштымаште кызытат кучылталтеш.

Марий синоним мутер

Марий синоним мутер 2000. 544 с. ( Куклин А. Рец.: Е. Н. Мустаев. Марий синоним мутер. Йошкар–Ола: Мар. кн. изд-во, 2000. 544с. ) Тиде мутерым Елизар Николаевич иканаште возен огыл. Синоним мут–влакым тудо эше 1968 ийыштак погаш тÿҥалын. Важ шотеш тудо тÿрлö сылнымутан произведений, газет, журнал–влакым кучылтын. Икымше синоним мутерым Е. Н. Мустаев И. Г. Иванов дене пырля 1975 ийыште луктын. Тудо справочник семын возалтын. Тыште синонимын значенийжым, кучылталтме ойыртемжым ончыктыме огыл, пример–влакат уке улыт. Но марий йылмын синонимлан поян улмыжо рашак коеш. 1986 ийыште марий синоним мутер школлан пособий семын лектын. Тудо шомакын смысловой, экспрессивный ден стилистический палыжым ончыкта. Мутерыште ойышто да литературышто кумдан кучылталтше синоним–влакым ончыктымо. Нунын значенийыштым, кучылталтме ойыртемыштым рашемдыме. Кажне синонимым сылнымут литератур, газет, журнал да калык творчество гыч налме пример–влак дене пеҥгыдемдыме. Чылаже 400 синоним радам уло, тушто 1870 мутым иктешлыме. 2000 ийыште лекше синоним мутер марий синоним кокласе смысловой ойыртемым, кучылталтме аланым, могай стильыште кучылталтмыштым палемда.Кажне радам ончылно семантика шотышто эн кумда значениян, моло шомак–влак дене куштылгын кылыш пурышо да эн чÿчкыдын кучылталтме мут шога. Тудо тÿҥ шомаклан шотлалтеш. Вара нейтральный, посна верлаште гына кучылталтше, мутланымаште кучылталтше шомак–влак, диалектный мут–влак шогат да нунын деч вара руш йылме гыч пурышо у шомак–влак верланат. Синоним радамым кÿэмалтше ойсавыртыш–влак ( улыт гын ) кошартат. Мутер 912 синоним радам, 3450 шомак да кÿэмалтше ойсавыртыш гыч шога. Синоним радам–влак мутерыште алфавит почеш возалтыныт. Тидыже кÿлеш лексемым да тудын синоним–влакшым куштылгын муаш полша. Синоним радам–влак тÿрлö характеран шомакла гыч шогат (смысловой, экспрессивный да стилистический). Садлан синоним тÿшкалаште нунын кучылталтме кумдыкыштым да вес шомак дене кучылталт кертмыштым ончыктымо. Е. Н. Мустаевын «Марий синоним мутерже» — олык марий да эрвел марий литератур йылмыште синоним шомак–влакым радамыш чумырымаште икымше шынык. Автор диалект лексикымат шотыш налеш. Тидын дене тудо мондалтше шомак–влакым угыч илышыш пурташ шонен. Мутер эн ончыч вузышто да школышто кызытсе марий йылмым тунеммаште кучылташлан ышталтын. Тудо шочмо йылмым тунемаш кумылаҥда, йоча да студент–влакын чоншупшмыкыштым почеш. Мутер материал писатель ден кусарыше–влаклан кÿлешан.

Лексикологий

• 1. Синоним йылмым пойдара // Марий коммуна. – 1973. – 8 нояб.
• 2. О заимствовании и образовании синонимов в марийском языке // СФУ. – 1974. – №1. – С. 3139.
• 3. Синоним-йылмын ямже, поянлыкше // Ончыко. – 1974. – №2. – С. 104-107.
• 4. Марийские прилагательные, обозначающие цвета // СФО. – 1974. – №3. – С. 179-182.
• 5. Источники лексических синонимов марийского языка // Материалы научной сессии МарНИИ по итогам исследовательских работ 1974 года. – Йошкар–Ола, 1975. – С. 68.
• 6. Идеографические синонимы в марийском языке // Вопросы марийского языка, 1975. – С. 117-134.
• 7. О синонимических составных глаголах с видовым значением // Вопросы марийского языка. – Йошкар–Ола, 1975. – С. 135-139.
• 8. К проблеме однокоренных синонимов и вариантов в марийском языке // СФУ. – 1975. – №4. – С. 253-258.
• 9. Марий глаголын вий-куатше // Ончыко. – 1979. - №1. – С. 81-91.
• 10. Икмыняр тошто лÿм нерген (О некоторых древних именах) // Марий коммуна. – 1991. – 7 май.

Лексикографий

• 1. Марий синоним мутер. – Йошкар–Ола, 1975. – 148 с. – соавт. Иванов И. Г.
• 2. Марий синоним мутер. – Йошкар–Ола. – 1986. – 254 с.
• 3. Словарь синонимов марийского языка. – Йошкар–Ола, 2000. – 544 с.

Стилистика

• 1. Шонанпыл тÿсан мут // Ончыко. – 1977. – №4. – С. 99-105.
• 2. Кутырымо йылмын ойыртемже // Ончыко.–1980. – №4. – С. 77-85.
• 3. Устан лудаш да ойлаш туныктымо паша. – Йошкар–Ола. – 1982. – 80 с.
• 4. Писательын мыскара йылмыже // Ончыко. – 1982. – №6. – С. 101-106.
• 5. Марийский язык. Стилистика: Учебное пособие.–Йошкар–Ола, 1995.–168 с.

Учебно-методический пашаже

• Школлан

• • 1.Программа по русскому языку и литературе для 5–8 классов марийской 8-летней школы. – Йошкар–Ола, 1964.– 70 с.– Соав. Тужаров Г.М.
  • 2.Сборник статей для изложения в 5-8 классах марийских школ. –Йошкар–Ола, 1965. - 323 с. – Соав. Иванов К. А.
  • 3.Сборник статей для изложений по русскому языку в 4-8 классах марийских школ. – Йошкар–Ола, 1973. – 206 с. – соав. Иванов К. А.
  • 4.Мутын куатше, сöрастарыме вийже. – Йошкар–Ола, 1978. – 108 с.
  • 5.Сборник текстов для изложений в 5-9 классах марийской школы. – Йошкар–Ола, 1983. – 150 с. – Соавт. Иванов К. А.
  • 6.Йылме молан вашталтеш? – Йошкар–Ола, 1990. – 108 с.
  • 7.Марийский язык. Стилистика: учебное пособие. – Йошкар–Ола, 1995. – 168 с.

• ВУЗлан

• • 1.Финно–угроведенийын негызше. Тÿналтыш ужаш. Ч. 1. – Йошкар–Ола. –1980. – 135 с. Соавт. Галкин И. С.
  • 2.Наш университет // Марий коммуна. – 1980. – 8 март.
  • 3.Финно–угроведенийын негызше. Морфология. Синтаксис. Лексика. – Йошкар–Ола, 1984. – 122 с. – Соавт. Галкин И. С.
  • 4.Методические указания по общему языкознанию: Учебно–методическое пособие для студентов. – Йошкар-Ола, 1987. – 32 с.
  • 5.Программа по введению в финно–угроведение. – Йошкар–Ола, 1987. – 7 с.
  • 6.Методические указания по общему языкознанию: Учебно–методическое пособие для студентов национальных отделений.–Йошкар–Ола: МГПИ, 1988.–16 с.
  • 7.Сопоставительная грамматика русского и марийского языков: Учебное пособие для вузов. – Йошкар–Ола, 1991. – 62 с.
  • 8.Сылнымут текстым лончылена. Студент–влак дене пашам ыштыме опыт гыч. // Ончыко. – 2005. - №9. – С. 168-186.

Библиографий

• 1.Келге шинчымаш верч // Марий коммуна. – 1969. – 25 дек.
• 2.Школын эрласе кечыже // Марий коммуна. – 1970. – 20 март.
• 3.Тачысе туныктышо // Марий коммуна. – 1971. – 24 янв.
• 4.Широкий путь наших вузов // Политическая информация. – 1971. – №6. – с. 16-19.
• 5.Школ да ял озанлык // Марий коммуна.–1972.–8 янв.
• 6.Рождаются новые традиции // Учительская газета. – 1972. – 16 март.
• 7.Общественная жизнь студента // Марийская правда.–1974.–16 янв.
• 8.Вуз — калык озанлыклан // Марий коммуна.–1974.–24 март.
• 9.Вузы — сельским школам // Марийская правда.–1974.–2июль.
• 10.Из истории развития марийской письменности // Политическая информация. –1975. – №10. – С. 1721.
• 11.Роль областной партийной организации в развитии марийской письменности: Тез. // 200 лет марийской письменности.–Йошкар–Ола, 1975.–14 нояб.
• 12.Общественная активность педагога // Марийская правда.–1975.–18 фев.
• 13.Туныктышын мастарлыкше // Марий коммуна.–1975.–14 нояб.
• 14.Рвезе тукымын ончыклык корныжо // Марий коммуна.–1976.–13 июнь.
• 15.Уста специалистым ямдылат // Марий коммуна.–1976.–9 окт.
• 16.Лÿмжымак пагален каласат. Туныктышын пашаж нерген шонкалымаш // Марий коммуна.–1977.–11 янв.
• 17.Руководство областной партийной организации развитием марийского литературного языка // 200 лет марийской письменности.–Йошкар–Ола, 1977.–С. 10-23.
• 18.Ученые вуза — селу // Марийская правда.–1978.–12 нояб.
• 19.Ойым йÿк рашемда // Ончыко. – 1978. – №4. – С. 82-86.
• 20.Предмет постоянной заботы // Вестник высшей школы. – 1978. – №11. – С. 13-15.
• 21.Рецензия на диссертацию Ю. В. Андуганова «Сложные слова в марийском языке» // СФУ. – 1978. – №2. – С. 137-140.
• 22.Рецензия на десертацию З.К. Ивановой «Однородные члены предложения в марийском языке» // СФУ. – 1979. – №4. – С. 274-277.
• 23.Студентын активный илыш позицийже // Марий коммуна.–1979.–19 июль.
• 24.Специалистын усталыкше // Марий коммуна.–1980.–23 дек.
• 25.В студенческой аудитории // Марийская правда.–1982.–12 фев.
• 26.С чего начинается учитель? // Марийская правда.–1983.–26 май.
• 27.Рецензия на диссертацию В. Н. Васильева «Марийская орнитомия» // СФУ. – 1984. – №3. – С. 231-233.
• 28.Призвание — учитель // Марийская правда.–1984.–6 июль.
• 29.Кто придет в класс завтра? // Марийская прада.–1985.–9 авг.
• 30.Раш да сöрал лийже // Марий коммуна. – 1986 – 12 нояб.
• 31.На небе – не одна звезда! (О роли родного языка в обучении детей) Марийская правда. – 1989. – 18 июля.
• 32.Рецензия на диссертацию Барцевой Л. И. «Полисемия глаголов в марийском языке» // LU. – 1990. – №2. – С. 143-147.
• 33.Эреак чын йонга мо? (Об орфоэпических нормах языка) // Марий коммуна. – 1991. – 21 май.
• 34.Улам марий. Марла ойлем. // Кугарня. – 1994. – 19 авг., 2 сент.
• 35.Профессия и признание // Марийская правда. – 1995. – 1 сент.
• 36.Шинчымаш кугорнышто, але илыш ошкыл. – Йошкар–Ола, 2004. – 264 с.
• 37.Произведенийлан лÿмым кузе пуат? // Ончыко. – 2006. – №2. – С. 172-183.

Негыз

• 1. Анисимов Э. Марий йылме ойым раш почын пуаш моткоч йöнан / Э. Анисимов // Марий Эл.- 1997.- 4 апреля.
• 2. Мустаев Елизар Николаевич // Апакаев П.А. Образование и просветительское движение в марийском крае (историко-педагогические очерки) / П.А. Апакаев.- Йошкар-Ола: МГПИ, 2002.- С. 230-234.
• 3. Галкин И. Словарь синонимов марийского языка (Марий синоним мутер) / И. Галкин – Рец. // Финно-угроведение.- Йошкар-Ола, 2002.- №1.- С. 137-139.
• 4. Иванов И.Г. Новое о синонимах / И.Г. Иванов // Марийская правдв.- 1975.- 15 мая.
• 5. Иванов И.Г. Марий синонимым шымлыше / И.Г. Иванов // Ямде лий.- 1975.- 26 апреля.
• 6. Китиков А.Е. Йылмына синонимлан поян / А.Е. Китиков // Марий коммуна.- 1975.- 26 апреля.
• 7. Кокла П. Рецензия на кандидатскою диссертацию / П. Кокла // Советское финно-угроведение.- 1976.- №3.- С. 228-230.
• 8. Мустаев Елизар Николаевич // Кто есть кто в Марий Эл. Библиографический справочник / Сост. В.А. Мочаев.- Йошкар-Ола, 2002.- С. 370.
• 9. Куклин А. Марий синоним мутер / А. Куклин – Рец. // Финно-угроведение.- Йошкар-Ола, 2001.- №2.- С. 149-160.
• 10. Куклин А. Синоним поянлык нерген / А. Куклин // Ончыко.- 2000.- №7.- С. 192.
• 11. Лаврентьев Г. Мутын куатше / Г. Лаврентьев // Марий Эл.- 1979.- 4 февраля.
• 12. Луков П. Вийжым аклена мо? Шочмо йылмын пÿрымашыже самырыкымат, шоҥгымат тургыжландара / П. Луков // Марий Эл.- 1990.- 24 января.
• 13. Мустаев Елизар Николаевич // Маслихин Человек и картины мира / А.В. Маслихин, В.Д. Маслихин.- Изд. 3-е, допол. И перераб.- Йошкар-Ола, 2002.- С. 245-246.
• 14. Сабанцев Г. Мом таче ышташ лиеш, тудым эрлалан ит кодо / Г. Сабанцев // Марий Эл.- 2002.- 19 октября.
• 15. Сергеев О. Синоним нерген у мутер / О. Сергеев // Марий Эл.- 2000.- 12 мая.
• 16. Учаев З. Волгыдо ÿшан дене / З. Учаев // Марий коммуна.- 1984.- 4 апреля.
• 17. Юшков В. Йылме политика ден идеологий деч öрдыжтö лийын кертеш мо? / В. Юшков // Марий Эл.- 1995.- 1 декабря.
• 18. Мустаев Елизар Николаевич // Ученые земли Сернурской: Библиогр. сб.- Йошкар-Ола, 1999.- С. 19-22.