Шабдаров, Иосиф Архипович: версий-влак коклаште ойыртем
Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме
111 корно:
Шернур педтехникумым тунем пытармеке, Шабдар 1923 ий гыч Куженерысе кокымшо ступенян школышто пашам ыштен, руш литературым туныктен. Кок ий гыч тудым школ вуйлатышылан шогалтат. Тале, шотан вуйлатыше, у илышым чонымаште школын эре ончыл верыште лийшашлыкше нерген шонен да пашам чот ыштен. 20 – шо ийла кыдалне Марий кундемыштына школ – городок – влак туныктымо да воспитатлыме паша шотышто ончыл верым налын шогеныт. Нунын кокла гыч Куженерысе III Интернационал лÿмеш школ – городок ик эн сайлан шотлалтын. Тудын тале пашаж нерген верысе да Москвасе газет ден журналлаште моктен возеныт. 1927 ийыште Шабдар шкежат «Туныктымо паша» журналыште школ нерген статьям савыктен.
Тунамсе городокышто 1 – ше ден 2 – шо ступенян школ – влак, интернат, йоча пöрт, библиотек, тÿрлö мастерской – влак верланеныт.
Городок ялысе туныктышо – влак дене
Школыш толмо
Иосиф Архиповичын вуйлатымыж дене туныктышо ден тунемше – влак ялысе илыш – йÿлам, культурым, озанлык пашам шымленыт, фольклорым погеныт.
Иосиф Архипович Шабдаровын городокышто пашам ыштымыже писательын творчествыжымат пойдарен. Ушештарена, 1931 ийыште тудын «Кориш», «Тÿшка вий дене» йоча повестьше – влак савыкталтыт.
«Архивысе документ – влак теве мом ончыктат, – воза Марпединститутын доцентше Р.Хакимова: « Марий калыкын йöратыме писательже О.Шабдар ончыл шонымашан уста педагог лийын, калыкым туныктымо пашаште мондалтдыме, ик эн волгыдо кышам коден.»
Поэт – педагог Шабдар тÿрлö школлашке, педтехникумлашке миеден, студент ден йоча – влак коклаште поэзий тул шочмым пален налаш да тудым куштышаш верч чарныде тыршен.
1928 – 1933 ийлаште И.А.Шабдаров Казаньыште, Восточно – педагогический институтышто тунемеш, тÿрлö наукым радамлыме тудын уш – акылжым пойдара, пÿсемда. Вара аспирантурышто шинчымашым поген, наука пашаен лияш ямдылалтын. Тидын годымак Иосиф Архиповичын шÿм – кылже самырык – влак пелен лийын. Тудо студент, возаш
Родо – шамыч, тунемза,
124 корно:
Волгыдышко лекталза!
Нигö дечат ида лÿд,
Огеш
Шабдарын педагогический усталыкше ойыртемынак Н.К.Крупская лÿмеш марий государственный пединститутышто пашам ыштымыж годым (1933 – 1937) палдырнен. Институтышто Иосиф Архипович марий литературым, методикым туныктен, студент – влак дене педагагический практикым эртарен, литературно – критический статьялам возен, сылнымутан произведенийлам серен, моло писательын возымыштым марий йылмаш кусарен. Устан кусарен тудо, мутлан, Пушкинын «Зимняя дорога», «Зимнее утро», «Элегия», «Туча», «К Чаадаеву», «Послание в Сибирь» почеламутлажым. Руш деч посна, армян поэт А.Акопянын «Революций» почеламутшым, татар прозаик Кави Наджмин «Жребий» ойлымашыжым, моло произведенийымат кусарен. Тудын келге содержаниян да сылнын лудмо лекцийжым студент – влак йöратен колыштыныт. Доцент Иосиф Архипович студент – влаклан сай поро кугурак йолташ, тале лектор, творческий да шымлыме пашаште виян вуйлатыше семын ушештаралтеш.
Иосиф Архипович пединститутышто пашам ыштымыж кокла гыч школ нерген шонымыжым чарнен огыл. Шочмо литературым школлаште келгын, наука негызеш, сылнын туныктышаш верч тургыжланен. 1934 – ше ийыште Шабдар шочмо литературым туныктымо шотышто икымше программым возен. Тиде программ негызеш пединститутысо студент – влак марий литератур дене рабфакыште урок – влакым эртареныт. Ик ий гыч тудын марий литератур дене хрестоматийже – влак савыкталтыт.
Шабдар марий писатель организацийлан йол ÿмбак шогалашыже ятыр полшен, тудо 1934 ий гыч СССР писатель ушемын членже лийын, совет писатель – влакын I
Шабдар Осып критика ден литературоведенийланат кÿлеш верым ойырен шоген, самырык автор – влаклан тудо тале туныктышо да тургыжланыше воспитатель лийын.
«Сылнымут возаш моло мастарлыклан тунемме гаяк чот тунемман. Тиде, мыйын шотышто, кок корно дене вийнен кертеш. Ик могыржо – тунемаш, шуко лудаш кÿлеш. Вес могырым – шке калыкетым чот шинчыман, тудым алал кумылет дене йöратыман, тудын илышыжым, койыш – шоктышыжым, йылмыжым чот шинчыман… Адак илышыште чылт кузе лиеш, тудым тÿрыснек возаш тöчымö ок кÿл, эн кÿлешыжым, эн онайжым гына налман… Сылнымут возымо годым оранек возымо пуламашкет пуро, кушто улметым мондо, герой – влак илыш дене илен ончо, нунын ужмыштым уж, кол…» – возен Шабдар.
«Писатель да
Писатель критикыште коедыше йöрдымö койыш – влакым: художественный произведенийым ÿмбачын гына лончылымым, писательын мастарлыкшым терген моштыдымым чот вурсен».
Шабдар келге содержания ятыр литературно – критический паша – влакым возен: «Социалистический реализм нерген» (1933), «Марий поэзий ден поэт – влак нерген» (1934), «Империализм саман жапысе марий литература» (1935, тышке кум статья пурен: «Марий литература историйын проблемыже – влак», «Марий литературын шочмыжо», «С.Г.Чавайн»), «А.С.Пушкин марий литературышто» (1937) да т.м.
Элыштына 30 – шо ийлаште социально – политический илыш чот нелеммылан кöра марий литература
О.Шабдар 1937 ий 22
1937 ий 1 июньышто йÿдым писатель НКВД кидыш логалын. Тиде кечын Марий АССР прокурорын заместительже О.Шабдаровым «Марий АССР – ысе контрреворлюционно – националистический организацийын активный членже» семын арестоватлаш санкцийым пуэн.
НКВД тройкын пунчалжым 1937 ий 11 ноябрьыште 7 шагат кастене палач – влак шуктеныт, нуно Шабдар Осыпым лÿен пуштыныт.
«Шабдар Осыпын ойпогыжо, – воза С.Я.Черных «Талант пеледме да порволымо жап» статьяштыже, – кызыт марий калыклан веле огыл кумдан палыме, пÿтынь Россий сылнымутышто, финн – угор тÿняште кÿлеш семын аклыме».«Эртыше жапыште, – палемда М.Казаков, – марий поэзий
== Мурпашаште у ошкыл ==
| |||