Козырев, Василий Сергеевич: версий-влак коклаште ойыртем

Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме
Oljuk (каҥашымаш | надыр)
Oljuk (каҥашымаш | надыр)
28 корно:
Сасканыше сатшым, нуржымат.<br />
Почеламутын тиде тӱналтыш ныл строкаштыжак автор чыла советский калыкын кöргö шонымашыжым, Родина – авам чын эргыже семын шокшын йöратымыжым кӱчыкын, раш, сылнын почын пуэн.
Мурат пеш сылным кайык-влакше,<br />
Чӱчеш ласкан вел шӱмланат.<br />
Сур тополь-влакын лышташлаже<br />
Шыман тарваныл йӱкланат.<br />
Мый йöратем пошкудо-влакым,<br />
Ик ешла кушшо калыкем.<br />
Чодра вер-шöрым, олык лапым <br />
Шӱм кумыл нöлтын пагалем.<br />
 
Чылан йыр-ваш ласкан ончалын,<br />
Ырен тулла лектеш шӱм ой:<br />
Кузе элемже тӱзланалын,<br />
Чыла вет лишыл да родной!<br />
Нине кумылым тарватыше строка-шамыч мирный жапым, мирный илыш тӱзланымым, элым йöратымашым ончыктат, вет тыште чыла простан, раш каласыме. Автор мирный илышым, тӱрлö национальностьян калык-шамычым йöратымашым, пагалымашым сӱретла. Марий калыкын виян кушкын толмыш нерген В.Элмар кугу патриотический чувство дене ойла. Вет марий калыклан пычкемыш илыш гыч лекташыже, кушкын толашыже ленинско-сталинский национальный политика йоным ыштен. Шуко нациян социалисический элыште чыла калыкат иза-шольыла келшен, икте-весыштым умылен, икте-весыштлан полшен, пиалан илышым ыштеныт.<br />
Марий калыкын национальный форман да социалистический содержаниян культурыжо кушкеш, виянеш. Марий калык шке шочмо йылмыж дене кутыра, воза, тунемеш. Чыла калык, чыла советский калык, иктöр праван,ваш-ваш келшен ила. Поэт чыла нине илышыште лийын шогышо вашталтыш-шамыч дене кумыланын, келге шонымашан почеламут-шамычым воза. Советский эпохын эн уста поэтше В.В. Маяковский семынак В. Элмар национальный гордостьым ончыкта, советский гражданин улмыж дене кугешна:<br />
Марий ешеш илен мый кушкым <br />
Улам марий! Марла ойлем.<br />
Кузе умлем изамым – рушым,<br />
Тудат тугак умла мутем.<br />
Чылан умлат! Тугай элемже:<br />
Якут ойла – умла грузин.<br />
Кертам мый йӱкын моктаненже,<br />
Улам советский гражданин!<br />
«Мый йöратем родной элемым» почеламутын пытартыш куплетше (4строкаже) Вл. Маяковский «Советский паспорт нерген почеламутын» пытартыш
Лудса,<br />
Кöраныза:<br />
Мый Советский Союзын<br />
Гражданинже улам! <br />
строка дене палынак перекликатлалтеш.
Поэт сылнын пеледше элнам сӱретлыме да тудым йöратыме дене пырля элым аралыме нерген шарныкта. «Колхозный ялын ӱдыржо» почеламутшо колхозын улан илышыжым сӱретлыме дене пырля оборонный темым тарвата. Тидым але колхоз ялын ӱдыржо гоч палена.<br />
Улам трактористка,<br />
Ойлем мый мокталын.<br />
Палет тый, эше <br />
мый летчик улам.<br />
Колхозный ял ӱдыр<br />
кавашке кӱзалын,<br />
Орел семын мый.<br />
Чонештыл кертам.<br />
Тыге трактористлан тунемме дене пырля летчиклан тунемам, - манеш колхоз ялын ӱдыржо.<br />
Арален родной элнам ме,<br />
Шкенан пиалым, эрыкнам.<br />
Аралена, она чамане<br />
Шкенан вийнам да илышнам. <br />
воза «Марий йöратем родной элемым» почеламутыштыжо.<br />
Мемна чыла сенымашна, илышна Коммунистический партий дене кылдалтын. Вет сылне, улан, эрыкан илышым шӱмбел партийна, тудын вождьын Ленин ден Сталин пуэныт. Нунын нерген пеш шуко сай почеламут, поэма, муро, легенда да молат возалтыныт. Ятыр поэт-шымыч нунын образыштым почын пуаш тöрлö патыран, кайыкан, курыкын, шӱдырын да т. м. образыштым кучытыт.<br />
Марий поэт Василий Элмарат шке семынже простой, шӱм гыч лекше мут дене сӱретлен, Сталин вождьын шочмыжлан кутло ий темме кечылан «Эн шокшо, эн сылнеишке мурыжым» пöлекла. «Сталин – тачысе Ленин», «Стылинын шӱмыштыжö Ленин вий» манын, поэт1939 ийыште «Сталин – илышнан шöртньö кече» почеламутыштыжо воза.
В.Элмар И. В. Сталинын образшым мари поэзийыште, тугак марий литературышто эн первый келгын сӱретла. Тудын деч вара – Шадт Булат 1941 ийыште «Стаоин – илыш кечына», «Тау Сталин кечылан» да моло поэт-шамычат тыгак возаш тӱналыныт.<br />
В. Элмарын поэзийыште В. В. Маяковскийын пайдале влиянийжым кугун шижын шогена (Мый – первый лицо дене возымо лирический герой гыч тӱналынтематика ойыртемыш марте – влиянийым шижына).<br />
В.Элмар 1941 ийыште Марий республикылан коло ий теме кечын, Сталин вождьлан «Лӱмет тыйын – меменан пеледмаш» почеламутым воза.<br />
Илышна,кечына улат, Сталин!<br />
Лӱмет тыйын – мемнан пеледмаш.<br />
Мемнан уш, мемнан вий да усталык<br />
Улат тые, учитель йолташ!<br />
Нигунам, нигунам огеш йӱкшö<br />
Тыйын куштымо калыкын шӱм.<br />
Тудын сылне,ласка муро йӱкшö,<br />
Родной Сталин, улеш тыйын лӱм.<br />
Тидын ден пырля тудо МАССР-лан коло ий теме юбилей кечын Сталин вождьлан марий калык деч колтымо письмам почеламут форма дене возымаште кугу пашма ышта.<br />
 
***
1935 ийыште фашисткий Италий Абиссиний ӱмбак кержалтын да тудым поген налын, 1936 ийыште кенежым Германий ден Италий Испанский КАлык Республика ваштареш военный интервенцийыш тарватеныт, а 1937 ийыште японский фашист-шамыч Пекиным, шанхайым руалтен налыныт.<br />
Тиде жап,событий нерген тыге возалтын:
«Европын югыштыжо, Австрий ден Адриатика районышто, тугак Европын крайний западыштыже, Испаний да тудым мушшо вӱд районыштыжо войнан у кылтышышт кылдалтыныт»<br />
Шке элжым,родной калыкшым йöратен да чумыр калыкын тушманжым – фашизмым карген, тудын шучко янлык тӱсшым поэт почын пуа. 1938 ийыште В.Элмар «Фашизм – тиде сар!» почеламутым печатла<br />.
Шем румбык пыл дене тӱня леведалтын,<br />
Вӱран фашизм амыртыш мланде чурим,<br />
Эрвелне Японий Китай вак кержалтын,<br />
Касвелне ореныт Берлин ден Рим.<br />
Сутланыше янлык ишалтше логаржым<br />
Тöча утараш, тургыжеш йыр пожар,<br />
Тӱням налын кидыш шона ышташ шӱгарым …<br />
Тудын йӱк – пуля, бомба,<br />
фашизм – тиде сар!<br />
В. Элмар марий поэзийыште Родиным аралаш ӱжмö да мир верч кучедалме темым ятыр почеламутшо дене эн первый тарварен. Ме тудын почеламутлаштыже «Чеверын, Марксина», «Каем мый,каем», «Молодежын мурыжо», «Колхозный ялын ӱдыржö» да моло почеламутлаштат Родиным аралаш боевой ӱжмашым раш ужына.<br />
Улына калыкнан ме куанже да вийже,<br />
Элнан улына ме боец.<br />
Усталык, мастарлык да вийже кажнын лийже,<br />
Мемнан лийже вождь: - Молодец!<br />
Ме кертына кучылт гранатым, винтовкым,<br />
Элнам кертына арален.<br />
Муэш мландешнаже шӱгарым сут опкын,<br />
Тоштеш гын пижаш мемнан ден.<br />
Кöн пенгыде онжо,<br />
Кöн пенгыде кидше,<br />
Кö шкенжын тазалыкшым кечын тапат,-<br />
Лиеш тудо тале,<br />
Лиеш тудын вийже,<br />
Ок лӱд нимо деч – чыла тудо сена!<br />
 
«Молодежын мурыжо» почеламутышто поэт Родиным аралаш ямдылалтмаште рвезе-влакым вмян, смелый да таза кап-кылан лияш, физкультура да спорт дене заниматлаш ӱжеш.<br />
Тиде почеламут гочат ме Вл. Маяковскийын «Возьмем винтовки новые» да моло почеламутшым влиянийжым шижына.<br />
В. Элмар мемнан калыкнан Родиным йöратыме чувствыжым поэзий гоч сай, келгын ончыктен.<br />
Тудын лирический геройжын личный пиалже элын тӱзланымаштыже да Родиным пегыдын йöратымаште да аралымаште. Тидым ме «Чеверын, Марксина», «Каем мый йывыртен», «Колхоз ялын ӱдыржö» да моло почеламутлаштат ужына.<br />
«Советский патриотизмын вийже тыште: тудын негызыште расовый але националистический шонышан койыш огыл, а шке советский Родина дек калыкын келгын преданный да ӱшанле улмыжо, мемнан элысе чыла наций шемер-шамычын иза-шольыла келшен илымашышт улеш. Советский патриотизмыште калык-шамычын национальный традицийышт да Советский Союзысо чыла шемер-шамычын общий илыш интересышт келшен кылдалтеш. Советский патриотизм огеш ойыркале, а, мöнгешла, мемнан элысе чыла наций ден калыкым иза-шольо ешыш иктыш уша. Тыште Советский Союзысо калык-шамычын келшен илымашыштын пудырташ лийдыме да эре утларак пенгыдемдыше негызыштым ужаш кӱлеш».<br />
Социалистический элна тӱзланен, чевер саскала пеледын, пенгыдемын. Мемнан эл ӱмбак ажгыныше сут империалист – шамыч кöранен онченыт да кызытат ончат, шучко сарлан ямдылалтыт.<br />
Кучем мый винтовкым,<br />
моктен шочмо элым, <br />
Кушкеш паша калык<br />
пиал ден пелед,<br />
Чал арктикым сеныш,<br />
сена стратосферым,<br />
Толеш у поянлык ден<br />
мландым левед.<br />
Садлан мый каем <br />
куанен шӱм кож флотыш,<br />
Эн кугу пиал веетвет<br />
Совет аралаш. <br />
 
Совет элым аралаш – кажне енын священный долгшо. Садланак поэт ӱдыр лӱмеш возымо йöратымашан ятыр почеламутлаште интимно – лирический темым общественно – политический теам дене кылден сӱретла. Тудын лирический геройжо общественный долгым, общественный интересым оичный деч кӱшкö шында. Вот тыштат поэзийже моло поэт – шамыч деч икмыняр ойыртемым ышта (ончыкта) да тыште тыгак Мих. Исаковскийын «Катюша» да моло почеламутшын влиянийжым шижына.
1936 ийыште пеш келге, шокшо шӱм-чон дене тудо «Чеверын,Марксина» лирический почеламутым воза. Тышье автор йöратыме ӱдыр йолташыж дене чеверлана, икмыняр ий гыч летчик лийын шочмо элжым аралаш тӱналеш.<br />
Мемнан куанлык рвезылык – <br />
Эл сенымаште.<br />
Саклем мый шинчамла<br />
Шке кушмо элем.<br />