Фламенко (исп. flamenco, исп. cante flamenco) – чылалан икгай южно-испан калык муро (андулусий) ончыктышо пале – мурын (cante) да куштымашын (baile). Кок тӱшкалан фламенко-м шелаш лиеш: тошто годсо cante hondo/jondo (hondo букв. Келге, вес семын ала-могай значений ден), тудак – cante grande (кугу, кужу); да утларак тачысе кечылан келшыше cante chico (chico букв. Изи, вес семын куштыгырак стиль). Тиде кок шеледымаш ден фламенко 50 подкласс жанрым палемден кертеш, нинын коклаште корным корен каяш пеш неле.

«JCzarnecki-Flamenco» фламенко сем.

Шочын толмыжо тӧрлаташ

Фламенко-н тӱҥалтышыжым еще мавритан музык литературыште кычлман. Тиде стильыште тыгак чыган муро шке палыжым коден – южо еҥ-влак фламенко стильым чыган-влакым чын нумалше-влаклан шотлат. XV курымышто Испанийыш пудыргышо Византий гыч чыган-шамыч толыныт. Нуно касвел могырышто верланеныт (Андалусия провинцийыште). Шке шонымышт дене нуно верысе музык традицийым налыныт (мавритан, еврей, испан). Тиде музык ойыртем-влак да икгайлыкышт фламенко направленийлан шочаш полшеныт.

Шуко жап фламенко «петыршан исусство» лийын, молан манаш гын, чыган-влак шке орашт дене гына иленыт, шке семын; фламенко изи группо-влак коклаште веле палыме лийын. Но туге гынат XVIII курым мучаште чыган поктымашым чарненыт, а фламенко тӱрлӧ таверна,барыш лектын, сай кумда шӱлышым налын.

XX курым тӱҥалтыште фламенко шке кӧргышкыжӧ кубин мурсемым, джаз мотивым шупшеш; классик балетын элементше тушто шуко жапысе верым поген налыныт. Эн чот палыме фламенко танцор Хоакин Кортес тиде лӱмым, сыным уэмден, тудым «канонический стандарт» гыч кораҥден, тыгак фламенко-ш илыше, у шоктышым пуртен. Пеш неле ритм, шкешотан технике эн сай возымашлан эрыкым огеш пу. Садлан гитаристынат, куштышынат, мурышынат искусствышт мастар деч тунемшылан пуалтеш.

Фламенко куштымашын кӱлешан ӱзгарже-влак тӧрлаташ

Танцовщицын (байлаорын) тӱҥ ужашыже – лийшашлык тувыр, bata de cola маналтеш – эн тыглай фламенко куштымашлан кӱлешан тувыр, шукыж годым кӱвар марте, тыгак эре тӱрлӧ тӱсан лийшаш. Тиде тувыр чыган-влакын чиемыштышт кугу шӱкалтышым ыштен. Тыгак эн кӱлешан ужашлан моштымо семын модмаш тувырын ӱлыл ужашше дене модмаш. Тыглай кӱлешан байлаорын чиемыштыже – шемалге йолаш, лопка ӱштӧ да ош тувыр. Кӱчык жилетка-болеро, кудыжо чалеко (chaleco) маналтеш, южгунам тувыр ӱмбалан чиялтеш.

Испан шаль кужу кисть ден – тиде ик эн классик атрибут ӱдырамаш фламенко куштымашын атрибутшо: тиде шаль кыдал йырваш пӱтырат, тиде сомыл ӱдырамашын мотор кыдалжым ончыкта, тиде образ кайык силуэтым ончыкта. Эше ик кӱлешан фламенко куштымашын ӱдырамаш атрибутшо – веер. Но тыге гынат, калыкыште кутырат фламенко куштымаште кастаньетан кугу верже. Но шукыж годым куштымо йӱк каблук(сапатеадо) дене шукталтеш, тыгак парня йӱк дене(питос) фламенко куштымашын шкешотан ойыртемжым, моторлыкшым ончыкта. Но шуко фламенко куштымаште тыгак кастаньета кучылтмым кораҥдат, вет нуно сай кидвылыш ончыктышлан сай лектышым ышташлан огыт пу.

Тачысе кечылан фламенко хореограф-влакын тӱткылыкыштым пеш чот налын, вет нуно тиде искусствыште кугу творческий пашам ужыт, тагак нуно шонат, тиде направлений дене шуко инновацийым хореографийыш пурташ лиеш.

Структур тӧрлаташ

Эн пале фламенко куштымаш, тудо мурымаш да гитар аккомпанемент ден вашлиялтеш. Фламенко тӱрлӧ ужашла гыч шоген кертеш, тӱрлӧ стиль дене кучылталтеш. Кажне ужашыже ала-мыняр почеламут-влакым пурта (нуно copla, tercio але letras). Шукыж годым гитарист кӱчык выступленийым ямдыла, тудо тональностьым, компасым да темпым. Южо стильыште гитарный интерлюдий ала-могай ик структурыжым шукта.

Мурымаш тӧрлаташ

Мурымаш тыгай признак дене ончыкталтеш:

  1. Драматический, южгунам трагик характерым налеш (шуко стильыште)
  2. Мелодик импровизаций.
  3. Пеш поян орнаментике (мелизматике).
  4. Микроинтервал-влакын кучылталтмышт, нуно полутон деч изирак улыт.
  5. Портаменто: шукыж годым ик ноте гыч весыш кусна.
  6. Шыгыр тесситуре: шуко тыглай кучылталтше муро-влак тон ден пеш шыгыремдалтше улыт. Мелодик шукытлыкым певец тӱрлӧ тембровый, динамический ойыртем-влак дене ышталтеш, тыгак микроинтервал, мелизматик варьирований дене шукталтеш.
  7. Ала-мыняр гана кучылталтше ноте, типде тыгак гитаре дене шоктымаште ончыкталтеш.
  8. Вокал партийыште уке улшо эре лийше матр. Тиде канте хондо жанрыште раш коеш (тидын годым) неметрический вокал мелодий метрический ӱзгар сопровожденийыш возын кертеш.
  9. Вокал форма мучашын вийжын иземмыже.

Калык коклаште палемдалтмыже тӧрлаташ

2010 ийын 16 ноябрьыштыже ЮНЕСКО Фламенко куштымашлан Тӱнямбал Наследийын статус объектшым пӧлеклен.

Фламенко фестиваль-влак тӧрлаташ

Тыгай олалаште фламенко фестиваль-влак палемдалтыт: Кадис, Херес, Севилья, Кордова, Гранада, Барселона да Мадрид. Кажне олан шкешотан мурсем ойыртемже уло, шке оҥайлыкше.

Испанийыште тӧрлаташ

Ик эн кумдан пагалыме кугу фламенко фестиваль Испанийыште ийлан кок гана эртаралтеш. Тудо Севильыште эрта, лӱмжӧ «Bienal de Flamenco». Тиде фестиваль 1980-ше ий гыч эртаралташ тӱҥалын. Тушке уло тӱня гыч фламенко куштымашым пагалыше еҥ-влак толыт. Нуно тышке кумдан палыме артист-влакым ужаш толыт: байлайор-влакым, кантаор-влакым, гитарист-влакым.

Кордовыште кажне ийын Калык кокласе гитар фестиваль эрта «GUITARRA», тиде фестивальыште Висенте Амиго да Пако Серрано гитарист-влак уло тӱнялан палыме лийыныт. Кажне ийысе канте гранде, канте фламенко фестиваль-влак уло Испаний мучко эртаралтыт.

Российыште тӧрлаташ

Тӱнямбал Фламенко Фестиваль «¡VIVA ESPAÑA!». Эн кугу фламенко фестиваль Москваште 2001 ий гыч эртаралтеш.

Руш Фламенко Фестиваль «¡VIVA ESPAÑA!» икымше гана 2001 ийыште эртаралтеш. Фестиваль моткоч шуко тӱнямбал мучко палыме фламенко шӱдыр-влакым пога. Петербургышто фламенко фестиваль кажне ийын эртаралтеш. Тудын лӱмжӧ «Северное фламенко»

Гитар тӱням ончалаш гын, 1997-ше ий гыч Калугышто кажне ийын эртаралтше фестивальым ужын кертына «Мир гитары». Тиде фестивальын участникше-влак тӱрлӧ фламенко тӱшка-влак Испаний да Россий гыч лийыт. Тыгай лӱм-влакым палемдаш лиеш: Al di Meola (2004), Иван Смирнов (фестивальын «талисманже»), Висенте Амиго (2006), Пако де Лусия (2007) да тулеч моло.

2001 ийыште Москваште фламенко Пӧрт «Фламенкерия» почылтын – тиде икымше фламенко школ Российыште, кудыштыжо занятий-влакым испан туныктышо-влак вӱдат. Вес эллаште

2004-ше ий гыч кажне ийын февральыште Фламенко Фестиваль Лондонышто эрта. Тыгак ик эн кугу фламенко фестиваль американ Альбукерке олаште эрта (Нью Мексико штат). Украиныште фламенко фестиваль Киев олаште эртаралтын (2006-шо ий марте), Одессыште (Фламенко да Латиноамерикан тӱвыран ончыкталтмыже 2011-ше ийыште), Львовыште (2010-шо ий гыч тӱҥалын). Кумдан фламенком тыгак «Нелли Сюпор приглашает» фестивальыште ончыктымо, нуно тушто 2010-шо ий гыч эртаралтыт Киевыште, Севастопольыште, Совиньоныште (организатор Нелли Сюпор).

Кумдан палыме фламенко артист-влак тӧрлаташ

  • Niña de los Peines, Lola Flores, Fosforito, Niña de La Puebla,
  • Кармен Линарес
  • Рамон Монтойя-кугыракше (Ramon Montoya), Пако де Лусия (Paco de Lucia), Висенте *Амиго (Vicente Amigo), Маноло Санлукар (Manolo Sanlúcar), Р. Рикени (R. Riqueni), Пако *Серрано (Paco Serrano), Рафаэль Кортес (Rafael Cortes)(гитар)
  • Антонио Гадес и Марио Майя (Mario Maya) (куштымаш)
  • Камарон де ла Исла (Camaron de la Isla) и Энрике Моренте (мурымаш)
  • Бланка дель Рей (Blanca Del Rey)
  • Антонио Каналес (Antonio Canales)
  • Антонио эль Пипа, Хавьер Мартос (куштымаш)
  • Хосе Рэйес (Jose Reyes) (гитар, мурымаш)
  • Gipsy Kings, Мансанита (гитар, мурымаш)
  • Santa Esmeralda (диско, ушалтын гитар)
  • Rocío Márquez
  • Лена Эрнандес
  • Эва Ла Йербабуэна (Eva La Yerbabuena)
  • Сара Барас
  • Кортес, Хоакин

Оҥай лектыш-влак тӧрлаташ

Фламенко куштымашым ончыктышо Хоакин Кортес чыган-влакын посолжо Европо союзышто лийын.

«Дуэнде» - фламенко куштымашын чонжо, испан йылме гыч кусараш гын, «тул», «магий», «шижмаш» манмым ончыкта. XIX курым покшел марте фламенко куштымашым чыган ӱдырамаш-влак чара йола куштеныт.

Компас (Compás) тӧрлаташ

Булериа фламенко сӱрет ден. Тиде сӱрет Вестсад ойлымашысе America мурышто кучылталтеш.

Компас исп. Compás – испан мут, кудыжо метр да тактын улмыжым ончыкташлан кучылталтеш. Тыгак тудо ритмике циклыш пурташ лиеш, ритмике схемыш иктаж-могай ойыртемалтше стильыште.

Компас умылымаш фламенко куштымашын умылашыжын ик эн тӱҥжӧ. Чучкыдын компас умылымаш ритм умылымаш дене лугат, но компас пеш келге умылтарымашым йодеш, тыглайысе мурсем стиль ден таҥастарымаште, фламенко гитарист деч посна шокталтеш гын, компас кидсовым перкалыме да парня ден ӱстел ӱмбалмым тӱкымым ончыкта. Компасын тӱҥ пашажым шукташлан гитарист расгеадо шокте модышым кучылт кертеш, але тыгак кӱшыл дека але обечайке перкалыме ден. Аккорд-влакын вашталтмыштым пеш сай кӱлешан тактын ужашыже-влак ончыктат.

Фламенко годым эн тӱҥжӧ кум стиль-влак кучылталтыт: кок долян, кум долян, тыгак латкокдолян тактын тӱрлӧ йыжыҥ-влак. Южо стиль-влак ик келгытлык ден гына кучылталтмыжым кораҥден кертыт (тона, малагенья, таранто, тыгак южо фанданго стильын ойыртемже-влак).

2/4 или 4/4 кугытан. Тиде кугытлык кучылталтеш:танго, тьенто, чыган румба, самбра ден тангильо куштымаште. 3/4 кугытлык. кучылталтеш фанданго да севильяныште, тудо чыган гыч толшо направленийым ончыкта, молан манаш гын, 3/4 и 4/4 кугытан чыган мурсемлан йӧршӧ огытыл.

Латкок долян ритм шукыж годым 6/8 + ¾ ушымаш гыч лектеш, а южгунам 12/8. Латкок долян ритм фламенко направленийыште эн чӱчкыдын ужаш лиеш, ойыртемже-влак шогат эн виян доле-влакын кушто улмышт гыч, тиддеч посна тиде верланалтме ритмын классик ончымашлан келшен огеш тол. Кок да кум долян тӱшка-влакын ваш вашталтмышт пеш чот испан калык куштымаште чапланен( 16-шо курым). Тиде сарабанда, jácara and canarios.

Латкок долян ритмын кум типшым ойыраш лиеш, нуно шке схемышт, виян дольын кушто улмышт ден ойыртемалтыт: солеа, сигирийа, булериа.

  1. петенера и гуахира: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12. Как стильыштыжат тӱҥалтышлан латкокымшо виян доле шотлалтеш, тыге лектеш: 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11…
  2. сигирийа, ливьяна, серрана, кабалес: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12. Сигирийя солеа гай, но кандашымше доле дене тӱҥалеш
  3. солеа, тыгак кантильян подстильже: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12. Гитар музыкым сайын возашлан шукыж годым келгытлык тыглай 3/4 дене палемдалтеш.

Булериам фламенко стильын палыжлан шотлаш лиеш, молан манаш гын тудын латкок долян ритмик сӱретше 3, 6, 8, 10 да 12 доле-влаклан шӱкалтыш дене шокталтеш. Пырля шокталтше кидсовыш-влак куд долян группа дене ышталтшаш улыт.