Марий Пыламарий
Марий Пыламарий (Пыламарий) (рушла Мари-Билямор) — Российыште Марий Элын Марий Тӱрек кундемыштыже верланыше сола. Пыламарий ял шотан илемын рӱдерже. Калыкчот: 1062 еҥ (2000 ий)[3], 872 еҥ (2010 ий)[4].
| Сола | |
| Марий Пыламарий | |
|---|---|
| рушла Мари-Билямор | |
| 56°50′28″ с. ш. 49°54′06″ в. д.HGЯO | |
| Эл |
 Россий |
| Федераций субъектше | Марий Эл |
| Кундем | Марий Тӱрек |
| Эртыш да географий | |
| Негызлыме | 1521 ий |
| Икымше гана палемдыме | 1722 |
| Шагат ӱштӧ | UTC+3:00[d] |
| Калыкчот | |
| Калыкчот | ▼872 еҥ (2010) |
| Калык-влак | марий |
| Инаныше-влак | чимарий, танле |
| Официал йылме | марий йылме да руш йылме |
| Цифрр идентификатор-влак | |
| Телефон код | +7 83634[1] |
| Почто индекс | 425511[2] |
| Автомобиль код | 12 |
|
|
|
.svg)
Верланыме вер
тӧрлаташМарий Тӱрек ола сынан посёлко деч 18 километр йӱдвел-эрвел могырно верланен.[5]
Сола лӱм
тӧрлаташСолан лӱмжӧ ушымо кок марий мут гыч лектын: «пыла» + «марий» = «пыламарий». «Пыламарий» — Пыла эҥер воктене верланыше марий-влак.
Эртымгорно
тӧрлаташВерысе калык сонарыш коштын, тудын дене илен, сатум налашлан янлык коваштым ужален. Вара эркын-эркын мландым куралмаш, шурным куштымаш деке кусненыт. Архив кагазлаште 1722 ийыште возымо: «Черемисский Билямор яллан 201 ий». Тугеже, яллан негызым 1521 ийыште пыштеныт.[3]
XIX курым мучашыште ты верыш Казанкин тукымлӱман купеч толын. Уржумка эҥер серыште кок пачашан кӱ пӧртым шогалтен, 1,5 сажень кӱкшытан кермыч печым ыштен. Лишыл жапыште Казанкин купеч ты верыште уло ужалме-налме пашам кидышкыж налын, кевытым, трактирым, унагудым почын. Октябрь революций деч вара купечын чыла поген налыныт, суртыштыжо школым почыныт.
1907 ийыште Черемисский Билямор селан кресаньыкше-влак пожарный дружиным чоҥеныт, тушко 20 кресаньык ушнен. Дружинын шке тистыже да герб печатьше лийын. Марий мландыште тиде икымше пожарный подразделений лийын. Кемым ургашлан ик мастерскойым, кермыч заводым, кишым шолтымо заводым шогалтеныт.
Селаште арестант пӧрт лийын. Октябрь революций деч вара Черемис Пыламарий села Уржум уездыште волостной рӱдерыш савырнен. 1918 ийыште Пеледыш тылзын Йошкар Армийыш колташлан селаште имньым погеныт.
Ӧрыктарыше статистике: 1919 ийыште Черемисский Билямор селаште 160 сурт лийын, 800 еҥ наре илен. 1923 ийыште Черемисский Билямор лӱм Мари-Пыламарий лӱмлан вашталтеш. Шужде шуко еҥ колен. Ныл ий жапыште шуко еҥ шужен колен. 800 еҥ гыч 474 еҥ гына кодын. 1922 ийыште селаште «Звезда» сельхозартель чоҥалтын.
Туныктымо паша
тӧрлаташИкымше школым 1872 ийыште почыныт. Тушто поянрак-влакын йочашт гына тунемыныт. Тунемше-влак коклаште марий-влак шагалын лийыныт. 1919 ийыште Сорла тылзын Калык туныктышын Вятский губернский пӧлкаже самырык специалист Николай Венценосцевлан школ-комунным почыш темлен. Варажым Николай Петрович возен:
|
Мый шкеже руш улам, Озаҥыште шочынам, Вяткыште тунемынам, но марий мландыш логалмеке, вигак тиде поро да ушан калыкым уло шӱм чон дене йӧратен шынденам. Шуко жап тиде калык пычкемышыште илен. Мый умыленам: мыйын, туныктышын порысем - тиде калык коклаште пашам ышташ. |
|
Школым почмашыште Надежда Константиновна Крупская кугу полышым ыштен. Тунам тудо РСФСР Наркомпросын Главполитпросветыштыже ыштен. 1924 ийыште Ӱярня тылзын тудо ты школлан пионер значок, галстук, тисте-влакым, тӱжем книгам пӧлеклен. Варажым тиде школ городокым калык туныктыш станцийыш савыреныт, кугурак-влакымат туныкташ тӱҥалыныт.
Совет Ушем жапыште
тӧрлаташТыштак Марий Автономий областьыште икымше электростанцийым шогалтеныт, тыштак икымше электролампычке ылыжын, тыштак икымше йӱкын ойлышо радооустановко пашам ышташ тӱҥалын, Моско олан йӱкшым марий ялыш конден.
1933 ийыште Косолоп гыч агропедтехникумым тышке кусареныт, вара тудо педагогик техникумыш савырнен, варажым - педучилищыш. Марий Пыламарийыште уло республикылан самырык специалист-влакым ямдыленыт. 1951 ий марте (петыралтмыж марте) тиде училище 987 туныктышым ямдылен шуктен. Пыламарий школышто шинчымашым погышо Ведерников, Кальсин, Хлебников, С.Л. Щеклеин варажым шанче доктор да профессор лийын ыт, С.Р. Суворов - Совет Ушемын Геройжо лӱмым сулен, И.С, Гусем КПСС Марий обкомын икымше секретарьже лийын.
Лӱмлӧ еҥ-влак
тӧрлаташ- Венценосцев Ю.Н. — технике шанче кандидат, доцент.
[6] Волков Степан Емельянович — 1941–1945 ийласе Кугу Ачамланде сарын участникше.
[7] 
[8] 
[9] [10] 
[11] [12] 
[13] 
[14] 
Марьин Иван Ильич — Совет Ушем Талешке, 1941–1945 ийласе Кугу Ачамланде сарын участникше.- Отмахов Дмитрий Васильевич — МАССР-ын сулло артистше.
- Ямбарцев С.С. — марий калык кокла гыч икымше лётчик.
.png){kind=small}
Кылвер-влак
тӧрлаташЛитератур
тӧрлаташВаж-влак
тӧрлаташ- ↑ Телефонные коды Республики Марий Эл.
- ↑ Почтовые индексы. Республика Марий Эл, Мари-Турекский район.
- ↑ 3,0 3,1 Село Мари-Билямор (Пилямари, Пыламарий).
- ↑ Численность населения городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов. Мари-Турекский муниципальный район.
- ↑ Торалык Яндекс.Карте-влак ӱзгарын полышышт дене висалтын.
- ↑ Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».
- ↑ Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».
- ↑ Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».
- ↑ Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».
- ↑ Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».
- ↑ Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».
- ↑ Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».
- ↑ Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».
- ↑ Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».
.png)