Скелетон

Скелетон (англич. skeleton — скелет, каркас) — Телымсе Олимпиадын спорт тӱрлыкшӧ. Спортсмен, издерыш возын, ий курык гыч мунчалтен вола. Скелетонын лишыл родыжо бобслей да издер дене тыгалай мунчалтымаш. Но скелетонын издерже ойыртемалтеш. Тыглай издер деч нелырак. Руль уке. Спортсмен мунчалтымыж годым издерыште вуй ден ончыко, мӱшкыр валне кия. Кем денже издерым виктарен кертеш. Кок але ныл волымаш деч вара погымо очком ушат да сеҥышым ойырат.

Эртымгорно

Канаде мландыште илыше индеец-влак ожнысек издер дене курык гыч мунчалташ йӧратеныт. Нунын издерышт тобогган лӱмдалтын. Икымше гана тыгай модмаш нерген XVI-шо курымысо книгаште возеныт. А вот таҥасымаш-влакше шукерте огыл тӱҥалыныт. XIX курымышто англичан-влак Швецарийыште канымышт годым издер дене мунчалтеныт. Коклаштышт таҥасымашым эртареныт.

А икымше скелетон-издерым Швейцарийыште 1887 ийыште Санкт-Мориц олаште ыштеныт. Тиде ола воктенак таҥасымаш-влак чӱчкыдын эрташ тӱҥалыныт. Тунам таҥасымашште пӧръеҥ-влак гына шке вийыштым тергеныт.

1914 ийыште Европо кӱкшытысӧ таҥасымаш лийын. Икымше чемпионат деч вара паша шолаш тӱҥале. Ушымо Королевстве, УАШ, Франций, Швейцарий – тиде эллаште бобслей да скелетон модмаш-влак шарлаш тӱҥалыныт. Туштак индеец-влакын мунчалтымашышт – тобогган вияҥын. А теве скелетон 2-шо Телымсе Олимпиадын программышкыже пурен. Тунам Олимпиаде лач тиде Санкт-Мориц олаште эртен. Икымше чемпион лӱмым скелетон модмашште американец Дженнисон Хитон сулен. Ший медальым тунамак шольыжо Джон Хитон налын. Кумшо верым Великобританийысе спортсмен Дэвид Эрл оф Нортеск айлен.

Но кокымшо гана скелетон дене Олимпиадыште 20 ий эртымеке гына таҥасеныт. Адакат Санкт-Мориц олаште. Молан манаш гын, лач тиде олаште гына скелетон дене таҥасымашлан ий курык лийын.

1913 ийыште тобогган модмашын Калык-влак кокласе ушем чоҥалтын.

Кызытсе жапыште

Телымсе Олимпиадын программышкыже тиде спорт тӱрлык угыч 2002 ийыште пура. Тиде Солт-Лейк-Сити оласе олимпиадыште лийын. Россий шкенжым скелетонышто тергаш тӱҥалын гына. 1994 ийыште, тӱнямбалсе таҥасымашште. Тудо жапыште мемнан эн сай лектыш – тиде 18 вер гына ыле. Но Солт-Лейк сити оласе Олимпиадыште Екатерина Миронова 7-ше верым налын. А вара тӱнямбалсе таҥасымашште ший медальым сеҥен, да эше тудо корнышто писылыкым погымашште у рекордым шынден шуктен. Российысе спортсмен-влакын скелетонышто тиде икымше медальышт лийын. А Ванкуверысе олимпиадыште Российысе скелетонист Александр Третьяков той медальым налын кертын.

Тидым палаш оҥай

Скелетон издер тӱҥалтыште шагатыште нылле меҥге писылык дене кудалеш. Эн кугу писылыкше 130 меҥге марте лийын кертеш. Виктарчык почеш спортсменын да издерын ушымо нелытше 115 килограмм марте гына лийышаш. Удырамаш-влакын таҥасымашште – 92 килограмм марте. Южгунам спортсменын нелытше ок сите гын издерым кӱртнӧ дене нелемдат.