Теле (пагыт)

Тиде мутын вес ыҥже-влак улыт. Теле (ыҥ-влак) ончал.

Теле — идалыкын ныл пагытше гыч иктыже. Шыже да Шошо коклаште верланен. Теле кум тылзе жапыште эрта: Теле, Шорыкйол да Пургыж. Телым йӱштӧ, южын температуржо термометрыште 0 градус деч ӱлнырак, Мландыште южо вере лум лумеш.

Астрономий теле

Астрономий теле пагыт телымсе кечышогымаш (рушла зимнее солнцестояние) гыч шошымсо кечытӧр (рушла весеннее равноденствие) марте эрта (Мландын Йӱдвел полушарийыштыже 22 Теле гыч 21 Ӱярня марте, а Мландын Кечывалвел полушарийыштыже тиде жапшыте кеҥеж пагыт.

Теле кечышот

Кечышот почеш теле кум тылзе жапыште эрта: Мландын Йӱдвел полушарийыштыже — Теле, Шорыкйол, Пургыж (90 кече, кужемдыме ийлаште — 91 кече), Мландын Кечывалвел полушарийыштыже Пеледыш, Сӱрем, Сорла тылзылаште.

XVIII курым деч ончыч Москосо кугыжанышыште телым Рошто пайрем (25 Теле) гыч Благовещений пайрем (25 Ӱярня) марте шотленыт. Тошто кечышот почеш идалыкын кажне пагытшылан 91 кече да шагатын пел чырыкше логалын^[1].

Теле игече

Игычым эскерыше-влакын ойлымышт почеш теле йӱштӧ игече толмо дене тӱҥалеш. Кунам термометр кокласе температурым ноль деч ӱлнырак ончыкташ тӱҥалеш — теле толын.

Эн йӱштӧ тылзе — Шорыкйол (теҥыз воктене йӱштӧ вараш кодеш, садене тушто эн йӱштӧ тылзе — Пургыж). Но 1981—2010 ийысе нормо почеш Российын Европо ужашыштыже эн йӱштӧ тылзылан Пургыж тылзе шотлалтеш. Теле тылзыште пычкемыш эн шуко жап шога, но Мландын атмосферыже вигак йӱкшен ок шу, сандене январь тылзыште умбакыже йӱкша. Российыш теле йӱдвел-касвел гыч толеш.

Калык кечышот почеш теле покшым налме дене тӱҥалеш, лум шулаш тӱҥалме дене пыта. Игече вашталтыш-влак дене телым шотлаш гын, тудо 111 кече (27 Кылме гыч 17 Ӱярня марте) шуйна, кум тургымлан шелалтеш: