Частице

Частице - мутын але предложенийын значенийжым рашемдыше да грамматически рашемдыше да грамматический формым ыштыше служебный ойлымаш ужаш.

Частицын ойлымаш ужаш ойыртемже

• Шукышт огыт вашталт. Шöрымö частице-влак числа да лица дене вашталтыт.
• Шукышт предложенийын членже огыт лий. Грамматический формым ыштыше частице-влак предложенийын член составыш пурат.

Таза енын илышыже весела, паша лектышыже кушно. Тиде предложенийымак изиш весемда: Вет таза енын илышыжат весела, паша лектышыжат кушно. Танастарен, ойыртемым муза. Шонымаш путынек аралалт кодеш. Но вет шомак тудым виянденрак каласаш полша. Кок мутышто -ат уло. Тудат нине шомак-влакым ойыренрак ойлаш йöным пуа. Вет ден – ат частице улыт. Нуно предложений ден посна мутлан ешартыш вийым пуат. «Тунемде, чылажымат умылен налде , у илышым ышташ огеш лий улмаш», - шонен, Сану ошкылеш. (М. Шкетан.) Улмаш частице составной эртыше жап формым ышта.

Частицын ойлымаш ужаш ойыртемже

• 1)Частице-мутын але предложенийын значенийжым рашемдыше да грамматически рашемдыше да грамматический формым ыштыше служебный ойлымаш ужаш.
• 2)Шукышт огыт вашталт. Шöрымö частице-влак числа да лица дене вашталтыт.
• 3)Шукышт предложенийын членже огыт лий. Грамматический формым ыштыше частице-влак предложенийын член составыш пурат.

Таза енын илышыже весела, паша лектышыже кушно. Тиде предложенийымак  изиш весемда: Вет таза енын  илышыжат весела, паша лектышыжат кушно. Танастарен, ойыртемым муза. Шонымаш  путынек аралалт кодеш. Но вет шомак  тудым виянденрак  каласаш полша. Кок мутышто  -ат уло. Тудат нине шомак-влакым ойыренрак ойлаш йöным пуа. Вет ден – ат   частице улыт. Нуно предложений  ден посна мутлан  ешартыш вийым пуат.
«Тунемде, чылажымат умылен налде , у илышым ышташ огеш лий улмаш», - шонен, Сану ошкылеш. (М. Шкетан.) Улмаш частице составной эртыше жап формым ышта.

Частицын значенийже

Значенийышт да кучылталтме ойыртемышт ден частице - влак кок тÿшкалан шелалтыт :

• ойлымым тÿрлö могырым рашемдыше
• грамматический формым ыштыше частице – влак.

Рашемдыше частице – влак шуко тÿрлö улыт.

• ончыктышо : теве, тевыс, вот, уна;
• ойырен палемдыше : веле, гына, гын, лач, лачак, иже, эртак, ятыр молат;
• йодмо: мо, а, вара, мо вара, вет, туге вет, ала, гала, але, ала- мо, разве, неужели да молат
• ушаныде ойлымо : чай, дыр, докан, ала-мо да молат;
• танастарыме : чылт, чылтак, пуйто, ялт, ялтак;
• таратыме: -я, -ян, тек, айда, айста, айдыза, ну, ну-ка;
• вияндыше: -ат, -ак, -с, -ыс, веет, эсогыл, эре, э, эй, ну и, ятыр молат.

  Палемдымаш.

Лончылымо годым чылаштымат « рашемдыше частице» манмат сита, тыгыде тÿшкажым ойлыдеат кодаш лиеш.

Мутын, мут сочетанийын але предложенийын значенийжым рашемдыше : мо, а, вара, мо вара, чай, дыр, докан, веле, гына, эсогыл, але, лач, чылт, чын, шол, -я, -ян, -с, -ыс, -ат, -ак, лай, теве, вот, уна.

Грамматический формым ыштыше : ом, от, ок, огеш, она, ода, огыт, шым, шыч, ыш, ышна, ышда, ышт, ит, ида, ынже, ынем, ынет, ынеже, ынена, ынеда, ынешт да молат.

• 1) шукыжо глаголын шöрымö формыжым ыштат, мутлан : ом кай, от кай, ок кай;
• 2) ыле, улмаш частице – влак эртыше жапын составной формылажым ыштат, мутлан : лудеш ыле, лудеш улмаш, лудын ыле, лудын улмаш.

Шарналтыза : нине частице – влак глаголын могай наклонений ден жап формыжым ыштат? Могай шöрымö частице – влакым тыште каласыме огыл?

 Единственный числаште

• 1) ом шым омыл - ынем
• 2) от шыч отыл ит ынет
• 3) ок ыш огыл ынже ынеж

 Множественный числаште

• 1) она ышна онал - ынеда
• 2) ода ышда одал ида ынена
• 3) огыт ышт огытыл ынышт ынешт

  Частицым возен моштымаш

• 1) -я, -ян, -ла, -лай частице – влак дефис гоч возалтыт :пуро-я, каласе-ян, толеш-ла, чевер-лай.
• 2) -ат,-ак,-с, -ыс, -ше (-шо,-шо), -же (-жо,-жо) частице – влак пырля возалтыт : кызытат, тачат, тольыс, ойлышыс, пÿртÿсшö, кечыже.
• 3) Молышт посна возалтыт, мутлан : ойла аман, толеш докан, кертеш вет, шып гына кая.

  Кышкар:Частицым лончылымаш
Лончылымо радам

• 1) Ойлымаш ужаш.
• 2) Морфологический ойыртем : а) значений тÿшка,

 б) вашталтдыме мут, в) шöрымö частицын наклоненийже, жапше, числаже ден    лицаже.

• 3) Предложенийыште рольжо.

Тыге лончылыман Порым палыметым ит шылте. (Калыкмут.)