М. Шкетан лӱмеш Марий кугыжаныш драме театр
М. Шкетан лӱмеш Марий кугыжаныш драме театр (калыкыште Шкетан театр) — марий калыкын эн тошто кончерже. Йошкар-Олаште верланен. Шочмо кечыжлан 1919 ийын Кылме тылзын 29 кечыже шотлалтеш. Тиде кечын Советский Передвижной театра народа мари Тыныш Осыпын пьесыж почеш шындыме "Закон шӱмлык" икымше спектакльым ончыктен.
П. Васильевын фотожо.
Эртык
тӧрлаташКызытсе М.Шкетан лӱмеш Марий кугыжаныш драме театрлан негызым 1 Кылме 1919 ийын пыштыме. Ноябрь тӱҥалтыште Озаҥ губернийысе калык туныктымо пӧлкан театр шотышто секцийже Царевококшайск кундемысе Ошламучаш ялын драма кружокшо негызеш «Марий калыкын икымше куснылшо театржым почмо нерген» пунчалым луктын. Тиде коллектив 29 ноябрьыште Сенькан ялысе школеш Тыныш Осыпын (И.А.Борисов) «Закон шумлык» пьесыж почеш икымше спектакльым модын ончыктен.
| «Мо оҥайже, тӱҥалтыште марий ӱдыр-влак артистлан каяш тоштын огытыл. «Тиде – ия модыш» манын, ача-авашт лӱдыктеныт. Нуным трудфронтыш – чодыра пашаш – наҥгайыме семын мобилизаций дене кондаш логалын. Тыге латкандаш еҥан коллектив чумырген, нунын коклаште куд ӱдырамаш лийын». |
| — драматург А.Волков «Кӱкшыт гыч кӱкшытыш» статьяштыже («Илышын воштончышыжо», 1994 ий). |
1929 ийыште Шыжа тылзын Марий кугыжаныш театр ышталтын. 29 Кылме 1948 ийыште МАССРысе министр-влакын Каҥашыштын пунчалже почеш Марий кугыжаныш театрлан М. Шкетанын лӱмжым пуеныт.
Театр шочмо ийын О.Тынышын «Закон шумлык» пьесыж деч посна эше И.Ошламучаш (И.Беляев) ден Арпикын (А.Белков) «Тупела илышыжым» сценыш лукмо. Кок пашамат режиссер семын И.Беляев шынден. 1920 ийыште драматург семын А.Конаков, Николай Мухин тыршат, вара театрыш Сергей Чавайн ден Майоров-Шкетан толыт. Тылеч вара 1937 ий марте, рушла гыч кусарыме икмыняр пьесе деч посна, репертуарым тӱҥ шотышто лач нине кок драматург пойдареныт.
Тыге, 1921 ий гыч 1937 ий марте марий кончерыште С.Чавайнын 10 пьесыже шындалтын: «Автономий», «Кайыклудо», «Пудыранчык Эрмак», «Ямблат кӱвар», «Кугуяр», «Илыше вӱд», «Мӱкш отар», «Марий рота», «Акпатыр» да «Окса тул». М.Шкетанын сценеш «иланыше» икымше драматургический произведенийже «Сардай» лийын. Тудым писатель шкежак режиссер семын шынден да тӱҥ рольым модын. Тугодсо репертуар списке почеш М.Шкетан С.Чавайн деч шагалрак шындалтын. 1923-24 ийласе «Ачийжат-авийжат» ден «Шошым сеҥен» драмыже-влак деч вара у пашаже-влак 1933 ийыште гына ончыкталтыныт: «Шурно», «Важык вуян йыдал».
М.Шкетан колымеке, а С.Чавайным «калык тушман» семын лӱен пуштмеке, театрыште утларакше кусарыме пьесылам шынденыт. 1938 ийыште С.Николаев драматург семын конча: «Салика» ден «18-ше ий» пьесылаже сценыш лектыт. 1944 ийыште у автор семын Николай Арбан («Янлык Пасет») ден И.Смирнов («Асан ден Кансыл») палыме лийыт. 1949 ийыште икымше гана театр сценыште А.Волков «Шочмо ялыште» пьесыж дене конча.
1956 ийыште Сергей Григорьевич Чавайнын лӱмжӧ да чапше реабилитацийыш логалын, тыге марий сценышке Чавайнын «Мӱкш отар», «Акпатыр», «Марий рото» пьесыже-влак пӧртылыныт.
1998 ийыште Марий кугыжаныш театр «Золотая пальма» Калык-влак кокласе театральный призым сеҥен.
2002 ийыште М. Шкетан лӱмеш Марий кугыжаныш театр — М. Шкетан лӱмеш Марий кугыжаныш драме театрыш савырнен.
Актёр-влак
тӧрлаташ
- Россий Федерацийын сулло артистше, Марий Эл Республикын Калык артистше Василий Валерианович Домрачев, театр да кино актёр, режиссёр;
- Россий Федерацийын сулло артистше-влак: Олег Елизарович Кузьминых, Маргарита Егоровна Медикова, Иван Викентьевич Смирнов, А.Т.Тихонова, А.Г.Страусова, Г.М.Пушкин, Т.Г.Григорьев, И.Т.Якаев, М.Т.Романова, И.С.Матвеев, М.М.Михайлова, Г.Н.Иванова-Ямаева, В.М.Горохов, Г.Р.Копцев;
- Марий Эл Республикын Калык артистше-влак: В.Д.Бурлаков, Антонова, Антонина Алексеевна, Макарова, Раисия Васильевна, Строганова, Светлана Васильевна, Харитонова, Ольга Федотовна, А.А.Филиппова, М.Н.Сапожникова, Р.А.Руссина, И.И.Россыгин, И.С.Никитин, Ю.И.Рязанцев, В.Г.Саввина, О.Г.Харитонова, Р.И.Макарова, З.М.Долгова;
- Марий Эл Республикын сулло артистше-влак: Алексеев, Роман Юрьевич, Алексеев, Юрий Валерьевич, Бирюков, Александр Васильевич, Бусыгин, Андрей Витальевич, Данилов, Сергей Ксенофонтович, Егошина, Алина Николаевна, Почтенева, Марина Георгиевна[1], Сандакова, Светлана Викторовна, Сергеев, Евгений Аркадьевич.
Режиссёр-влак
тӧрлаташТеатр шочмо почеш спектакльлам артист да драматург, тыгак ӧрдыж гыч толшо режиссер-влак И.Беляев, А.Янаев, М.Шкетан, Н.Календер шынденыт. Икымше марий профессионал-режиссер семын А.Маюк-Егоров (1933 ий гыч) палыме. Но тудым 1938 ийыште «калык тушман» семын лӱен пуштыныт. Вес марий режиссер С.И.Иванов (1956 ий гыч) лийын. Вара семын театрым вияҥдымаште С.Кириллован, В.Пектеевын, О.Иркабаевын надырышт кугу. М.Шкетан лӱмеш Марий кугыжаныш драма театрын тӱҥ режиссержылан Марий Элын калык артистше, киноактер В.Домрачев ыштен. Кызыт театрын тӱҥ режиссержылан Марий Элын сулло артистше Роман Алексеев тырша.
Но марий кончерын 85 ияш историйыштыже кугу рольым эше ятыр режиссер модын. Нунын кокла гыч ниныштым поснак палемдыман: Н.Станиславский, Г.Иоселиани, Г.Крыжицкий, Н.Леготин, И.Бабенко, М.Толчинский, Н.Лузгинов, В.Рудзей да ятыр молат.