Ӱпӧ губерний
Ӱпӧ губерний (Уфи́мская губе́рния) — Россий империйын административ единицыже. Губернский ола — Ӱпӧ. Оренбург губернийым Ӱпӧ да Оренбург губерний-влаклан шелме дене 1865 ийыште чоҥымо.
Эртык
тӧрлаташ- Тӱҥалтышыште Пётр Первый кугыжа жапыште 1708 ийыште губерний-влакым ыштыме годым тиде мландым Озаҥ губернийыш пуртымо.
- 1719 ийыште Озаҥ губернийын Ӱпӧ провинцийже ышталтын, тушко Ӱпӧ, Пӱрӧ (ола)Пӱрӧ да Мензелинск ола-влак пуреныт.
- 1744 ийыште Ӱпӧ провинций Оренбург губернийыш пурен.
- 1744 ийыште Ӱпӧ наместничество ышталтын, тушко Ӱпӧ да Оренбург область-влак пуреныт.
- 1781 ийыште Ӱпӧ наместничествын лӱмжым Оренбург губернийыш ваштылтеныт.
- 1865 ийыште Уфимский, Белебеевский, Бирский, Златоустовский, Мензелинский да Стерлитамакский уезд-влак гыч Ӱпӧ губерний чоҥалтын.[1]
XX курым тӱҥалтышыште тиде мландыште 122 005 км² кумдыкышто 2 567 тысяч еҥ илен.
Совет жапыште
тӧрлаташ- Тӱҥ статья: Башкир АССР (Пошкырт Эл)
Ӱярня тылзын 20 кечынже 1919 ийыште «Соглашение центральной Советской власти с Башкирским правительством о Советской Автономной Башкирии» келшыкым пеҥгыдемденыт, тудын почеш Изи Башкирийын (Малая Башкирия) Яланский кантоным негыленыт. Челябинск уездын Катайский, Сарт-Калымовский, Сарт-Абдрашитовский да Карасевский волостьшо-влак пуреныт. 23 Ӱярняште 1919 ийыште Бирский уездын кечывалвел-касвелысе ужашыже, Стерлитамак уездын йӱдвел-эрвелысе ужашыже-влак Башкир АССРышке пуреныт.
Губернаторы
тӧрлаташ| Лӱм | Титул, чин, званий | Пашам ыштыме жап |
|---|---|---|
| Аксаков Григорий Сергеевич | действительный статский советник | |
| Ушаков Сергей Петрович | действительный статский советник | |
| Щербатский Ипполит Фёдорович | действительный статский советник | |
| Левшин Владимир Дмитриевич | действительный статский советник | |
| Шрамченко Павел Платонович | действительный статский советник | |
| Щепкин Николай Павлович | действительный статский советник | |
| Полторацкий Пётр Алексеевич | камергер, действительный статский советник | |
| Норд Лев Егорович | генерал-майор | |
| Логвинов Николай Христофорович | действительный статский советник | |
| Богданович Николай Модестович | действительный статский советник | |
| Соколовский Иван Николаевич | генерал-майор | |
| Ключарёв Александр Степанович | действительный статский советник | |
| Башилов Пётр Петрович | действительный статский советник |
Калык
тӧрлаташ1897 ийыште возалтмаш почеш Ӱпӧ губернийыште тыгай калык илен:[2]:
| Уезд | пошкырт-влак | руш-влак | суас-влак | марий-влак | чуваш-влак | мещеряк да тептяряк-влак |
мордва-влак | удмурт-влак |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Губерний тичмашын | 41,0 % | 38,0 % | 8,4 % | 3,7 % | 2,8 % | 2,8 % | 1,7 % | 1,0 % |
| Белебеевский | 53,8 % | 20,4 % | 11,3 % | 1,7 % | 7,3 % | 2,2 % | 2,4 % | … |
| Бирский | 52,7 % | 28,4 % | … | 13,3 % | … | … | … | 4,3 % |
| Златоустовский | 27,7 % | 65,5 % | 1,1 % | … | … | 4,2 % | 1,2 % | … |
| Мензелинский | 32,4 % | 32,6 % | 28,2 % | … | … | 3,9 % | 1,2 % | … |
| Стерлитамакский | 35,4 % | 40,0 % | 6,2 % | … | 7,3 % | 4,9 % | 4,9 % | … |
| Уфимский | 30,7 % | 61,2 % | 1,2 % | 1,1 % | … | 2,7 % | 1,0 % | … |