Бикмурзин, Анатолий Иванович

Анатолий Иванович Бикмурзин
Анатолий Иванович Бикмурзин
	Анатолий Бик
Шочмаш дене лӱм	Тоймырза
Шочын	1915 ий 19 теле
Шочмо вер	Россий империй, Ӱпӧ губерний, Пӱрӧ уезд, Пӱрӧмучаш ял
Колен	1980 ий 20 теле (65 ий)
Колымо вер	Марий Эл, Йошкар-Ола ола
Эл	Российская империя[d]; Совет Социализм Республик-влак Ушем;
Тыршымаш алан	журналист, школьный учитель, редактор, серызе, почеламутчо, кусарыше
Чап пӧлек да премий

Анатолий Бик (Анатолий Иванович Бикмурзин) (1915 теле 19, Россий империй, Ӱпӧ губерний, Пӱрӧ уезд, Пӱрӧмучаш ял — 20 теле 1980, Марий Эл, Йошкар-Ола ола) — марий серызе, почеламутчо, кусарыше, журналист, СССР Серызе-влак ушемын йыжъеҥже (1947), 1941–1945 ийласе Кугу Ачамланде сарын участникше.

Илыш корныжо

Автобиографий

             «…Изи ото вошт лекмеке, уло корнывож.
             Корнывожышто шукерте кушкылда ик кож.
             А тышечын пеш торашке раш коеш йырваш:
             Вик пурлаш- Пӱромучашке, а шолаш- Козаш»
                                                                     А. Бик

Мый 1915 ий 19 декабрьыште шочынам. Авамын, тунемдыме марий ӱдырамашын, ойлымыж почеш, мый Шорыкйол деч кок арня ончыч мончаш шочынам. Чынжымак, эрвел марий коклаште Шорыкйолым январь тӱҥалтыште пайремлат ыле.

Шочмо верем – Пошкырт кундем, Мишкан район, Пӱрӧмучаш ял. Ешна кугу ыле. Мый йоча кокла гыч кумшо улам. Мый дечем изи эше ныл эрге лийын. Мый дечем кугужо акам да изам лийыныт. Но 1917 ийыште ме изам дене коктын шедыра дене нелын черланенна. Изам чытен кертын огыл, колен… Ачам пашам йӧратыше кресаньык ыле. Тудо чыла пашаланат мастар лийын: пӧртым ыштен, коҥгам оптен. Кольмым, терым ыштен ужала ыле. Сандене, ешна кугу ыле гынат, шужен шинчен огынал. Мылам изинекак ял озанллык пашаште ачамлан полшаш логалын: тырмаленам, куралынам, шудым соленам, тулеч молат.Сандене, ялысе школым пытарымек, ныл ий годым озанлык пашаште тыршаш логалын. Тунемаш 1932 ийыште, 17 ийыш тошкалмек веле, каен кертынам. Тиде ийыштак ачам колхозыш пурыш, мыят Мишкан ШКМ-ш (колхоз молодёжь школыш ) тунемаш кайышым.

(А. Бикын автобиографийже гыч. 1979).

Алмашлӱм нерген

Йоча-влак эн сай произведенийыштым «Ямде лий!» газетыш колтылыныт. Икана, Бикмурзинын заметкыжым печатлыме годым редакций пашаеҥ-влакын титакыштлан кора авторын фамилийже гыч «мурзин » ужаш ала-кузе лектын возын, «Бик» гына кодын. Илен-толын, тиде мутак фамилий поэтын псевдонимышкыже савырнен.( Г.Зайниев )

«Мемнан поэтна»

Мый Толя Бикмурзин дене 1932 ийыште Мишкан ШКМ-ште палыме лийынам. Тудо изи капан каҥгарак рвезе ыле. Толя 5 классыштак литературым йӧратымыжым ончыктыш. Книгам шуко ока ыле. Кудымшо классыште почеламутым серкалаш пиже. Тунемше- влакын почеламутым возаш толашымыштым ужын, туныктышо И.Н. Аптрашин литкружокым чумырыш. Занятий арня еда лиеден. «Рвезе вий» лӱман литературный журналым луктынна. Тышан утларакше Толян возымыжо печатлалтын. Тудым школышто «мемнан поэтна» маныт ыле. 1934 ийыште районыш Я. Ялкайн тольо. Тудо поснак Толян возымыж дене интересоватлалте. Очыни, Я. Ялкайн тунамак Толян талантшым пален налын да тыршен тунемаш кӱлмым шижтарен. (Журналист Я. Агеевын шарнымашыж гыч. 1965 ий.).

«Йошкар-Ола, вашкем мый тыйын шокшо помышкет!»

1935 ийыште, шке илышыжым Йошкар-Ола дене эрелан кылда.Тиде ийынак С. Чавайн дене вашлиеш. Поро мурызым йӧратыме да пагалыме кумыл,тунамсе куан шулыш шӱм-чонешем ӱмырешлан кодыныт.

                  Тидлан кеч ынде о мыняр ий эртa
                  Вуемымамат шукерте чал «чевертыш»,
                  Но тудын кидшым вачыштем шижам!
                  (А. Бикын шарнымашыж гыч.1969).

1937 ийыште тудо Марий пединститут пеленсе рабфакым тунем пытарен. Тиде ийынак «Илыш муро» лӱман первый сборникше лектын. А. Бик шке семже, шке йӱкшо мыняр гынат палдырнен. «Илыш муро» деч вара поэтын «Мыйын шӱдырем», «Толмо корно», «Тыныс эр», «Шошо мардеж», «Корно ӱжеш», « Шум саска» сборникше – влак да моло книгаже лектыныт. А. Бик военный службым 1937-1939 ийлаште Нижний Новгород олаште эртен.

Анатолий Бикын 1942- 1945 ийласе поэзийже

Самырык педагог да Анатолий Бикын сар темылан возымо икымше почеламутшо «Ме миллионлын улына» манылтын. Ты возымыжо ончычсо Сотнур районын «Большевик» газетешыже 29 июньышто лектын да тетла нигушанат савыкталтын огыл. А. Бик фашист тушманым вурса, садыгак сеҥышашлан ӱшанымыж нерген ойла: Тый муат шканет шӱгарым, Врӱ ден лочышо пудий. Чӱктенат война пожарым; Тулешет йулет тый шке… Чӱктена ме эрык тулым Пич пычкемыш шем лукеш. Эрык илыш, эрык шӱлыш Лиеш мланде кумдыкеш! Тыгаяк шонымашан улыт «Нигунам!», «Ну, чеверын, таҥем, ну,чеверын», «Богатырь- влак ончык - талын!», «Учо», «Родина, тылат» да молат. Тунам А.Бик Сотнур велне илен да пашам ыштен. Кугу Корамас пеле кыдалаш школыш колтеныт, а икмыняр жап гыч Сотнур кыдалаш школыш налыныт. Сар туӱалмеке, вигак сар лоҥгаш ок логал. «Такше тыгай жапыште тыште кияш обидно»,-возен Миклай Казаковлан колтымо ик письмаштыже. Самырык журналист чоныштыжо фашист ваштареш оварыше шыдым почеламут корнылашке шыҥдарен. Лиеш учо -шыде,священный ты учо. Шке элжым йоратыше чыла калык деч! Но ынде мемнан деч чаманымашым ит вучо, Ты учо - шкендын шакше пашат верч! …15 мартыште 1942 ийыште армийыш каен. «Ну,чеверын » почеламутым возен. Нимогай книгашкат пурен огыл. Ну, чеверын. колхоз ялем, Пагыт шуын ойырлаш. Сылне нур ден олыклажым каем мый аралаш. Ну, чеверын, шӱмбел танем, Ок кӱл йӧршын ойгырмет. Йӧратымаш ден пиалетым Каем мые аралаш. Ну, чеверын,йолташем-влак, Мый каем осал бойлаш. Осал мут ден ида шарне, Шем тушманым сеҥымек, Сеҥымаш ден чапым налын, Толам угыч тендан дек… Армийыште А.Бик военный училищым тунем пытара, Калининский ден 2-шо Прибалтийский фронтлаште кредалеш. Латвий мландыште нелын контузитлалтме деч вара кужу жаплан госпитыльыш верештеш, 1945 ий июньышто пӧртылеш. Отечественный сар жапысе лирикыже - марий поэзийын ик эн сай страницыже.Тудо нигунамат ок тоштем да боевой подвиг дене иктӧр шога. Сар да йӧратымаш – нине кок умылымашым тунамсе жап пеш чот лишемден, ойыраш лийдымын кылден.Кунам айдеме йӧрата да шкежат мӱндыр таҥжын, пелашыжын йӧратымыжым шижын шога, тудо патырын кредалеш.

                                      «Шижам мый шокшо шӱлышетым.
                                      Эре улат тый воктенем.
                                      Келшымашнам, чечен жапетым
                                      Ты вашпижмаште аралем!»

«Вучо, йӧратен, иле,шӱлыклан вуйым ит пу, мемнан садак вашлийшашлан чот ӱшане» - тыгай шонымаш дене Бикын война годсо пӱтынь лирикыже шындаралтын. А. Бикын геройжо война корнышто нравственно ятырлан кушкын, шӱм-чонжым але марте улшо куштыра деч эрыктен, Родиным чот йӧратыше да тушманым ужмошудымо лияш тунемын, тудо лӱддымо салтак да яндар чонан. Тул коклаште тудын тыгай шонымаш шочеш: тыныс илышыш, шочмо суртыш, йоратыме тан дек портылмо корно Берлин гоч эрта.

                                      Пӧртылшаш корнем западыш шуйналтын,
                                      Чапле сеҥымаш дене тый декет мия.

Салтак илышын акшым пала,кажне бой деч вара землянкыш ик шонымаш дене толеш:

                                      «Мый таче угыч илыше кодым,
                                      тыге ынде мыняр гана.
                                      Чыла чытем: осалым, шучкым,
                                      Омак чамане илышем.
                                      Йолташем – влакемже ӱмыр мучко 
                                      Ынышт ӧпкеле мыланем.»

Илышым чот йӧратыше еҥ гына тиде илыш верч подвигым ыштен кертеш. Тыныс пагыт толмекат, теҥгечысе фронтовик чон ласкам муын ок керт: тудо пуля шӱшкымо, снаряд пудештме пылышыжлан солна, йолташыже-влакым шарна:

                                       «Таҥашем-влак малат шӱгарлаште,
                                       Мый гын илыше кодым тунам.
                                       Малат нуно герой- влак коклаште,
                                       Сеҥымашым коденыт мылам...

Сар жапыште возымыжым чумырен, вес ийжылан «Толмо корно »книгам луктеш. Поэт мӱндырно вучен илыше еҥлан эн шерге ойжым каласа, тудым ужаш да чон почын мутланаш шонымыж нерген увертара.Сар жапыште еҥ-влакын, ача-аван, ӱдыр-таҥын, пелашын-образышт путынь Родинын образше дене иктыш ушнен. Патриотический шӱлыш дене шындаралтше почеламут-влакым А. Бик тул кокла гыч, атака гыч луктын! Война деч вара поэт творческий пашажым вияҥден колта… Сар жапыште А. Бик республика дене, редакцийла дене, поэт йолташыже- влак денат кылым луштарен огыл. А. Бикын М. Казаковлан возымо серышыж гыч. 1942 ий: Салам, Миклай! Мый тыйым йомдаренам ыле. Возышым-возышым – вашмут уке. Возгалем изишак. Изи сборникым лукнем.Лӱмжо - «Родина , тылат!» Лукташ келшеныт…Таза Лий! Сеҥымашлан ӱшанен, запад велыш ончал. Поэзийым штык мучашеш нумалын, ончыко кай!Тиде кучедалмаш мемнан эрыкна,честьна, илышна верч. Поэзий верчынат кучедалмаш улеш. Чеверын. Толя йолташет. 1944 ий октябрь пайрем кечын «Марий коммунеш» почеламут да проза дене возымо «Шочмо калык лӱм дене» публицистический статьяже печатлалтын.

«Те тулык огыдал» пьесыже

Тиде пьеса ынде йӧршын мондалтын, манаш лиеш. Шке жапыштыже тудо кӱкшын аклалтын.Ким Васинын «Йоча литератур нерген»статьяштыже: «Анатолий Бик Отечественный войнан фронтешыже геройла колышо совет воин- шамычын ешышт верч элнан тыршымыжым ончыкта, тидын дене пырляк вес келге темым тарвата: достойный совет гражданин лияшлан изинекак ямдылалтман. Бикын пьесыже садланак кугу воспитательный характеран лийын. Мир верч кучедалме темым пуртымаш пьесым моткоч злободневныйыш, утларак кӱлешаныш савырнен»

Сар деч варасе сылнымут пашаже

Война деч вара, 1948-1952 ийлаште А.Бик Н.К.Крупская лӱмеш Марий пединститутышто тунемеш. Лач тунамак «Чодыра патыр-влак» поэмым да «Опанасын рвезе жапше» поэмын туҥалтыш ужашыжым воза. Анатолий Бик – ныжылге шӱман поэт- лирик. Тудын произведенийлаштыже ме айдемын яндар чонжым, поро кумыжым, чот йӧратен да келшен моштымыжым раш шижына. А.Бик мыланна шуко почеламутым пӧлеклен.Иктышт изирак, весышт ятырлан шукырак улыт. Но кажныштыже ме еҥын ару шӱм-кылжым, йӧратен да ӱшанен моштымыжым, пиалым аклен да тудын верч кучедал моштымыжым ужына «Пиалем», «Салтак моҥго пӧртылеш», «Кузык»… Ятыр возымаштыже поэтын мыскараче кумылжо раш палдырна. А.Бик полмезе тукымлан «Кок йолташ» поэмым (1949), «Те тулык огыдал» пьесым, «Модыш пӧрт» почеламут книгам(1962), «Аршаш» поэма сборникым(1968) да молымат возен. Рвезылык – поэтын туҥ темыже. 1961 ийыште лекше «Шошо мардеж» почеламут ден муро книган лӱмжо гына огыл, а путынь содержанийже леве шошо мардеж гай! А. Бикын марий калык утларакше лирический поэзийын мастерже семын пала. Чынак, тудын эн кугу творческий сеҥымашыже поэзий дене кылдалтын. Но сылнымутышто ыштен кодымо пашаже поэзий кышкареш ок шыне. Уста лирик национальный музыкын эн массовой жаныржым вияҥдымаште кугу суапым ыштен – тудын шомакшылан композитор-влак витле утла мурым возеныт ( «Олмапу пеледме годым», «Ял покшелне, клуб воктене»…). Южышт калык муро семынак кумдан шарленыт. Вес йылме гыч кусарымым поэт чапле школлан шотлен да пашалан эреак мелын лийын. А. Пушкинын «Чыган- влак», М. Лермонтовын «Мцыри», чуваш литературын классикше Н. Ивановын «Нарспи» поэмышт, П. Ершовын «Пугыр имне» почеламутан йомакше да моло почеламутат А. Бикын тыршымыжлан кӧра марий йылме дене йоҥгалташ туҥалыныт. Поэт литература темылан ятыр статьям, рецензийым возен. 1976 ийыште Кугу Отечественный сар жаплан полеклалтше «Тул вӱд вошт» романжын икымше книгаже лектын. Пытартыш ийлаште автор тудым ӱмбакыже возен, но пашажым, тыгак ятыр моло творческий шонымыжым мучашке шуктен кертын огыл - 1980 ий декабрьыште ӱмыржо лугыч лийын.

Йолташыже-влак порын шарнат

К.Васин поэтын творчествыжым веле огыл, тудым шкенжымат пеш сайын пален. Эше сар деч ончычак, «Ямде лий» газетыште йоча творчестве полкам вуйлатымыж годым, А. Бик сераш гына туҥалше Ким Васинлан ой-каҥаш дене полшен.Шуко жап эртымеке, калык писательже 1995 ийыште тауштен шарналтен: «Мыланем сылнымутым йӧраташ вийым» А.Бик пуэн шоген. Икымше ойлымашем, почеламутем-влак лач тудын гоч эртеныт…Анатолий Бик нерген очеркым сераш тӧчышым,но иканаште шым керт (Чыла шарнаш шӱмлан пеш йӧсо, Анатолий сай йолташ ыле, ме кумытын – А.Бик, Ал.Ток, К.Васин- пеш келшена ыле, мемнам Ким- Бик- Ток маныт ыле. К.К. Васин Анатолий Бик нерген эн сай возымыжо – «Поэзия жизни» литературно- критический очерк, тудо «Восхождение» книгаш савыкталтын. Васин дене таҥастарымаште С. Вишневский студент годсо йолташыж нерген шагалрак серен, но А. Бикын поэзийжым аклаш тудат сай деч сай шомакым муын. «Мастарлык – писательын вийже» статьяштыже лудына: А. Бик шуко произведенийже калык деке шуын. Теве «Мыйын шӱдырем» почеламутшымак налаш. Тудо хрестоматийышкат пурен да М.Казаковын «Мый Москваште каем» почеламутшо семынак Марий калыклан моткоч палыме да йӧратыме лийын. Мыйын шонымаште, тудын ятыр почеламутшымат калык пала. Тыгай почеламутлан мый тудын «Трактористка Оксина», «Памаш корно», «Вичкыж – вичкыж мардежет», «Мемнан таҥна комсомол» да молымат шотлен кертам. Нине почеламутлан жапше годым композитор-влак мурым возеныт…А.Бикын ятыр почеламутшо калыкмут семын йоҥгалтеш да шӱмеш кодеш…Лудын лекмеке, шонен шинчет: поэт Америкым почын огыл, тыйын шонен коштметым гына каласен , но пеш сылнын.(С. Вишневский 1966)

Тӱҥ произведенийже-влак

Илыш муро : почеламут-вл. [Песня жизни : стихи]. Йошкар-Ола, 1937.48 с.
Мыйын шӱдырем : почеламут-шамыч [Моя звезда : стихи]. Йошкар-Ола, 1940.48 с.
Толмо корно : почеламут-шамыч [Пройденный путь : стихи]. Йошкар-Ола, 1946. 48 с.
Кок йолташ ; Окачи : поэма-вл. / А.Бик, В.Бояринова. [Два друга ; Окачи : поэмы]. Йошкар-Ола, 1949.40 с.
Тыныс эр : почеламут-вл. / А.Бик, М.Большаков [Мирное утро : стихи для детей]. Йошкар-Ола, 1951. 56 с.
Опанасын рвезе жапше : поэма // Пеледме корно : марий лит. антологий. Йошкар-Ола, 1951. С. 300—308.
Шошо мардеж : почеламут ден муро-вл. [Весенний ветер : стихи, песни]. Йошкар-Ола, 1961. 128 с.
Модыш пӧрт : почеламут-вл. [Игрушечный домик : стихи]. Йошкар-Ола, 1962. 36 с.
Шыде вате Варвара: йомак//Ончыко. 1964. № 3. С. 107—109.
Лирика блокнот гыч : почеламут-вл. // Ончыко. 1964. № 6. С. 58—60.
Почеламут-влак//Ончыко. 1965. № 6. С. 95—96.
Корно ӱжеш : лирика [Дорога зовет]. Йошкар-Ола, 1965. 96 с.
Калык мут семын ; Лирика : почеламут-вл. // Ончыко. 1967. № 4. С. 82-85.
Аршаш : поэма-вл. [Букет : поэмы]. Йошкар-Ола, 1968. 40 с.
Мыйын шӱдырем: почеламут// Ончыко. 1972. № 6. С. 19—20.
Шӱм саска : почеламут, муро, поэма [Плоды сердца : стихи, песни, поэма]. Йошкар-Ола, 1974. 184 с.
Тул-вӱд вошт : роман. 1-ше кн. [Сквозь огонь и воды]. Йошкар- Ола, 1976. 280 с.
У ялын сӱанже : поэма//Ончыко. 1981. № 2. С. 12—17.
Каватӱр гыч каватӱрыш : почеламут, муро, поэма-вл. [От горизонта до горизонта : стихи, песни, поэмы]. Йошкар-Ола, 1990. 136 с.

Вес йылмыш кусарыме произведенийже-влак

Лирика ; Сонеты / пер. А.Казакова, С.Макарова, В.Панова // На земле марийской. Йошкар-Ола, 1967. С. 46—50.
Лирика : стихи, поэмы. Йошкар-Ола, 1971. 96 с.
Желание : стихи / пер. А.Казакова // Север. М., 1972. № 9. С. 4.
Если б, скажем, ты стала рекою... : стихи / пер. А. Ойслендера // Песнь любви. Т.2. М., 1972. С. 122.
На закате ; Есть в глазах твоих...: стихи / пер. А. Казакова, А.Ойс- лендера // Песня, ставшая книгой : рожденная Октябрем поэзия. М., 1972. С. 375.
Наташа — учительница : стихи для детей / пер. В.Борисова. Йошкар-Ола, 1976. 16 с.
Разговор о счастье ; Песня ; Где ты ? : стихи / пер. В. Панова // Дружба. Йошкар-Ола, 1976. С. 49—51.
Руки ; Возвращение : стихи / пер. В. Панова // Между Волгой и Уралом. Йошкар-Ола, 1978. С. 80—81.
Стихи //Соловьиный родник. Йошкар-Ола, 1979. С. 125—130.
На закате / пер. А. Казакова. // Песня, ставшая книгой : рожденная Октябрем поэзия. 3-е нэд. М., 1982. С. 351—359.
Стихи//Соловьиный родник. Йошкар-Ола, 1984. С. 111—118.
Песня ; Где ты ? ; Моя эстафета : стихи / пер. В.Панова // Братство песенных сердец. Йошкар-Ола, 1990. С. 36—37.

Илышыже да творчествыже нерген литератур

Майн М. Анатолий Бикын кум поэмыже // Марий коммуна. 1949. 22 июля.
Чалай В. Рвезылыкын мурызыжо // Марий коммуна. 1965. 19 дек. Вишневский С. Мастарлык — писательын вийже // Ончыко. 1966. №3. С. 106-112.
Васин К. Поро муро // Ончыко. 1975. N9 6. С. 93—98.
Васин К. Поэзия жизни // Восхождение. Йошкар-Ола, 1984. С. 3—16. Зайниев Г. Лирикыже подвиг дене иктӧр // Арслан тукым. Йошкар-Ола, 1985. С. 114—126.
Писатели Марийской АССР : биобиблиогр. справ. Йошкар-Ола, 1988. С. 25-29.
«Ӱмыр кӱчык-кужу дене огыл...» // Ончыко. 1995. № 12. С. 123—132. Васин К. Поэзия жизни // Мишкан — песнь моя. Йошкар-Ола, 1998. С. 236—239.
Зайниев Г.З. Ты шӱдыр ок йом нигунам // Эр элем — эрвелем : очерк, шарнымаш. Йошкар-Ола, 2004. С. 3—61.
Биктышева Т. Поэт, писатель А. Бикын илыш-корнысо палыдыме лаштык // Актуальные проблемы финноугроведения. Бирск, 2004. С 141—145.
Бурков Л. А. Бикын творчествыже // Психолого-педагогические проблемы совершенствования системы повышения квалификации. Йошкар-Ола, 2005. С. 89—92.
Илыш мурызо // Ончыко. 2005. № 12. С. 99—102.
МБЭ. Йошкар-Ола, 2007. С. 49.

Кылвер-влак

Литератур

Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник / сост.: А.Васинкин, В.Абукаев и др. — Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008. — 752 с. С. 107-110.
В.Б. Исенеков «Арслан тукым». Йошкар-Ола, Марий книга издательстве, 1985.- 114с.
«Марий Эл» газет: «Пеледыш гай муро». Г. Зайниевын статьяже , 1990ий 19 декабрь, 4с.
«Марий Эл» газет: «Мурем, еҥ чоным тый авалте…». Г. Зайниевын статьяже №26,37, 42.-с.4
«Ончыко» журнал, «Ӱмыр кӱчык – кужу дене огыл». Г. Зайниевын статьяже, 1995,№12, 123-132с.
«Ямде лий» газет, «Ныжыл йӱкан мурызо». Г. Зайниевын статьяже 1995,№ 52, 3 с.