Йӱштӧ Кугыза

Йӱштӧ Кугыза (Йӱштӧ Коча, руш. Дед Мороз) — У ий пайремын эн тӱҥ персонажше. Йӱштӧ Кугыза марий-влак коклашке руш йомак-влак дене пырля толын. А тушко славян мифологий гыч. Вӱдым кылмыктыше апшат, теле йӱштын чурийже Йӱштӧ Кугызаш савырнен. Йӱштӧ Кугыза канде але йошкар мыжерым чия, кужу ош пондашым нумалеш, кидыштыже – тоя, йолыштыжо – портышкем. Кум имньым кычкен, издерыште кудалыштеш. Лумӱдыр дене эре пырля улеш.

Йӱштӧ Кугызан пырля пашам ыштыше йолташыже-влак
Россий
Дед Мороз ден Снегурочка (ru) Саган Убугун Паккайне Уэс Дадэ Йӱштӧ Кугыза ден Лумӱдыр Нишке Кыш Бабай (Qış Babay) Тол Бабай Хĕл Мучи (Хĕл Мучи) Чисхан але Эхээ Дьыл ден Хаарчаана Ямал Ири
Европа
Бабадимри Зюзя але Дзед Мароз ден Снягурка Дядо Коледа Деда Мраз Фазер Кристмас (en) Микулаш или Телапо Вайнахтсманн или Николаус Агиос Василис Товлис папа, Товлис бабуа Юлеманден и Юлениссен Daidí na Nollaig Папа Ноэль Баббо Натале Паре Надал Ziemassvētku vecītis, Salavecis Kalėdų Senelis Кышкар:Флагификаций/Македоний Дедо Мраз Мош Крэчун (Moş Crăciun) Синтаклаас, тыгак Kerstman Юлебукк але Юлениссен Свенты Миколай Пай Натал (pt) Мош Крэчун (Moş Crăciun) Деда Мраз Ежишек Дедек Мраз (Dedek Mraz(sl)) Ноель Баба (tr) Святий Миколай але Дід Мороз Йоулупукки Пер Ноэль Синтеклаас Деда Мраз Микулаш Юлтомтен Daidaín na Nollaig Jõuluvana
Азий
Şaxta baba Dzmer Pap Baba Chaghaloo Синтерклас Goosaleh Баба Ноель
Йӱдвел Америка
Санта-Клаус Пер Ноэль Санта-Клаус
Латин Америке
Папай Ноэл Viejito Pascuero
Африка
Papa Noël Goosaleh

Поснак шуко Йӱштӧ Кугызан вургемже нерген ӱчашат. Совет Ушем жапыште тунемынна йошкар мыжерым ужаш, а пытартыш жапыште ала могай канде тӱсан мыжерым йӱштӧ кугыза-влак чият. Но тӱҥалтышыште Йӱштӧ Кугыза канде да южгунам ош мыжерым чиен. Вара гына, XX курымышто йошкар тӱс вургемыште озаланен. Йошкар тӱс Совет Ушемын тӱсшылан, а вес шот дене Европысо Санта-Клаусын тӱсшылан келшен.

А Российыште 2005 ий гыч Кылме тылзын 18 кечынже Йӱштӧ Кугызан шочмо кечыжым пайремлат. Кечым йоча-влак ойыреныт. Калык пале почеш тиде кечын Великий Устюгышто чот йӱштӧ тӱҥалеш, теле шке вийжым налеш.

Илышкорно

Славян калыкыште

Йӱштӧ Кугызан илышкорно тӱҥалтышыже славян мифологий дене кылдалтын. Мороз, Морозко, Трескун, Студенец – лӱм-влак дене тудым лӱмденыт. Акрет славян-влак изи капан, чал кужу пондашан кочам сӱретленыт. Шӱлалта гын – мландыште йӱштӧ лиеш. Шинчавӱдшӧ — ийсӱс. Кылмен шичше мутшо – покшым. Ӱпшӧ - лум поран. Йӱштӧ Кугызан пелашыже – Теле. Теле пагытыште Йӱштӧ Коча олык, чодыра, уремлаште куржталеш да шке тояж дене перкала. Перкалымыж деч кугу йӱштӧ эҥерым, урем вӱдым, ер-влакым ий дене леведеш. А пӧрт лукыш тояж дене пералта гын – пырня шелеш. Кӧ кылмымылан шортын шинча але кылмымыж нерген кычкыра – тыгай-влакым Коча ок йӧрате. А йывыртыше, весела-влаклан тудо кап пеҥгыдылыкым да чевер чурийым пӧлекла. Кылме тылзе гыч ӱярня тылзе марте Йӱштӧ Коча моткоч виян улеш, туддеч Кечат лӱдеш. Тӱҥалтышыште Йӱштӧ Коча осал юмо-влак радамыште лийын. Эре сырен коштшо Йӱдвел оза нерген Некрасов «Мороз, Красный нос» поэмым возен. Тушто Йӱштӧ коча чодыраште кресаньык тулык ватым кылмыктен пуштеш, ӱдырамашын йочаже-влак шкет кодыт. Островскийын «Снегурочка» пьесыштыже Йӱштӧ Кугыза осал да виян коча улеш. Славян-влак пӱртӱс вийлан ӱшаненыт. Сандене тӱҥалтыште Йӱштӧ Кугыза шке калык надырым поген коштын, уда йоча-влакым мешакыштыже наҥгаен. Но жап дене койышыж вашталтын. Лумӱдыр дене пырля кошташ тӱҥалмыж дене Коча эше шке веле пӧлекым пуэда.

Совет Ушемыште

Икымше гана Йӱштӧ Кугыза 1910 ийыште Роштолан калыкыш лектын. Но кумдан шарлен огыл. Совет жапыште Йӱштӧ кугызан имиджше вашталтеш: тудо У ийлан йоча-влак дек пӧлекым конда. Тиде образым советысе кинематографист-влак 1930-шо ийлаште кучылтыныт. 1935 ийын Теле тылзынже Сталинын лишыл еҥже – Павел Постышев «Правда» газетыште статьям савыкта. Йоча-влаклан у пайремым темла. Харьковышто эн ончыч йоча-влаклан у ий утренникым эртареныт. Пайремлашке уныка – Лумӱдыр дене пырля толеш. Но ойлат, Йӱштӧ Кугызан кызытсе образшым Шнуй Николай – Санта-Клаусын, да славян-юмо-влакын койышышт гыч чоҥеныт. Совет Ушемысе фильм да мультфильмлан ӱшанаш гын, Йӱштӧ кугыза Йӱдвел Полюсышто ила.

Йӱштӧ Кугыза Руш танле черке дене

Ик шот дене Черке Йӱштӧ Кугыза ваштареш шога, вет тудо эше пӱртӱслан ӱшаныме жап гычак кодын. Чимарий йӱла семынак, Йӱштӧ Кугыза Черке йӱлалан келшен ок керт. А вес шот дене - тиде калык тӱвыра гыч персонаж. 2001 ийыште Вологдысо да Кугу Устюгысо епископ Максимилиан (Лазаренко) каласен: "Йӱштӧ Кугызан официал биографийыштыже Кочан тынеш пурымыж нерген возалтеш гын, РТЧ "Кугу Устюг - Йӱштӧ Кугызан шочмо верже" проект дене келша, да полша.

Кугу Устюг да Кукнур - Йӱштӧ Кугызан илыме верышт

Вологдо велыште 1999 ий гыч тиде проект Юрий Лужковын тыршымыж дене шыҥдаралтын. 1999 ийыште Теле тылзын 25 кечынже Кугу Устюг олаште Йӱштӧ Кугызан пӧртшӧ почылтыныт. Олашке турист поезд-влак Моско, Санкт-Петербург, Вологда олала гыч коштыт. Кызыт автобус маршрут-влакым келыштарыме. Проект тӱҥалме гыч Йӱштӧ кугызалан тӱрлӧ элла гыч миллион утла серыш толын, олаште сатукоштмаш (товарооборот) 15 пачаш кугемын, пашадымылык иземын.

Адрес Марий Элыште:

425467 Марий Эл, Шернур кундем, Кукнур сола, Йӱштӧ Кугыза

Сӱрет-влак

Совет Ушемысе маркыште сӱрет
Кугу Устюгышто Йӱштӧ Кугызан полатше
Утренник эрта
Йӱштӧ Кугыза "Российский лес" ярмиҥгаште