Кава юмо

Кава юмо — чимарий йӱлаште да марий мифологийыште Ош Поро Кугу Юмын полышкалышыже.

Ош туняште чылажат пешак кугу, висен кертдыме, нимучашдыме пасушко — Кава юмо деке погына. Шке верыштыже тудо кугу оза, пӱртӱсын вашталтмыжым тӱткын эскера да виктара. Тудын шудымӧ почеш мландӱмбалне умыр игече шога але мардеж тарвана, покшым возеш, тӱтыра, пыл-влак мландым авалтат, йӱр йӱреш. Кава юмо мландӱмбалсе илышымат тӱткын эскера, калыкым тӱрло азапыш логалме деч арала.

Кава юмын кум лӱҥгалтышыже уло. Нунын дене пайдаланен, кече, тылзе да шӱдыр-влак лӱҥгалтат.

Кава кашта-влак

Кава кум кашта гыч шога. Эн кӱшыл кашташте шӱдыр-шамыч да почаншӱдыр (комета)-влак верланеныт. Нуным каван тупрӱдыжлан шотлаш лиеш.

Покшел кашташте Кече Ава да индеш куштылго шӱдыр оза улыт. Нине пӧрдын шогышо индеш шӱдырым шанчыште планета-влак маныт. У Торъял кундемыште кумдан палыме онаеҥ Николай Иванович Сидоркин (ялыште тудым Ош Миклай маныныт) покшел кашташке тылзымат пурташ лиеш манын ойлен. Тылзе, очыни, покшел да ӱлыл кашта коклаште верланен.

Эн ӱлыл кашташте Пыл Ава, Мардеж Ава, Вӱд Ава, Кӱдырчӧ юмо, Волгенче юмо верланеныт. Кава юмын ӱлыл каштажым Мландын пыжашыжлан шотлыман. Мланде гыч кӱзымӧ годым тудо икымше кашта семын коеш. Мландӱмбаке кӱшыч волышо кеч-могай шӱдыр але космический уна ондак Кава юмо дене вашлиеш да, тудын ӱлыл каштажым эртен, мландышке шуэш.

Кавасе илыш шке ратше дене кая. Ожнысо калык ой почеш, тушто ший да шӧртньӧ гыч ыштыме пӧртлаште Юмо шке ешыж дене ила, сурт воктенжак кумда пасу, олык, ер-влак верланеныт. ХVIII курымышто возен кодымо книгаште тыге ойлалтеш: “Кава юмын суртшо кечын тура кечывалвелне улмо могырышто верланен, оралтыже эн чапле. Тудын деч сай оралтым иктат але ыштен моштен огыл”.

Моло калыкын йӱлаштышт

Кава юмым 1840 ийыште Морко марий-влакын йӱлашт негызеш возымо книгаште Юмын ик эн кугу да тӱҥ святойжо манын рашемдыме. Южо шымлызе «кава» мутым чуваш йылме гыч пурышо «кебе» (судьбоносец — пӱрышӧ) мут дене таҥастараш лиеш манын шонен. Кава мут Юмо мутым ончыкта манын ойлышо-влакат шагал огыл лийыныт.

Финн-угор калык Кава юмым акрет годсекак пален да пагален илен. Хант ден манси калык кызытат Кава юмым “Квазь”, “Кворос” манын кумалеш. Одо кгдык гын тудым “Куазь” манеш. Финн да карел-влакат Кава юмылан кумалыныт.

Кава юмым 6—5 тӱжем ий ожнак (неолит жапыште) акрет годсо калык-влак йӱрым (вӱдыжгым) колтен шогышо да чыла кушкыллан шочаш-кушкаш ситыше вийым пуышо Юмын Ава семын пагаленыт. Тудым вӱд дене темен шындыме под, кӧршӧк, шурно парча, йыргешке форман калаче, шерге да ӱп, шергаш, маска ава, варсеҥге кайык семын археолог-влакын кӱнчен лукмо арверлаште ужаш лиеш.