Куклин, Анатолий Николаевич

Анатолий Николаевич Куклин (1948 пургыж 23, Марий АССР, У Роҥго кундем, Шӱргыйымал ял — 14 ага 2016, Йошкар-Ола) — марий йылмызе, шанчызе, туныктышо, филологий шанче кандидат (1983), филологий шанче доктор (1998), профессор (1999), Марий Эл Республикысе шанчын сулло пашаеҥже (1998), Россий Федерацийын кӱшыл профессионал туныктышын почётан пашаеҥже (2006), РАЕ шанчын да туныктышын сулло пашаеҥже.

Анатолий Николаевич Куклин
Шочын:	1948 ий 23 пургыж(1948-02-23) (76 ий)
Шочмо вер:	Марий АССР, У Роҥго кундем, Шӱргыйымал ял
Колен:	2016 ий 14 ага(2016-05-14)
Колымо вер:	Йошкар-Ола
Эл:	Совет Ушем Россий
Шанче алан:	йылмызе
Шанче степень:	филологий шанче доктор
Альма-матер:	Тарту университ
Чап пӧлек да премий	«Россий Федерацийын кӱшыл профессионал туныктышын почётан пашаеҥже» LABORE ET SCIENTIA (ТРУДОМ И ЗНАНИЕМ) орден, В.И. Вернадский лӱмеш ший медаль Марий Эл Республикысе шанчын сулло пашаеҥже (1998), Россий Федерацийын Туныктыш да шанче Министертвын Чапкагазше (2002), РАЕ шанчын да туныктышын сулло пашаеҥже
Кышкар:Аҥа/Викицитатник

Илыш корныжо

Анатолий Николаевич 1948 ий пургыж тылзын 23-шо кечынже Марий АССР У Роҥго кундем Шӱргыйымал ялыште кресаньык ешеш шочын.
Ӱшнӱр кандашияш школым тунем пытарымек, шинчымашым умбакыже погаш Оршанка педучилищыш тунемаш пура,тӱҥалтыш школышто туныктышо дипломым налеш. Тылеч вара кок тылзе Шой -Шудумарь 8 ияш школышто черченийым, рисований да физкультурым туныктен. 1968-1970 ийлаште совет армий радамыште служитла. 1971 ийыште Н.К. Крупская лӱмеш Марий педагогике институтыш тунемаш толеш. Икымше курс гычак ректорат чолга рвезым Ужгородысо университетыш (Карпат курык вес могырышто улшо ола) Венгр йылмым кок ий жапыште тунемаш колта. 1973 ийыште тудо институтыш пӧртылеш. 1976 ийын историй да филологий факультетысе руш йылме да литератур, марий йылме да литератур отделенийым тунем пытара.

Институтым тунем пытарымек икмыняр жап В.М.Васильев лӱмеш Йылмым, сылнымутым да историйым шымлыше марий институтышто ыштен. 1978-1981 ийлаште Эстон мландыш, Тарту университетыш кудалеш. Аспирантурышто тунемаш тӱҥалеш. Вуйлатышыжлан тӱнямбалне чапым налше кумда эрудициян ученыйым, академик Пауль Аристэм пенгыдемдат. Анатолий Николаевич тыште моткоч виян. Келге шинчымаш школым эрта. Мемнан элысе да тӱямбалсе финно-угровед-влакын пашашт дене палыме лиеш. Тудын ойлымыж почеш, Тарту университет ончыклык шымлыме пашалан корным почын. Марий пединститутышто пашам ышташ тӱналмекыже, студент-влаклан марий-руш, марий-йот отделеийыште диалектологийым да марий йылме историйым туныктымыж годым чӱчкыдынак ты шымлыме пашан тӱҥ положенийже-влаклан эҥерта.

Тудо языкознанийыште эше шымлыдыме але шагал шымлыме йодыш-влакым рашемдаш пижеш. Йылме наукын ятыр шӧрынан йодышлажым, языкознанийын тӱрлӧ ужашыжым, тыгак йылме теорий дене кылдалтше проблеме-влакым рашемдаш тӱҥалын.

«Марий йылмыште красноуфинский говорын фонетикыже»- тыге маналтеш тудын кандидатский пашаже. Диссертант Сверловск ден Пермь областьлаште илыше марий-влакын кутырымо йылме ойыртемым шымлен. Палемдаш кӱлеш: Урал кундемыш кугезына-влак XVl-XVlll курымлаште кусненыт да шӱдӧ ий дене башкир, татар, руш да удмурт–влак дене ваш кылым кучен иленыт.

Автор фонема-влакын кучылталтмыштым да нунын литератур йылмысе йӱк-влак деч ойыртемалтмыштым эксперимент (палотограмма, рентгенограмма да т.м. йӧн) негызеш рашемда. А. Куклин марий языкознанийыште икымше гана шымлыме говорын чекшым палемда.

Диссертацийым Эстон ССР Науко академикше Пауль Аристэн вуйлатымыж почеш возымо. Палемдаш уто огыл: тиде ученыйын вуйлатымыж почеш 55 еҥ кандидатский диссетацийым арален, наука пашаеҥ-влак радамыш шогалын. Марий йылмызе кокла гыч Куклин-латикымше наука кандидат.

Диссертацийым аралыме годым официальный оппонент-влак-филологий наука доктор, профессор И.Г. Иванов ден филологий наука кандидат Пауль Аристэ кокла палемденыт: Куклинын шымлыме пашажын теоретический значенийже марий да финно-угор языкознанийым вияҥдымаште изи огыл. Авторын иктешлымыже марий диалектологийым умбакыже шымлымаште кугу полышым да диалект-влакым у семын лончылаш йӧным ышта .

Марий пединститутышто пашам ышташ тӱҥалмекыже, студент-влаклан марий-руш, марий-йот отделенийыште диалектологийым да марий йылме историйым туныктымыж годым чӱчкыдынак ты шымлыме пашан тӱҥ положенийже-влаклан эҥерта.

1998 ийыште А.Н. Куклин филологий наука доктор лӱмым сулен налеш. Ты гана тудо вер-шӧр лӱм (топонимий) дене кылдалтше йодышла деке кусна «Топонимия Волго-Камского региона (историко-этимологический анализ)» монографийым савыктен луктеш. Тиде моткоч келгын шымлыме паша. Автор посна кундемын веле огыл, а тичмаш (Юл-Чолман) регионын вер-шӧр лӱмлажым рашемден. Шымлымыж годым тудо моло наукын лектышыжлан-археологийлан, антропологийлан, историйлан, да тыгак фольклорлан эҥертен.

Анатолий Николаевич йылмым шымлыше наукышто (тудым ономастика маныт) ӱчашымашан йодышымат ӧрдыжеш коден огыл, шке ойжым каласен. Ты марте ономастика наукышто кумдан шарлыше, но йоҥылыш улшо южо теорийым вес семын умылтараш темлен. Шагал огыл вер-шӧр лӱмым кузе лийме историйжым, этимологийжым) у шинча дене ончалын, ты марте йылмызе але археолог-влакын умылтарымышт чылаж годым огеш келше.

Савыктыме пашаже-влак

300 утла шанче пашаже савыкталтын. Икмынярже:

• Русские лексические заимствования в красноуфимском говоре марийского языка // Исследование финно-угорских языков и литератур в их взаимосвязи с языками и литературами народов СССР : тезисы докл. Всесоюз.науч.совещ.финно-угроведов. Ужгород, 27-30 сентября 1977. - Ужгород, 1977. - С. 38.
• О некоторых ойконимах Приуралья // Вопросы марийской ономастики: сб. статей/ МарНИИ. - Йошкар-Ола, 1978. - С. 52-56.
• О некоторых названиях болезней в марийском языке ( на материале красноуфимского говора) // Вопросы марийского языка. Вопросы истории и диалектологии: сб. статей/ МарНИИ. - Йошкар-Ола, 1979. - С.167-170.
• Фонетическая адаптация заимствованной географической терминологии // Советское финно-угроведение. - 1980. - №2 (XVI). - С.102-105.
• Фонетическая адаптация тюркизмов в марийских фитонимах // Вопросы марийской ономастики: сб.статей/ МарНИИ. - Вып.2- Йошкар-Ола, 1980. - С. 22-25.
• О некоторых фонетиеских особенностях марийских говоров Приуралья // Ученые записки Тартуского ун-та. Вып. 556. Грамматический и лексический строй уральских языков: тр. по финно-угроведению 8. - Тарту: ТГУ, 1981. - С. 54-65.
• Разновидности ассимиляции гласных и согласных в красноуфимском говоре марийского языка// Советское финно-угроведение. - 1984. - №1 (XX). - С. 28-33.
• Названия физико-географических объектов Марийской АССР (с комментариями) // Вопросы марийской ономастики:сб.статей/ МарНИИ. - Вып.5: - Йошкар-Ола, 1985. - С. 119-189.
• Форум финно-угроведов// Смена. - 1985.- №28 (682). - 5 окт.
• Гласный а в красноуфимском говоре марийского языка // Марийская филология: межвуз. сб. науч. тр. / Мар. гос. ун-т. - Йошкар-Ола, 1986. - С. 87-93.
• Гласный е в красноуфимском говоре марийского языка // Ученые записки Тартуского ун-та. Вып.728. Финно-угроведческая школа Пауля Аристэ и ее связи: тр. по финно-угроведению 13. - Тарту: ТГУ, 1986. - С. 70-76.
• Семантический сдвиг в условиях билингвизма // XVII Всесоюз. финно-угорская конф. Языкознание: тезисы докл. Т.1: сб. статей / УдНИИ, УдГУ.- Устинов, 1987. - С. 124-126.
• История формирования марийских говоров Приуралья (лингвистическая интерпретация) // Материалы VI Международного конгресса финно-угроведов. Т.2. - М.: Наука, 1990. - С. 108-110.
• Названия исчезнувших селений Марийской АССР (с аппелятивом чодыра - лес)// Вопросы марийской ономастики: сб. статей / МарНИИ. Вып.7.- Йошкар-Ола, 1990. - С.49-74.
• Семантический сдвиг в условиях двуязычия (на примере мордовских и марийского языков) // Современные проблемы мордовских языков: тр. Вып.105. Серия лингвистическая. - Саранск: Морд.кн.изд-во, 1991. - С. 36-42.
• Кымда корнышкы = На широкую дорогу // У сем (Новый лад). - 1992. - №2 (8). - С.128-134.
• Топонимика в школьном краеведении // Марий Эл учитель. - 1992. - №2. - С. 128-134.
• Марийские топонимы в русской языковой среде // Проблемы двуязычия и многоязычия в современных условиях: материалы межвуз. науч.- практ. конф. 11-12 февраля 1993 г.: тезисы докл. - Йошкар-Ола, 1993. - С.197-199.
• Уральская гидролексема в топонимии Волго-Камья// Вопросы марийской ономастики: сб. статей/ МарНИИ. - Вып. 8.-Йошкар-Ола, 1993. - С. 44-54.
• Проблемы сохранения и стандартизации национальных топонимов (на материале марийского языка) // Национальные и демографические процессы в республиках и регионах Европейского Севера Российской Федерации (история и современность): тезисы докл. региональн. науч. - пркт.конф. - Сыктывкар, 1994. - С. 103-104.
• Фитофорные ойконимы Марий Эл и семантические типы (к вопросу "Человек как составная часть экологической системы леса") // Узловые проблемы современного финно-угроведения: материалы I Всероссийской науч.конф. финно-угроведов Йошкар-Ола, 14-18 ноября 1994. - Йошкар-Ола, 1995. - С. 340-343.
• Топонимическая типология // Лексика и грамматика финно-угорских языков: межвуз. сб. науч. тр. - Саранск: Изд-во Морд. ун-та, 1996. - С. 86-93.
• Структура и развитие волжско-финских языков: международная научная конференция // Финно-угроведение. - 1997. - №1. - С. 137-145.
• Топонимия Волго-Камского региона (историко - этимологический анализ): монография. - Йошкар-Ола: МГПИ им. Н.К. Крупской, 1998.- 204 с.
• К семантической реконструкции топонимов: по материалам диалектов пермских языков // Проблемы удмуртской и финно-угорской филологии: межвуз. сб. науч. тр. / Удм. гос. ун-т, каф. общ. и фин-уг. языкозн. - Ижевск: Изд-во Удм. ун-та, 1999. - С. 173-180.
• К вопросу об экологии государственного марийского (лугового) языка (социолингвистический и культурологический аспекты) // Проблемы развития марийского языка как государственного: материалы Республиканской науч. - практ.конф. - Йошкар-Ола, 2000. - С. 44-52.
• Палеотопонимия Марий Эл и Республики Коми (диахронический анализ истории формирования) // Пермистика 8: Диалекты и история пермских языков во взаимодействии с другими языками: сб.статей/ Мин-во обр. РФ; Сыктывкарск. гос. ун-т, каф. коми и фин.-уг. языкозн. - Сыктывкар, 2001. - С. 145-150.
• Удмуртский субстрат в топонимии Республики Марий Эл // Пермистика 5: сб. статей/ Мин-во образ. РФ; Удм.гос.ун-т. - Ижевск: Изд.дом "Удм. ун-т", 2002. - С. 136-147
• Олык-эрвел марий орфоэпий. Туныктышылан полыш= Орфоэпия лугово-восточных мари. В помощь учителю. - Йошкар-Ола: Мар. кн.савыктыш, 2003. - 144 с.

Шанчызе нерген паша-влак

• Ужгород университетыш = В Ужгородский университет // Марий коммуна. - 1971. - 271 (12857) №. - 14 нояб.
• Ятманов Л. Билет до Ужгорода // Молодой коммунист.- 1971.- №138 (3562).- 16 нояб.
• Ятманов Л.Билет до Ужгорода // Смена. - № 33.- 1971.- 17 нояб.
• Петухова А.. Изи-шольо Венгрийыш = В братскую Венгрию // Марий коммуна. - 1972. 180 (13074) №.- 2 авг.
• Ефремов А. Самырык йылмызе = Молодой лингвист // Марий коммуна. - 1983.- 237 (16519) №.- 15 окт.
• Иванов Э. В научном поиске // Вестник района.- 1995.- № 23 (8778). - 21 мар.
• Егоров В. Эре кычалмаште= Всегда в поиске // Кугарня. - 1998.- 8 (430) №.- 20 февр.
• Егоров В. Йылме наукын одар саскаже= Спелый плод языкознания // Кугарня.- 1999.- 46 (520) №.- 12 нояб.
• Егоров В. Ынде шкенан орфоэпийнат уло= Теперь имеется и своя орфоэпия // Марий Эл.- 2003.- 127 (21795) №.- 15 июль.

Чап

• LABORE ET SCIENTIA (ТРУДОМ И ЗНАНИЕМ) орден.
• В.И. Вернадский лӱмеш ший медаль.
• «РСФСР калык туныктымашын отличникше» оҥ тамга (1991).
• Марий Эл Республикысе шанчын сулло пашаеҥже (1998).
• Россий Федерацийын Туныктыш да шанче Министертвын Чапкагазше (2002).
• «Россий Федерацийын кӱшыл профессионал туныктышын почётан пашаеҥже» «Россий Федерацийын кӱшыл профессионал туныктышын почётан пашаеҥже» оҥ тамга (2006).
• РАЕ шанчын да туныктышын сулло пашаеҥже.

Кылвер-влак

• Куклин Анатолий Николаевич- профессор кафедры марийского языка Института финно-угроведения.(руш)
• Умер марийский учёный Анатолий Куклин.(руш)
• А.Н.Куклин: биобиблиографический указатель.(руш)
• Известные ученые: А.Н.Куклин.(руш)
• Финно-угорский мир: А.Н.Куклин.(руш)
• 69 лет со дня рождения А.Н.Куклина.(руш)

Литератур

1. Куклин Анатолий Николаевич: биобиблиогр. указатель / Мар. гос. ун-т. Науч. б-ка. Йошкар-Ола, 2008. 56 с.
2. Марийские лингвисты: биобиблиогр. сборник / Мар. гос. ун-т; сост. И.Г. Иванов, В.Н. Васильев, В.Н. Максимов. Изд. 3-е, испр. и доп. Йошкар-Ола, 2016. C. 300-341