Майоров-Шкетан, Яков Павлович: версий-влак коклаште ойыртем
Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме
Тӧрлымашын возен ончыктымашыже уке |
|||
26 корно:
'''Майоров-Шкетан''' (тугак '''Шкетан''', '''М.Шкетан''' алмашлӱм-влакым кучылтыт), (Яков Павлович Майоров-Шкетан) ({{Шочын|1898|10|17}} [[Оршанке кундем]] [[Тошто Крешын]] [[ял]] — {{Колен|16|05|1937}}) — [[марий]] [[сылнымутчо]] да [[почеламутчо]], [[драматург]], [[журналист]] да [[мер]] пашаеҥ. [[Оршанке кундем]]ыште, [[Тошто Крешын]] [[ял]]ыште кресаньык ешыште шочын. «Шкетан» [[алмашлӱм]] «шкет» але «шкетын» мут деч шочын.
==Илыш да сылнымут корно==
Марий сылнымутлан негызым пыштыше-влак радамыште М. Шкетанын лÿмжö С.Чавайн дене йыгыре тöр шога. Кок кугу писательын творчествышт икте-веыштым ешарат, келгемдат, пойдарат. М. Шкетан шочмо кундемын ХХ-шо курымысо илышыжым кумдан, воштончышышто ужмо гай сÿретла.
===Йоча пагыт===▼
М. Шкетан шуко йыжыҥан писатель. Уста прозаик, чолга драматург, тале публицист да мер пашаеҥ, тудо марий да Российысе сылнымутым шуко ойлымаш, «Эреҥер» роман, латныл пьесе, нылшÿдö утла статья, очерк, фельетон дене пойдарен. Тылеч посна, Яков Павлович поэзийыште шке вийжым терген, ятыр почеламутым, мурым серен. Тудын чумыр возымыжо –марий калыкын совет власть жапыс илышыжым тичмашын сÿретлыше шке шотан энциклопедий, сылнымут летопись, манаш лиеш.
М. Шкетан илымыж годым калык пиатель лÿмым налын огыл. Туге гынат тудо марий шемерын ик эн йöратыме сылнымут мастаже семын кумдан палыме, чынжымак калык писатльышке савырнен. Тудо илышым эреак шымлен, йогынжым тÿҥге-вожге ужын. М. Шкетан ойпого тÿняште мемнан калыкын уш-акылжым шыҥдарен, шÿм-чонжым ойыплен, койыш-шоктышыжым негызлен. Тудын сÿретлыме шукогеройжо чынжымак илыше еҥ улыт, да калык йылмыште шукертсекак кумдан кучылталтыт, оҥарен лÿмдалтыт.
▲===Йоча да тунемме пагыт===
Майоров-Шкетан Оршанке кундем Тошто Крешын ялеш 1898 ий 17 [[Шыжа]]ште шочын. Кем ургызо, йорло Логин Пагулын ешыште Яков Шкетан кумышо йоча. Еш нужна гыч мучыштен огыл гынат рвезе тунемашак шонен, [[1912]] ий [[8 Сӱрем]]ыште Ирмучаш черке-приходской кок классан училищым пытарымеке, туныктышо-влакым ямдылыше [[Кукарка]] оласе семинарийыш каяш шона. Кок гана пураш точыш, но семинарист радамыш ыш логал.
===Армий жапыште===▼
[[1917]] ийын Пургыж тылзыштыже Япыкым кугыжан армийыш нангайышт. Тыге кугу Октябрь революцийым тудо позицийыште вашлие. Кужу жап ночко окопышто лиймыжлан кора чотак явыга да черлана. Ий гыч тудым мӧҥго эмлалташ колтат. Толмекыже Ернур (Ирмучаш) войисполком шийвундо пӧлкашке секретарьлан налыт. ▼
=== '''Пашам ышташ тӱҥалме жап''' ===
Тылеч вара тудо мöҥгыштö илен, озанлык пашаште полышкален. Яра жап годым, кастене, пайрем кечын руш да тÿнямбал сылнымутым лудын. «Мöҥгыштö илаш логале. Ачам якынлан поктыш – ыжым кае. Изием годымак оп кашак деч лÿдам ыле. Яра жапыште эре книгам лудым. Ернур библиотекысе тÿрлö романым, повестьым чыла лудын пытарышым, – шарнен писатель самыык годсо жапшым. – Пеш сай шарнем: эн ондак Тургеневын «Отцы и дети» романжым лудым. Еш коклаште книга лудмемлан каргашымаш ынже лий манын, улак верыш каен возам да лудын кием ыле. Шуко лудмем дене, мыйын ушемат илышын оргажан корныжым умылен нале» (Шке илышем нерген, 2.XI.1930 ий). Тылеч вара кызыт Килемар кундемыш пурышо Шаптун ялысе тÿҥалтыш школышто тунытышылан пел ий наре ыштен.
==Сылнымут паша==▼
▲[[1917]] ийын Пургыж тылзыштыже Япыкым кугыжан армийыш нангайышт. Тыге кугу Октябрь революцийым тудо позицийыште вашлие. Кужу жап ночко окопышто лиймыжлан кора чотак явыга да черлана. Ий гыч тудым мӧҥго эмлалташ колтат.
===Революций деч варасе паша===
1918 ийыште шошым шочмо кундемышке пöртылын. «Революций сургалте, илыш лончылаҥе, шергылалте, кокыте шелалте. Мый сар гычак большевик корным умылен тольымат, 1918 ийыште совет паша ышташ шогальым», - возен Шкетан. Тудо Ернур волисполкомын секретарьже, 1919 ий Пургыж гыч волземотделын делопроизводительже, а вара вуйлатышыже лийын. Тунамак калык коклаште тÿрлö пашам эртарен: мландым шеледымаште, поян-влак деч продразветке почеш киндым пеҥгыде ак дене погымаште полшен, шемрлан у властьын политикыжым умылтарен. 1920 ий 5 Агаште Ернур селаште кугу пудыранчык лийын, тыгодым поян-влак совет пашаеҥ Я. Майоровым чот кыреныт, тазалыкшым лунчыртеныт. Тиде пуламырым писательын «Илыш ÿжеш» ойлымаштыже ончыктымо.
Ожно, Марий областьым почмо деч ончыч, Оршанка вер-шöр Вятке губернийысе Яраҥ уездыш пурен. 1920 ий шошым Я. Майоровым Яраҥ уездысе исполком пелен ыштыме национальность пöлкаште (уотнацыш, рушла — уздный отдел национальностей) пашам ышташ ÿжыт. Ончыч инструкторлан, вара секретарьлан шогалтат, а 1920 ий Сорлатылзе гыч Яков Павлович Яраҥ уотнацын вуйлатышыже лиеш. Ик ий утла Яраҥыште илыме, паша ыштыме жапыште тудо тÿрлö сомылым виктарен, 1921 ий Ага тылзе кыдалне уездысе марий креаньык-влакын погыныштым эртарен. Марий автономный областьым почмо нерген куан уверым налмек, Я. Майоров Йошкар-Олаш толеш, тыште тудын илышыштыже йöршеш у йыжыҥ тÿҥалеш.
1921 ий Сорла гыч Яков Павлович Мароблемотделын секретарьже. Ик талук эртымек, 1922 ий 15 Сорла гыч «Йошкар кече газетыш кусна, ончыч литератур пашаеҥлан, вара ответственный секретарьлан ышта. Вашке Я. Майоров шочмо калыклан тале писатель, уста культур пашаеҥ, чолга публицист, общественный деятель семын кумдан палыме лиеш.
===Марий театрым '''вияҥдымаште рольжо'''===
=== '''Шкетан поэт семын''' ===
{| class="toccolours" style="float: left; margin-left: 1em; margin-right: 2em; font-size: 85%; background:#c6dbf7; color:black; width:28em; max-width: 40%;" cellspacing="5"
| style="text-align: left;" | «Марий сылнымут нерген мый 1919 ийыште шонаш тӱҥалынам, тунамак пьесым возаш тӧчышым. Возымемым иктыланат ончыктен омыл. 1921 ийыште гына Яраҥысе марий туныктышо-влаклан лудын пуышым… Нуно мыланем ончыктат возен шогаш каҥашым пуышт…»
42 ⟶ 56 корно:
| style="text-align: left;" | — Литератур пашам тӱҥалмыж нерген Шкетан тыге ойлен.
|}
=== '''Шкетанын ойлымашыже-влак''' ===
=== '''Шкетан журналист семын''' ===
=== '''1930-шо ийласе илышыже да сылнымутшо''' ===
=== '''Шкетанын мыскара прозыжо''' ===
=== '''«Эреҥер» роман''' ===
=== '''Ӱмыр корно мучаш''' ===
Яков Павловичын ÿмыржö корно кыдале [[1937]] ий [[18 Ага]]ште кÿрылтын. Тудо Оршанке районысо больницеш шодо пуалме чер дене колен. Вилям кочшо курныж гай шем шулдыржым шарен, 1937 ийысе шучко жапын толмыжым ужын, писатель тÿргоч колянен, тургыжланен. Черланымыжым шижын, тудо шкеак Оршанкыш эмлалташ каен, тöрланаш шонен, но тушеч мöҥгеш пöртылын огыл.
==Шарнымаш==
Марий [[серызе]]-классикым калык тачат ик эн сайын пала да пагала. Тудын лӱмжым [[Марий Эл]]ыште икмыняр объект нумалеш:
62 ⟶ 82 корно:
[[1991]] иыйште Старое Крещено ялыште Шкетан лӱмеш тоштер-пӧртым почыныт.
=== Книга-влак ===
Библиографическое описание должно быть:
''1991–1992 ийлаште Марий книга савыктыш Шкетанын чыла возымыжым кум том дене, тичмашын савыктен лутын.''
== Шкетан нерген ==
=== Библиографий ===
=== Илышыже да сылнымутшо нерген паша-влак ===
Фрагменты из работ
==Негыз==
* {{Руш важ}} [http://www.shketan.ru/shketan.php Майоров-Шкетан нерген М. Шкетан лӱмеш Марий кугыжаныш драме театр официал сайтыште]
| |||