Васильев, Валериан Михайлович: версий-влак коклаште ойыртем
Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме
Тӧрлымашын возен ончыктымашыже уке |
иТӧрлымашын возен ончыктымашыже уке |
||
1 корно:
{{Палыме еҥ
'''Ӱпымарий''' (Валериан Михайлович Васильев) ({{Шочын|1883|1|13}}, [[Тумна]] ял ({{lang-ru|''Сусады-Эбалак''}}), [[Пӱрӧ]] уезд, [[Ӱпӧ]] губерний (ынде [[Янаул кундем]], [[Пошкырт Эл]]) — {{Колен|2|05|1961}}, [[Йошкар-Ола]]) — {{comment|сотыеҥ|просветитель}}, [[шанчызе]]-энциклопедист, литератор, [[филологий шанче доктор]], [[этнограф]], фольклорист, [[сылнымутчо]], музыковед. Валериан Михайлович — шанче степеньым налше марий-влак коклаште икымше улеш. "Марий шанчын ачаже" — лӱмым илымыж годымак пуэныт.▼
|лӱм = Валериан Михайлович Васильев
|оригинал лӱм = Ӱпымарий
|сӱрет =
|сӱретын лопкытшо = 250px
|возымаш =
|шочмаш дене лӱм = Вастайн Кайсан Темьян
|тыршымаш алан = [[шанчызе]], [[серызе]], [[почеламутчо]], [[этнограф]], [[туныктышо]], [[кусарыше]]
|шочын = 13.01.1883
|шочмо вер = [[Россий империй]], [[Ӱпӧ губерний]], [[Пӱрӧ уезд]], [[Тумна (Янаул кундем)|Тумна]] ял
|гражданство = {{Флагификаций|Россий империй}}<br /> {{Флагификаций|Совет Ушем}}
|подданство =
|колен = 2.05.1961
|колымо вер = [[Йошкар-Ола]] ола
|ача =
|ава =
|пелаш =
|йоча-влак =
|чап пӧлек да премий = Марий АССР Президиум Верховный Советын Чапкагазше (1958)
|Commons =
}}
▲'''Ӱпымарий''' (Валериан Михайлович Васильев) ({{Шочын|1883|
[[Пошкырт Эл]] [[Янаул кундем]]ысо [[Тумна]] ял гыч. Тудын лӱмжым [[Йошкар-Ола]]н ик [[урем]]же да [[МарНИИЯЛИ]] нумалыт.
Валериан Михайлович - тиде чоклымаш деч варасе лӱм, 1902 ийыште [[Тынеш пурымаш|тынеш пурен]]. Чоклымаш деч ончыч тудо Вастайн Кайсан Темьян ({{lang-ru|''Вастаев Темьян Гайсинович''}}) лийын.
30 ⟶ 52 корно:
=== Ойлымашыже-влак ===
Марий йоча прозышто Васильев-Ӱпымарий шке волгыдо сылнымут кышажым коден. Тудо икшывылан возымо прозылан шочашыже полшен. [[Чавайн Сергей Григорьевич|Сергей Григорьевич Чавайн]] дене пырля ӱшанле негызым пыштен манаш лиеш. 1909 ийыште «Марла ойлымаш-влак» {{comment|ойпого|сборник}} лектын. Серызын йочалан лудаш возымо ойлымаш-влак шке тӱсышт дене ойыртемышт уло. Нуно утларакшым калык ойлымаш, мыскара, шулдыран мут-влак негызеш чоҥалтыныт. Автор пеш кӱчыкын икмыняр ой дене гына раш возен моштен. Васильев-Ӱпымарий тыгак Л. Толстойын, К. Ушинскийын да молынат ойлымашышыштым шочмо йылмыш кусарен. Марий тӱсым пуэн. Икшывылан темлыме кажне изи ойлымаш могай-гынат кӱлешан йодышым шынден, мутлан, «Шултыш кинде» ойлымашыште автор шурным ончен куштымо нерген каласкала илышыште кресаньык пашан пеш кӱлешан суапле улмыжо палемдалтеш. Йоча-влак кресаньык пашалан модыш гочат кумылаҥыныт. Лач тыгай шонымаш дене «Темрай ден Топкай» ойлымаш шыҥдаралтын. «Мӱкш пакчаште» ойлымаш паша усталык нерген мутым лукмо. Южо произведенийлаште порылык, ончыкылык рвезе тукым нерген шонымаш раш палдырна. Мутлан, «Шоҥгын вашмутшо» ойлымашын геройжо – илалше еҥ. Тудо кушкын толшо тукымлан сайым, порым ыштен кодынеже. В.Ӱ. йоча прозышто мыскарам вияҥдымаште тышен. Айдемын посна ситыдымашыжым мыскара йӧре ончыктен. Теве «Шамкай куван чывже» ойлымаште опкын койыш ваштареш виктаралтын.
== Тӱҥ произведенийже-влак ==
* Марий калыкын мурыжо, туштыжо да йомакше [Марийские народные песни, загадки и сказки]. Казань, 1908. 16 с.
* Марла ойлымаш-влак [Марийские рассказы]. Казань, 1909. 24 с.
* Марий мут : тошто гыч тӱҥалын таче марте ойлымо муро, тушто, йомак, пале, туныктымо мут, молыжат. Казань, 1918. 44 с.
* Марий муро [Песни народа мари]. М., Центриздат. 1923. 88 с.
* Марла ойлымаш-влак [Марийские рассказы]. Краснококшайск, 1926. 36 с.
* Марла ойлымаш-влак : Вес лукмаш — кугурак икшыве-влаклан [Марийские рассказы]. Краснококшайск, 1927. 48 с.
* Материалы по марийской поэтике. Казань, 1930. ПО с.
* Басня-влак // Мут орлаҥге : ойырен налме проза. Йошкар-Ола, 1963. С 129-133.
* Пырыс ден шыл ; Пырыс ден коля ; Поян веҥе : почеламут- влак // Марий литература [9 класслан хрестоматий]. Йошкар-Ола, 1975. С. 4-5.
* Почеламут-влак : икшывылык ойлымаш-вл. [Стихи и рассказы для детей] // Сылнымут памаш. Йошкар-Ола, 1982. С. 64—78.
* Йӱштерге : ойлымаш-вл. [Сын мороза : рассказы]. Йошкар-Ола, 1991.40 с.
== Илышыже да творчествыже нерген литератур ==
* Пенгитов Н. Валериан Михайлович Васильев//Труды МарҤИИ. 1958. С. 173-176.
* Марий учёныйлан 75 ий//Ончыко. 1958. № Е С. 95—98.
* Иванов И. В. М. Васильев и формирование марийского литературного языка // Сов. финноугроведение. 1973. № 9. С. 217—221.
* Валериан Михайлович Васильев : [сб. статей] / МарНИИ. Йошкар-Ола, 1974. 96 с.
* Васин К. Марий наукын ачаже //Тӱҥалтыш корно. Йошкар-Ола, 1978. С. 135-153.
* Сандаков Г. Марий шанчын ачаже // Ончыко. 1982. № 6. С. 94—100.
* В.М.Васильев : материалы науч. конф., посв. 100-летию со дня рождения ученого. Йошкар-Ола, 1985. 152 с.
* Писатели Марийской АССР : биобиблиогр. справочник. Йошкар- Ола, 1988. С. 41-44.
* Сануков К. Келге кыша // Ончыко. 1989. № 4.
* Сануков К.Н. Валериан Михайлович Васильев : очерк жизни и деятельности. Йошкар-Ола, 2007. 172 с.: 16 с. ил.
* Востриков В.Г. В.М.Васильев — ученый и просветитель. Йошкар- Ола, 2007 . 1 76 с.
* МБЭ. Йошкар-Ола, 2007. С. 64.
== Дело федералистов ==
[[1931]] ийыште "[[Дело федералистов]]" почмо. Васильевым арестоватленыт. 1932 ийын, Пеледыш тылзын 5-ше кечыныште эрыкым пуэныт. [[1937]] ийыште, вес арест деч ончыч ([[Сталинский репрессий]] годым) [[Йошкар-Ола]] гыч шылын, вара [[Марий Эл]]ыш [[1939]] ийыште гына пӧртылын, адак шанче пашаш пижын, {{comment|йылмешанче|филологий}} доктор лийын, [[1961]] ийыште колен.
[[File:Памятник В. Васильеву напротив его дома-музея.JPG|thumb|350x350px|Тумна ялыште тоштер-пӧрт ваштареш В.М.Васильевлан шогалтыме чапкӱ.]]
== Негыз ==
# Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник /П 34 сост.: А.Васинкин, В.Абукаев и др. — Йошкар-Ола:Марийское книжное издательство, 2008. — 752 с.
== Важ-влак ==
66 ⟶ 100 корно:
[[Категорий:Марий шанчызе-влак]]
[[Категорий:Марий йылмызе-влак]]
[[Категорий:Марий серызе-влак]]
[[Категорий:Марий почеламутчо-влак]]
| |||