Мухин, Владимир Алексеевич: версий-влак коклаште ойыртем
Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме
иТӧрлымашын возен ончыктымашыже уке |
|||
1 корно:
{{Палыме еҥ
|лӱм = Владимир Алексеевич Мухин
|оригинал лӱм = Владимир Сави, Сави
|сӱрет = Владимир Алексеевич Сави.jpg
|сӱретын лопкытшо =
|возымаш =
|шочмаш дене лӱм =
|тыршымаш алан = [[марий]] [[серызе]], [[шанчызе]], [[литературовед]], [[этнолог]], мер пашаеҥ
|шочын = 1.07.1888
|шочмо вер = [[Россий империй]], [[Озаҥ губерний]], [[Чарла уезд]], [[Тыгыде Морко]] ял
|гражданство = {{Флагификаций|Россий империй}}<br /> {{Флагификаций|Совет Ушем}}
|подданство =
|колен = 10.05.1938
|колымо вер = [[Татар АССР]], [[Озаҥ]] ола
|ача =
|ава =
|пелаш =
|йоча-влак =
|чап пӧлек да премий =
|сайт =
|Commons =
}}
'''Владимир Сави (Сави)''' (Владимир Алексеевич Мухин), ({{Шочын|1888|07|1}}, [[Россий империй]], [[Озаҥ губерний]], [[Чарла уезд]], [[Тыгыде Морко]] ял — {{Колен|10|05|1938}}) — [[марий]] [[серызе]], [[шанчызе]], [[литературовед]], [[этнолог]], мер пашаеҥ, [[СССР Серызе-влак ушем]]ын йыжъеҥже (1934), [[Икымше Тӱнямбалсе сар]]ын участникше.
== Илыш корныжо да творчествыже ==
Владимир Алексеевич Мухин – мер пашаеҥ, литератор-публицист, педагог ден шанчызе, почеламутчо, музыкант. Литературышто тудо «Сави» псевдоним ден палыме. Марий республикын историйышкыже Мухин революционный демократийын волгыдо представительже семын пурен.
Владимир
=== В. А. Мухин – семинарист ===
10 ⟶ 33 корно:
Тунемме ий-влак 1905 ий дене келшен толыныт. Семинарист-влак Казаньысе пашазе дене пырля революционный шÿлышым авалтеныт. В. А. Мухин Казаньыште революционный литература дене палыме лиеш да шолып политический кружокын пашаштыже участвоватлаш тÿҥалеш. Семинарист-влак К. Марксын, Ф. Энгельсын пашаж дене палыме лийыныт.
=== Серызе
Семинарийым пытарымеке, В. Мухин ялысе туныктышо лиеш. Ондак Унчо школышто ыштен, вара Помар двухклассный школышто. Кресаньык коклаште тудо эреак общественный ден естественно-научный шинчымашым шаркален, тунемше-влак гыч шогышо хорым ыштен.
26 ⟶ 49 корно:
Марий центральный отдел Марий кундемыште шуко школым, педагогический курсым, художественный академийым, театрым почаш задачым шынден, журналым, книгам, брошюрым лукташ, газет изданийым кугемдаш ыштен. [[1918]] ий [[24 сентябрь]]ыште [[Наркомнац]]ын марий отделже пелен печать подотдел почылтын, а тудым вуйлаташ В. А. Мухиным шогалтеныт.
=== «Йошкар кече» газетын тÿҥ редакторжо ===
[[1918]] ий [[1 октябрь]] гыч [[Йошкар кече (газет)|«Йошкар кече»]] марий коммунист газет лекташ тÿҥалын. Мухин тÿҥ редакторжо лийын. Тидын годымак [[Ӱжара (газет)|«Ӱжара»]] газетым редактироватлен улмаш. Тунам «Ӱжара» литературный, культурно-просветительский изданий лийын шуын.
67 ⟶ 90 корно:
Владимир Мухин марий литературышто поэт, прозаик да драматург семын пеш волгыдо кышам коден. Лудшо-влаклан тудо В.Сави семынат палыме, Марий литературын классикше М. Шкетан ик публистический статьяштыже возен: « Чавайн шочмо сылнымутан корным почын, а Н. Мухин ден В. Сави тиде корным кумдаҥдаш полшеныт..»
В. Мухин революций деч ончычак возаш тÿҥалын. Руш йылме дене возымо тудын первый статья дене очеркше-влак ял кундемысе тÿрлö изданийлаш савыкталтыныт. 1917 ийыште «Ӱжара» газетеш тудо Буковинысе украин калык нерген очерк-влак циклым савыктен. 1918 ий гыч тÿҥалын В. Сави кызытсе жаплан келшыше 10 утла почеламут, ойлымаш да пьеса сборникым луктын. Мутлан, « Йÿд» поэмыште (1926 ий ) у тÿнясе айдемын шочмыжым, социалистический илышын эржым романтический чия дене ончыктен. Тиде пеш чапле поэтический произведений тыгай сÿрет дене пыта: кресаньыкын шÿкшӧ пöртыштыжö эр ÿжара годым эрге шочеш. Эр кече пöрт кöргыш ончалеш да икшывылан йолжым лыжган шуя, пуйто каласынеже: тек тудо мыйынат эргым лиеш. Поэтын кумылжо почеш, рвезе онарле куатым пога да волгыдо кече деке кидшым шуя. Поэт тидым тыге умылтара: тиде рвезе тÿням уэмдыше да чыла шемерын изаже лийшаш,тÿнян моторжо лийшаш. Поэмысе страницыласе сÿрет айдемым космический кÿкшыт марте нöлтен да Кугу Октябрьын исторический значенийжым палемден. «
« Келшена» почеламутыштыжо В. Сави марий ден руш кокласе пеш кугу келшымашым, тиде келшымашланак кöра нунын сеҥылтдымашын пеҥгыдемда.
Ӱмыржын пытартыш ийлаштыже В. Мухин-Сави историко-революционный темылан икмыняр ойлымаш ден очеркым возен. Тиде -«Муро орлаҥге», «Камзай изай», « Намысым пытарышт», « Композитор Палантай» да молат. Юл сереш Марий кагаз комбинатым чоҥышо-влаклан пöлеклалтше «Целлюлоза» романым возен. Тудын рукописьше аралалт кодын огыл. Архивласе документла, йолташыже-влакын шарнымашышт да печатьысе уверла гыч пален налме: тудо «Марийская литература периода гражданской войны» сылнымутым шымлыме монографийым ямдылыме пашажым 1936 ийлан мучашыш шуктен. Марий йылмын научный грамматикыжым возен, марий фольклорын антологийжым чумырымо шотышто ямдылыме пашам шуктен. Шымлыше-влак группа дене пырля марий кундемын историйже нерген очерк-влак книгам (
Владимир Алексеевич йоча литературыланат кугу вниманийым ойырен. Учебник-влак деч посна тудо « Изи коммунист», «Илыш йÿк», «Лавыра», «Сурт кайык», «Чодыра да нур», «У вий» да моло лудшаш книгам луктын.
82 ⟶ 105 корно:
Мухин-Сави Писатель ушемыште 1934 ий гычак шоген.
=== Йоча литературышто тыршымыже ===
В.Мухин-Сави шуко произведенийым пÿртÿс нерген возен. Пÿртÿсым чын художник семын йöрата да тудым сÿретлаш эн ныжылге шомакым муэш. Чоян шыргыжалын, кумыл нöлталын каласкала. Тидын годым ятыр поэтический корныжо калыкмутым шарныкта. Мутлан, «Коля» почеламут диалоган калык йомаклан моткоч келшен толеш. Мераҥын пирылан ойлымыжо гын, чылт йоча шотлышмут гае:
<blockquote>
«Пире,пире йолагай<br />
Ӧрдыж корныш кораҥ кай!<br />
Мыйым тые лÿдыктет!<br />
Шинчавÿдым йоктарет!
</blockquote>
«Йоча ден Сарси» почеламутышто кайык йÿкым оҥарен моштымыжо поснак куандара: «Ушет тыйын чырык чоло, чырык чоло». А кузе сöралын кайыкым йöратен возымо «Шÿшпык муро» почеламутышто. Тиде произведений оҥайын лудалтеш, сылнын йоҥга.
=== Граждан сар жапысе поэзийже ===
Революций у айдемым шочыкта-граждан сар жапысе поэзийын ик эн тÿҥ идейже, шонымашыже. Тиде жапыште В.Сави «Йÿд» поэмым возаш тÿҥалеш ( чумыр поэмыже 1926 ийыште печатлалт лектын). Поэт революций волгыдеш, эрык кече куатеш чылт у айдеме-тÿнян озаже шочмым кумыл нöлтын, кугу пафос дене сÿретлен пуэн. Йöсым, шем йÿд ойгым сеҥен, у айдеме шочеш. В.Сави тудлан куанен возен:
<blockquote>
Изи илыш-изи эрге,<br />
Ава модыш-чевер иге,<br />
Тÿням веле ужалале,<br />
Тудым кече шупшалале.<br />
Марий вате тидым ужо,<br />
Куаналын шыргыжале:<br />
«Чевер кечын эрге лийже,»-<br />
Эркын тудо пелештале.
</blockquote>
Эр кече годым шочшо айдемым саламлен, эр кечылан куанен, поэт манеш:
<blockquote>
Эй, аза,<br />
Таза лий!<br />
Чевер кечын эрге лий<br />
Нужна еҥын таҥже лий!<br />
Тый кушкат,<br />
Тый шуат,<br />
Ушан, тале, сай лият,<br />
Чылалан йолташ лият!
</blockquote>
Марий поэтын чолга образше-путынь тÿня тургымым иктешлыше образше, революций саманын кумылжо дене иктыш ушнен, марий поэзийыш 1917-1920 ийласе руш поэзийын, вес эл поэзийын традицийыштым ешарен. Адакшым кече эркын-Кечамышын образше шочмо фольклорна гыч «Йÿд» поэмыш вончен.
137 ⟶ 146 корно:
Музыкым В.Сави нимо деч чот йöратен. Устан рояльым, пианином шоктен. 1912 ийыште калык хорын регентше (директоржо) лияш экзаменым Озаҥыште экстерн дене сдатлен. В.Сави-тÿҥалтыш марий композитор кокла гыч иктыже. Тудо ятыр почеламутлан семым келыштарен. Н.Мухинын «Куралше» почеламутшылан семым келштарен. Мурыжо 1918 ийыште «Ӱжара» газетеш печатлалт лектын. Композитор пашаштыже Владимир Алесеевич шкенжым эре уым кычалше новатор семын ончыктен. Тудо марий профессиональный музыка шочмо жапыште традиционный пентатоника, йÿк радам гыч кораҥаш, диатоникын йöнжö дене пайдаланаш тоштын, тыге марий семын ямжым шке семынже вияҥден. В.Сави марий музыкым руш да моло калык музыка негызеш пойдараш, талыштараш кÿлеш манын шонен. 1921 ийыште марий туныктышо-влак съездыште ойлен: «Мыланна шкенан симфонический оркестрна, балетна кÿлеш». А 1925-1926 ийлаште, Облонам вуйлатымыж годым, тиде ойлымыжым илышыш пурташ пижын. Историй документла гыч палена, И.Палантайын колымыже деч 2 идалык ончыч С.Чавайнын «Окавий» повестьше негызеш марла оперым сераш пижын, либреттом. Либбреттон текстше аралалт кодын огыл, но 1927 ийыште тиде либретто гыч ик мурым книгаш савыктыме. Теве тиде муро:
<blockquote>
Олык тÿрын сылнылайже<br />
Чевер снеге лиялеш.<br />
Чашкер кöрган йытыраже<br />
Виян тумо лиялеш.<br />
Чевер снеге тумо деке<br />
Эркын-эркын тошкалеш.<br />
Чевер снеге-Окавийже<br />
Акпаш веке сöралеш. (вуйым савалеш)<br />
Виян тумо сай Акнашыже<br />
Ӱдыр веке сöралеш.<br />
Лöза тумо, чевер снеге<br />
Ваш-ваш ончен сай илат.<br />
Акнаш ден Окавийже<br />
Икте-весым йöратат.
</blockquote>
В.Сави марий музыкым научно шымлен, ятыр статьям печатлен. «Марий калык музыка», «И. Палантайын творчествыже», «Марий революционный фольклор» да молат.
Марий калыкын уста эргыже Владимир Алесеевич Мухин (В.Сави) изинекак музыкым йöратен. Куд ияшыж годым нота почеш семым мурен кертын. Нотым палаш тудым ялысе учитель-Семон изаже туныктен. Шкенжын шарнымашыштыже В. Мухин тыге воза: «Моцартын «Кеҥеж кас» мурыжым мурымем ялысе калыклан пеш келшен, а вет ончычшо пошкудо-влак нотылан тунеммым оккÿллан шотленыт, эсогыл урядниклан вуйым шийнешт улмаш. Тидым умылаш лиеш: але марте нота почеш мурымым ялыште ик ганат колын огытыл» .
206 ⟶ 203 корно:
Произведений йомак семын возалтын. Кум ужашыштат нойышо герой-влак мален колтат. Омыштышт нунын шонымашышт илыш вийым налыт: пеледыш, кайык-влак мурат, сцене гыч мурышо мотор ÿдыр ял гыч толшо рвезым йöратен шында, чылаштымат муро иктыш чумыра. Таклан огыл ойлымаш шкежат марий калык мурым ушештара. Тыште оҥай таҥастарымаш («ош мамык пун гай», «порсын шовыч гай», «пушеҥге лышташ семын»), эпитет ( «шыма муро», «шем мардеж»), олицетворений («кече пелештыш», «поҥго тÿшка муралтен колтыш»), йÿкоҥартыш ( «Выче-ваче...», « Йö-ра! Йöрра!..») вашлиялтыт.
== Тӱҥ произведенийже да литератур-критический статьяже-влак ==
* В.И.Ульянов — В.Ленин : илышыжым ойлымаш [Биография B. И.Ленина]. Казань, 1918. 16 с.
* Кӧ винамат? : пьеса [Кто виноват?). Казань, 1919. 32 с.
* Изи икшыве-шамычлан [Кн. для чтения] / В. Сави, С. Чавайн. Казань, 1921. 16 с.
* Изи коммунист : кок ий тунемаш коштшо йоча-шамычлан лудшашлык марла книга: [Маленький коммунист : кн. для чтения для детей второго года обучения]. Казань, 1922. 36 с.
* У корно : кок ий тунемаш коштшо йоча-шамычлан лудшашлык марла кнага: [Новый путь : кн. для чтения для детей второго года обучения]. М, 1924. 204 с.
* У куат : школышто лудшаш тӱҥалтыш кнага [Новая сила : начальная кн. для чтения]. М., 1925. 160 с.
* У куат. 2-еизд. М., 1926.156 с..
* Икшыве-влаклан : лудшашлык книга [Детям : кн. для чтения]. Краснококшайск, 1926. 36 с.
* Чодыра ден пасу : лудшашлык книга [Леса и поля : кн. для чтения]. Краснококшайск, 1926. 16 с.
* Илыш йӱк : лудшашлык книга [Голос жизни : кн. для чтения] Краснококшайск, 1926. 24 с.
* Йӱд : поэма [Ночь]. Йошкар-Ола, 1927. 24 с.
* Сурт кайык-влак : йоча книга [Домашние птицы : стихи]. Йошкар-Ола, 1928. 16 с.
* Лавыра : йоча кнага [Грязь : дет кн.]. Йошкар-Ола, 1928. 16 с. Сурт кайык-влак : йоча кнага [Домашние птицы : кн. для детей]. Йошкар-Ола, 1928. 16 с.
* Совет школ : тӱҥалтыш школышто лудшаш кнага [Кн. для чтения в начальной школе]. М., 1931. 386 с.
* Марийская художественная литература / И.Шабдар, В.Мухин // 15 лет социалистического строительства МАО. Йошкар-Ола, 1936. C. 191-201.
* Илыш йӱк : почеламут ден ойлымаш-вл. [Голос жизни : стихи и рассказы]. Йошкар-Ола, 1961. 52 с.
* Марий сылнымут нерген //Тӱҥалтыш ошкыл, Йошкар-Ола, 1975. С. 24—28.
* Эрык муро : поэма, почеламут, ойлымаш, очерк, посна шарнымаш-вл. сборник [Певец свободы : сб. избр. произведений]. Йошкар-Ола, 1978. 168 с.
* Кредалме вер гыч : дневник гыч ужаш // Сылнымут памаш. Йошкар-Ола, 1982. С. 119-121.
== Моло йылмылаш кусарыме произведенийже-влак ==
* Кӱ вуйнамат? : пьеса / пер. на горномар. Казань, 1919. 36 с.
* Жизнь поет : отрывок из рассказа «Гроздья песен» / пер. на рус. Э.Степченко // Солнце над лесами. Йошкар-Ола, 1984. С. 37—54.
* Сын солнца : отрывок из легенды / пер. на рус. В. Панова // Братство песенных сердец. Йошкар-Ола, 1990. С. 5—6.
== Илышыже да творчествыже нерген литератур ==
* Васин К. Сави В. // Ончыко. 1963. № 4. С. 106—11Е
* Васин К. Разносторонний талант// Мар. правда. 1968. 2 июля.
* Васин К. Коммунист, писатель // Нуным калык шарна. Йошкар- Ола, 1972. С. 31-42.
* Казаков М. Курымаш поянлык // Марий коммуна. 1978. 31 авг.
* В.Мухин (Сави) (1888—1938)/ МарНИИ. Йошкар-Ола, 1979. 112 с.
* Васин К. Писатель-ком му н ист // Народ их помнит. Йошкар-Ола, 1982. С. 44-57.
* Писатели Марийской АССР : биобиблиогр. справочник. Йошкар- Ола, 1988. С. 246-251.
* Исиметов М. Тамык гыч серыш // Ончыко. 1993. № 5. С. 107—155.
* Иванов И. Лӱмжӧ огеш мондалт // Марий Эл. 1993. 1 июль.
* Александров Н. Владимир Сави ден Николай Мухин // Ончыко. 1995. № 11. С. 134—136.
* Сануков К. Погиб по обвинению в троцкизме и национализме // Трагедия народа: кн. памяти жертв полит, репрессий Респ. Марий Эл. Т. 1. Йошкар-Ола, 1996. С. 207-218.
* Микишкин В. Илышыже — тул оҥго // Марий Эл. 2003. 4 июль.
* Калинин Г. Тудым тушман семын титакленыт // Марий Эл. 2007. 24 апр.
* МБЭ. Йошкар-Ола, 2007. С. 248-249.
== Кылвер-влак ==
* [http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_biography/87025/Мухин Большая биографическая энциклопедия Мухин, Владимир Алексеевич это:.]{{ref-ru}}
* [http://aboutmari.com/wiki/Владимир_Сави Владимир Сави.]{{ref-ru}}
== Негыз ==
# [https://vk.com/away.php?to=https%3A%2F%2Fdrive.google.com%2Ffile%2Fd%2F0B7Lz8oN3kXoPSUR6UUdVb2dCa3M%2Fview%3Fusp%3Dsharing&cc_key= Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник /П 34 сост.: А.Васинкин, В.Абукаев и др. — Йошкар-Ола:Марийское книжное издательство, 2008. — 752 с. С. 544-547.]
# Сави.В. Эрык муро.- Йошкар-Ола, 1978.
# Исиметов М., Сергеев М. Нуным калык шарна.- Йошкар-Ола, 1972, С.31-42.
# Молотов. И. Мурымат возен //Ончыко.-1978.-№4.с.106.
# Александров А. Кöрандарыме ÿмыран айдеме //Ончыко.-1978.-№4.С.103-106
[[Категорий:Марий серызе-влак]]
[[Категорий:Марий шанчызе-влак]]
| |||