Ятманов, Александр Степанович: версий-влак коклаште ойыртем
Контентым кораҥдыме Контентым ешарыме
иТӧрлымашын возен ончыктымашыже уке |
Тӧрлымашын возен ончыктымашыже уке |
||
22 корно:
}}
'''А. Мичурин-Азмекей''' ([[Руш йылме|руш]] ''Александр Степанович Ятманов
== Илыш корныжо ==
А. Мичурин-Азмекейын ачаже
Ты пӧрт кызытат уло. 1994 ий шыжа тылзын, писатель Мичурин-Ятманын (Азмекейын Сергей изажын) шочмыжлан 90 ий теме вашеш, тудын пырдыжешыже изак-шоляк Ятмановмыт лӱмеш шарнымаш оҥам почыныт.
31 корно:
А 2012 ийыште 28 шыжан, шочмыжлан 100 ий теме вашеш, Чакмарий ялыште, культур да каныме рӱдер ончылно, писательлан чапкӱм почмо. Тушан лӱмнержым, чурийжым да кумыл ойжым («Шочмо мландем! Тау тынар мотор улметлан!») велен шындыме.
Ятмановмыт ешыште кум эрге да кок ӱдыр кушкыныт: Сергей, Иван, Александр, Анастасия да Устинья. Эн изи эрге, ончыкылык Азмекей,
1930 ийыште Марий педтехникумыш тунемаш пурен, но кандаш тылзе гычак (1931 ий 1 ӱярнян педсоветын пунчалже почеш 1-ше ступенян Кугу Корамас школыш (кызыт
1932 ийыште шымияш школлан (ШКМ-лан) пашаеҥым ямдылыме куд тылзаш педкурсышто историк специальностьым налын да Кугу Шигак ялыш (Звенигово район) школ вуйлатышылан толын. Коло ияш Александр Ятмановлан ныл ий тунемман школым шымияшыш савыраш пернен. Паша изиш вийнаш тӱҥалмек, у вуйлатыше «Марийская правда» газетыш «Наши первые шаги» статьям возен колтен (1933 ий 29 идым):
'' '' «''Новый учебный год наша школа встретила в полной готовности… Создали довольно прочную материальную базу. Колхоз Мушмари весной обработке и охране мы собрали большой урожай. Имеем 350 пудов картофеля, 15 пудов гречи, 6 пудов овсяной муки… В колхозах наших есть фонды помощи беднейшим учащимся, промартель Мушмари выделила 50 рублей на приобретение обуви беднейшим учащимся, обеспечила 37 чел. Учащихся бесплатными квартирами.''
'' Теперь перед нами основная задача
'' Таковы наши первые шаги. Безусловно, в условиях нашей, ранее отсталой национальной области масса трудностей в организации работы школ. Но трудности преодолимы. Мы даём слово, что сделаем нашу школу
Черетан тунеме ий пытымек, 1934 ий кеҥежым Александр Степанович Кугу Шигак гыч МАО-н рӱдӧ олашкыже куснен, Йошкар-Ола ронош инспекторлан пурен. Тушечынак армийыш каен. Румыний границыште, Тирасполь ола кундемыште, пограничник лийын. Лач служитлен пӧртылмӧ пӧртылмӧ жаплан, 1937 ий 15 шорыкйолышто, Сергей изажым, Чакмарий ШКМ директорлан ыштыше писатель Мичурин-Ятманым, арестоватлат, вара лу ийлан лагерьыш колтат.
Тидлан кӧра шольыжат («Марий коммуна» газет редакцийыш пашаш пурен улмаш) азапыш логалеш
Но редактор Елена Сидоркина самырык журналистым шкенжымак титаканлан шотла да шыде, негыздыме приказым воза: ''«Культур сектор вуйлатыше Ятманов йолташын кок кече годым пашашке лекдымыжлан тудым 1 апрель гыч паша гыч лукташ».''
Тудо ийын Писатель ушемыште ик погынымаш почеш весе эртен, я иктым, я весым ятлен вурсеныт. Вуйлатыше-влак Мичурин-Азмекейлан (тунам кинофикаций управленийыште пашам ыштен) уэш-пачаш шижтареныт: «Мом эре шып шинчет? Изатын осал пашаж нерген ойлен пу». Но тудо шке ӱмбакше тыгай языкым ок нал, да 1937 ий сорла тылзын ик погынымашын протоколешыже тыге серен шындат: «''
'' '' Тидыже НКВД-лан сигнал гаяк лийын. Арестоватленат кертыт ыле. Но тӱкен огытыл. Векат, шылтык шагалрак улмаш.
59 корно:
Тунам автор книга издательствыште пашам ыштен. Тушечынак 1941 ий теле тылзын армийыш каен. Юго-Западный фронтыш логалын. Вес ийын июньышто пурла кидше сусырген, а июль мучаште Сталинград кундемыште рота командирын алмаштышыже А. Ятманов, нелын сусыргышо, пленыш логалеш. Суртышто ватыже уверым вучен йӧслана. Миклай Казаковлан армийыш 1942 ий 17 идымыште возымо письмаште Юлия Ильинична чонжым тыге почын:
'' '' «''Йочам-шамыч изирак огыт лий гын, вуй-поч каем ыле''. ''Мом ончаш, веет тиде Отечественный войнаште участвоватлыме деч почётный паша укеат мемнан. Манметла, тыге чонем тарватем да моткоч чот когаргем, пуйто уло шӱмем аяр тул дене йӱла, тушманым сеҥаш кайыме шуэш. Азмекей эреак, пытартыш жап марте (кайымешкыже), когаргыш. «Ынде неужели мые тиде войнаште участвоватлыде кодам?''»
'' Но мо, тыге пӱралтын улмаш мыланна. Ме кызыт мартежат икте-весе дене ойырлен илышна: то тудо тунемеш, то туныкта
'' '' Ятманов-Азмекейын пленыште лийме корныжо Польша, Германий да Чехословакий гоч эрта. Такшым ватыжлан чын ойлен улмаш: сарыште фашизм ваштареш кредалде кодын, 1945 ий марте тушман кидыште орланен.
Сталин жапыште ончычсо пленный-влакым тушманлан ужалалтшеш ужыныт. Санденак Мичурин-Азмекейлан книгоиздат гыч каяш логалын. Онын колымекше иже, 1955 ийыште, кокымшо книгажым («Чодырасе сӱан») луктын кертын. 1957 ий ага тылзыште СССР писатель ушемыш пуртеныт. Писатель кусарыме сомыллан ятыр вийым пуэн, публицистикымат ӧрдыжеш коден огыл. Но изиш ончычрак ешыже шаланен. Тугодсо закон почеш, тидын нерген газетыш серыман улмаш. Юлия Ильиничнат тыгак ыштен: марийже деч ойырлаш шонымо нерген «Марий комунна» газет гоч (1952 ий 11 ӱярня) увертарен, вара ты йодышым калык суд ончен (тунам еш Институтский уремысе 7-ше номеран пӧртыштӧ илен). Мутат уке, тиде савыртыш писательын чоныштыжо сусыр палым коден. Илен толын, Александр Степанович Писатель ушемын полшымыж дене Звенигово олаште шкаланже пачерым налеш да пытартыш ийлажым тушто эртара. Александр Степановичлан республикысе культурын заслуженный пашаеҥже лӱмым пуымо.
== Сылнымут корныжо ==
А. Мичурин-Азмекейын возымыжым тематике шот дене кум ужашлан шелаш лиеш: пӱртӱс нерген ойлымаш-влак, мыскара да социальный темылан возымо произведений-влак. Поснак кугу верым пӱртӱс теме налын шога.
Икымше ошкылым журналлашке возымо гыч тӱҥалын. «У вий» журнал 1929 ийысе 3-шо номерыште увертарен: «А. С. Ятмановын «У вий», «Шонышо», «У илышыш» почеламутлаже печатлаш огыт йӧрӧ». 1931 ийыште тышан икымше ойлымашыже («Чоя рывыж капканеш пижеш») савыкталтын.
1939 ийыште
1940 ийыште А. Мичурин-Азмекейын икымше сборникше "Патриот-шамыч" лӱм дене лектын.
1955 ийыште А. Мичурин-Азмекейын
Шуко ойлымашыже-влак марла да рушла савыкталтыныт (
1956 ий ага тылзын Писатель ушемыште каҥашыме годым Никандр Лекайн повестьын кокымшо ужашыжым але мартеат возыдымылан авторым шылтален ойлен. Азмекей эре варалан кодшо пашашке кычкалтеш, да ешарыме, уэмдыме «Комунист Миклай» повесть 1966 ийыште посна книга дене савыкталтеш.''' '''
Произведений-влак коклаште посна верым Мичурин-Азмекейын
А. Мичурин-Азмекейын «Россон чодыраште
Серызе шке ӱмырыштыжӧ марла кандаш да рушла вич книгам луктын шукта. Документ негызан, ямде «Мӱндыр ӱжара» повестьше таче мартеат ош тӱням ужын огыл.''' '''
|