Токмурзин, Илья Михайлович: версий-влак коклаште ойыртем

Ойлымашлаште ик эн тÿн шонымаш-тиде совет калыкын у илышым чонымыжо, толшо илышын косаж деч эрнен толмыжо. Совет власть лиймеке, кресаньык социализм дек мелын савырнен, тудо социализм деч посна шкенжын илышыжым нигузеат саемден кертын огыл. Вес шонымаш- пашам тыршен ышташ ÿжмаш. Вет уло вий ден тыршет гын веле лектыш лиеш. Тÿрлö озанлык пашаште шке вийлан веле ÿшанымаш шагал. Тидлан тунемаш кÿлеш. Эн тÿнжö- книга дене кылым кеч-кунамат кучыман. Мутлан, «Локтызо» ойлымашыште Йыван книгалан кöра лектышым кугум да шуко налеш. А тудым чылан юзылан шотленыт. «Теве «Мландым ÿяндыме», тидыже «Пакча паша», «Паренге» да монь…Ты книга-влакым кеч-кöланат лудаш кÿлеш, тунам вара пеш шуко локтызо лиеш»,-ойла Йыван.<br />

Ойлымашлаште Илья Ломберский тÿрлö койыш-шоктышан герой-влак дене лудшо-влакым палдара. Айдемын кеч-могай ойыртемжат южо ситуацийыште чотрак палдырна: южгунам геройын уда койышыжо сай семын шотлалтеш, южгунам сайжат келщыдыме лиеш. Айдеме веет янда огыл, тудын могай улмыжым тÿрыснек палаш нигöлан пуалтын огыл.<br />

Эше ик онай образ – тиде Миклай. ('''«Справной ен»''', 1928). Ойлымашыште тудын тÿжвал тÿсшö тÿрыснек вашталтеш. Миклай шкенжым поян гай ончыкташ йöрата. Поян семын эре властьым вурса. А тÿжвал тÿсшö дене пояным нигузеак ок ушештаре: «Миклай ÿмырешыже сай йолашыже ыш лий, этрак кушкедалт пытыше дене коштеш. Ÿпшö ден пондашыжым нигунамат ок тÿред , огешат шер шÿргыжым мушкашат йöн уке». Погынымашкат шÿргым мушде, ÿпым шерде коштеш. «Справной еным» пырдыжгазетеш койдарен сÿретленыт: «Миеклай пырдыжыш онча, пырдыж гыч Миклайым весе, тудын гаяк Миклай онча. Коктынат чÿчалтыш вÿр гай икгаяк улыт: шинча йымалне лавыра, кеч паренгым шынде, ыштырат, мыжерат иктак…». Тиде сÿрет Миклайын чонжым пудыратен, шонаш таратен. Тылеч вара тудо йöршын вес ен лийын, вашталтын: «ынде тудым огытат пале: ÿпшым, пондашыжым чаткан гына шерын шынден, лавыражым нÿжен налынат, пылышыже тул гай йошкарген». Комсомолец-влак деч посна Миклаят кч улмыжым вашке умылен ок шукто ыле.<br />

Революций, Совет власть, колхоз огыт лий гын, '''«Мо лиеш ыле?»''' ойлымашыштыже И.Ломберский йодышым пуа. Тиде ойлымашын тÿн геройжо, Онтон, илышын чыла кочыжым пала – войнат, озанлык шолдыргымат тудын вачыжым пызырат. Онтонын ожнысо илышыжым кызытсе дене танастарашат огеш лий. Школышкат изишак веле коштын шуктен, вара поян пролан чодыраште ачаж ден коктын тупыштым пÿгыртеныт. Тышынк ачаже йол деч посна кодын. Онтон нимогай пайремым пален огыл, эре пашам ыштен: веет ешым пукшаш кÿлын. Герман сарыште тазалыкшым лунчыртыш. Колхозышкат эн ончыч возалте. Тыштат тыршымым чарнен огыл. Сай пашажлан пöлекымат кучыктеныт: «Шошо агаште стахановецла ыштымыжлан район гыч телефонным пöлеклышт».<br />