Пенгитов, Николай Тихонович
Николай Тихонович Пенгитов (1914 ӱярня 28, Россий империй, Ильна губерний, Вӱрзым кундем, Крешын Руй ял — 3 шыжа 1994) — марий йылмызе, шанчызе, туныктышо, филологий шанче кандидат (1951), профессор (1962), РСФСР-ысе шанчын сулло пашаеҥже (1974), Марий АССР-ысе шанчын да техникын сулло пашаеҥже (1956), Финн-угор ушемын йотэлысе йыжъеҥже.
| Николай Тихонович Пенгитов | |
|---|---|
| Шочын: | 1914 ий 28 ӱярня (110 ий) |
| Шочмо вер: | Россий империй, Ильна губерний, Вӱрзым кундем, Крешын Руй ял |
| Колен: | 1994 ий 3 шыжа |
| Колымо вер: | |
| Эл: |
 Россий империй  Совет Ушем Россий |
| Шанче алан: | йылмызе |
| Паша вер: | Марий кугыжаныш университет |
| Шанче степень: | филологий шанче кандидат |
| Шанче чап лӱм: | профессор |
| Альма-матер: | |
| Чап пӧлек да премий |
   Марий АССР Президиум Верховный Советын Чапкагазше (1974), СССР Туныктыш министерствын Чапкагазше (1981) |
| Кышкар:Аҥа/Викицитатник | |
Илыш корныжо
тӧрлаташНиколай Тихонович 1914 ий ӱярня тылзын 28-ше кечынже Россий империй Ильна губерний Вӱрзым кундем Крешын Руй (кызыт Марий Эл, У Торъял кундем, Крешын Руй) лӱман марий ялеш йорло кресаньык ешеш шочын.
Изинекак паша пӱжвӱдын кочыжым пален налын. Кӱтӱчылан коштын, моло неле пашам шуктен. Сандене тунемашат лу ияш веле каен кертын. Школышто рвезе сайын тунемын, мом-гынат эре ум пален налаш тыршен. Тидлан пӱсӧ ушыжо веле огыл, тыгак ала-куш мӱндыр верыш чарныде ужшо шӱмжат кумылаҥден. Ум пален налашак шонен, рвезе, куд классым тунем пытарымек, 1929 ийыште Яраҥ оласе педтехникумыш пурен. Тыштат тудо ончыл тунемше-влак коклаште лийын: уло шӱмчонжым пыштен, мер пашам ыштен, тӱшка озанлыкым чумыраш полшен, ял калык коклашке агитбригада дене лектын коштеден. Техникумым пытарымекыже 1932 ийыште Марий пединститутыш пурен — шочмо йылмым тунемаш тӱҥалын. Тыште тудын усталыкше тӱрыснек почылтын. Институтышто тунеммыж пагытыште шымлыме пашалан шӱмаҥын. 1934 ийыште Наукым шымлыше марий институтын йылме экспедицийже дене пырля Марий кундем мучко коштын савырнен. Вес ийын тыгай экспедиций денак эрвел марий коклаш миен коштын. Тиде кок экспедицийжымат МарНИИ-н тунамсе директоржо, кумдан палыме ученый В. А. Мухин вуйлатен.
1936 ийыште институтым пытарыме деч вара самырык еҥ Марий кундемысе тӱрлӧ школлаште руш ден шочмо йылмым туныктен. 1941 ийыште Н. Т. Пенгитовым Ленинград олаш аспирантурыш пураш ямдылалташ колтеныт. Но самырык еҥын наукыш тошкалме корныжым кугу сар кӱрлын. Тудым моло семынак армийыш налыныт. Но тазалыкше начареммылан кӧра мӧҥгӧш пӧртылтеныт. Икмыняр жап Шернур РОНО-м вуйлатен, 1943 ийыште пединститутышто ышташ тӱҥалын.
1948—1950 ийлаште Н. Т. Пенгитов аспирантурышто тунемын. Тыште В. И. Лыткинын вуйлатымыж почеш шанче пашаш пижын. 1951 ийыште «Марий йылмысе причастий» темылан возымо диссертацийым арален да йылме дене марий кокла гыч ик эн ончыч наука кандитат лӱмым налын. Тыге Н. Т. Пенгитов наукын кумда корнышкыжо лектын.
Самырык ученыйын первый пашаже 1948 ийыште лектын. Тудо «К вопросу о звуковом составе современного марийского языка» маналтын. Тыште шымлышын усталыкше рашак палдырнен. Ты паша але мартеат ик эн келгылан шотлалтеш.
Аспирантура деч вара Николай Тихонович адак шочмо институтышкыжо толын. Тыште икмыняр ий ыштымек, 1956 ийыште тудым МарНИИ-ш директорлан колтеныт. Тыште тудо 1960 ий марте ыштен, вара адак пединститутыш кафедрым вуйлаташ пӧртылын.
Н. Т. Пенгитов — кумдан палыме йылмызе. Тудо ятыр научный пашам возен. Эн кугужо нунын кокла гыч «Сопоставительная грамматика русского и марийского языков». Кажныштыже шочмо йылмынан ойыртемжым келгын лончылен ончыктен. Ученыйын «шанче ӱстембалже» моткоч кумда. Марий йылмын могай сӧрем верже уло гын, очыни, иктат Николай Тихонович деч посна курал-тырмалалтын огыл. Фонетика, морфологий, синтаксис, лексика, диалектологий, орфографий — чылаштыжат Н. Т. Пенгитов шке рашлаш тыршен. Шанче пашаштыже литература йылмым шымлымаш кумда верым налын. А школлан программа, учебник-влак? Тидат, тудат Николай Тихонович деч посна лийын огыл. 1960—1961 ийлаште марий йылме дене шуко томан научный грамматика лектын. Тудым ямдылымаште Н. Т. Пенгитовын суапле пашаже поснак палдырнен. Чыла тидым шотыш налын, 1962 ийыште тудлан профессор лӱмым пуеныт. Ты лӱмым тудо марий йылмызе кокла гыч нигӧ деч ончыч налын.
Тылеч посна тудо йолташыж ден ученикше-влаклан редактироватлыме, рецензироватлыме да оппонироватлыме пашаште вуйым шупшде эреак полшен шоген. Йӧсӧ годым ныжылге шомакым муын, кӱлеш годым шылтален налашат аптыранен огыл. Тыште тудын самырык-влак деке эреак поро кумылан лиймыжым поснак палемдыде ок лий. Кеч-мом туддек йодын миеныт гынат, нигунамат кидым лупшен огыл.
Марий йылмызе-влак шке коклаштышт Н. Т. Пенгитовым мыскара йӧре «ачаже» манын колтеныт. Ныжылге чон дене каласыме тиде кумылан мут профессорлан чынжымак келшен толеш. Республикыштына мыняр йылмызе уло гын, чыланат, манаш лиеш, тудын уш-акыл ден алал кумылжо вошт эртеныт. Профессор Пенгитов чумыр йылме школым поген. Тудын вуйлатымыж почеш 7 еҥ наука кандидат лӱмым налын, а 20 утла ученикше шанче корныш вес вере шогалын. Тудын ямдылыме аспирантше-влак моло коклаште поснак ойыртемалтыт. Профессор Н. Т. Пенгитов туныктен моштен, айдеме кумылым савырен кертын; лекцийже кеч-кунамат оҥайлыкше дене ойыртемалтын, шонаш таратен, шымлымаш пашаш кумылаҥден.
Н. Т. Пенгитов ик гана веле огыл оласе Советын депутатшылан сайлалтын, партий Йошкар-Ола горком член да партий обком членыш кандидат, институтысо партбюро член лийын. Николай Тихонович СССР Наука академий пелен Тунямбалсе финно-угор комитетын членже, Финляндийысе Финно-угор обществын вес элысе членже лийын.
Профессор Пенгитовын кугу научный ден педагогический пашажым партий ден правительство кӱкшын акленыт. Трудовой Йошкар Знамя орден, икмыняр медаль дене наградитлалтын. Тудо Марий АССР-ысе наука ден техникын сулло пашаеҥже. Николай Тихоновичын лӱмжым вес элласе ученый-влакат палат.
Наукышто у шӱлыш
тӧрлаташ1950 ийыште совет языкознанийыште кугу ӱчашымаш эртаралтын. Тиддеч вара мемнан элыште улшо чыла йылме денак наука шке семынже вияҥаш, вораҥаш тӱҥалын. Марий языкознанийыште тиде пашам виктарен колташ профессор Н. Т. Пенгитов кугу вийым пыштен.
Н. Т. Пенгитов марий йылме шымлыме наукалан у шӱлышым пуэн. Эн ончычак тудо кадрым ямдылыме пашам виктарен колташ тыршен: утларак тале ученик-влакшым наука корныш луктаж пижын. Тудо шкеже 1951 ийыштак «Марий йылмыште причастий» вуймутан диссертацийым пеш сайын арален да филологий наука кандидат ученый степеньым налын. Тудын почеш лу утла ученикше филологический але педагогический наука кандидат лийын лектын.
Марий йылмым научно шымлыме шотышто Н. Т. Пенгитовын рольжо поснак кугу, тиде шотышто марий йылмызе кокла гыч тудо кокымшо этапым почын, у шӱлышлан келыштарен полшен. Тудын эше аспирантурыш пурымыж деч ончычак возымо ик эн сай пашажлан «К вопросу о звуковом составе марийского языка» статьяжым шотлыман. Йӱк составым да системым рашемдыме шотышто тиде статья марте марий языкознанийыште раш умылтарымаш лийын огыл, наукышто тиде шотышто эн ончыч Н. Т. Пенгитов чын, кызытсе семын ончыктен пуэн.
Н. Т. Пенгитов шымлыме пашам лым лийде шуктен толын, марий йылмым тӱрлӧ могыр гычат лончылен. Фонетика деч посна морфологий, синтаксис, диалектологий денат тудын шагал огыл пашаже савыкталт лектын, чылаже 80 утла научный пашаже уло. Нунын коклаште шуко кӱлешан да оҥай монографий, учебник, статья-влак улыт. Тӱрлӧ сборниклаште лекше икмыняр эн сай статьяже-влакым ончыкташ лиеш: «О падежах в марийском языке», «Причастия в марийском языке», «Некоторые вопросы грамматики в марийском языке», «О некоторых особенностях наречий в марийском языке», «Порядок слов в предложениях в марийском языке» да молат. 1958 ийыште посна книга дене лекше «Сопоставительная грамматика русского и марийского языков» книгажым Марий кундемыште гына огыл, мемнан элын тӱрлӧ республикылаштыже да тыгак моло элыштат кумдан палат.
1960 ий марте марий йылме дене научный грамматика лийын огыл. Ме тиде шотышто моло национальный республика почеш кодын улына ыле. Марий йылмызе-влакым тӱҥ шотышто ямдылен шуктымеке, Николай Тихонович нунын ончылан научный грамматикым возаш кугу задачым шынден да шкежат тудым шукташ уло кумылын пижын. Тиде неле да пеш ответственный паша кӱчык жапыште ыштен шукталте. Кызыт марий калыкын ныл томан научный грамматикыже уло. Мутат уке, научный грамматикым ямдылен, савыктен лукмаште Николай Тихоновичын надырже кугу.
Профессор Пенгитов научный доклад дене эреак выступатлен, кушто гына тудо лийын огыл! Шарнат тудым кызытат Петрозаводскышто, Санкт-Петербургышто, Москваште, Сыктывкарыште, Ижевскыште, Уфаште, Кишиневышто, Саранскыште, Алма-Аташте, Озаҥыште да моло вереат. Тӱнямбал финно-угроведческий конгресслаштат шуко гана докладым ыштен. Тудын ямдылыме ятыр программыже, учебникше-влак чылалан палыме улыт.
У Торъял районысо Крешын Руй ялысе нужна кресаньык ешеш шочшо Н. Т. Пенгитовын ачаж ден аваже лудын-возен моштен огытыл, а тудо шкеже, ончычсо кӱтӱчӧ, шымлыме да туныктымо пашаште кугу сеҥымашке шумыжлан 1962 ийыште профессор лӱмым налын. Тӱрлӧ йыжыҥан, тӱрлӧ савыртышан илыш-корно шеҥгелан кодын. Тудым эре кӱшкӧ да кӱшкӧ кӱзыктышӧ тошкалтыш дене таҥастараш лиеш. Ялысе школын туныктышыжо, Марий Турек кыдалаш школын завучшо, Марий Пыламарий педучилищыште руш йылме ден литературым туныктышо, Кугу Отечественный сар ийлаште — Йошкар Армийын салтакше, аспирант, Марий научно шымлыше институт директор, Н. К. Крупская лӱмеш Марий государственный педагогический институтын кафедра вуйлатышыже, профессор — тыгай улыт илыш-корнысо кӱкшака вер-влак.
Н. Т. Пенгитовын фольклорист семын тыршымыже
тӧрлаташНиколай Тихонович Пенгитовын ачаж ден аваже тошто йӱлам кучен иленыт. Ожнысо пайрем годым суртышто лыжга семан шочмо мурат шергылтын, ик жаплан ойгым мондыктен. Ялысе пошкудыжо-влакат ожнысо мурылан шӱман лийыныт, умыр кеҥеж кастене гармонь, шӱвыр йӱк тымык южым авалтен, мӱндыркӧ оҥайын шергылтын. Ончыклык шымлызе телым шинчаш коштшо ӱдыр-влак дечат ятыр у мурым колын. Тошто пайрем, сӱан мурат чонышкыжо шыҥен. Индеш меҥге коклаште верланыше У Торъял селаште рушарня еда пазар эртаралтын, гармонь семат, мурат йоҥген, рвезын кумылжым савырен.
Яранск педагогический техникумышто тунеммыж годым Кикнур, Пижанка, Тоншай да моло кундемысе ӱдыр, рвезе-влакын мурыштын ойыртемыштым пален налын. Кумлымшо ийлаштак Киров, Угарман марий-влак мурымышт годым ятыр руш мутым кучылтыныт, чӱчкыдын руш мурымат шергылтареныт. Тиде кундемласе икмыняр мурым Н. Т. Пенгитов возенат налын. «Нуным кӱлеш семын переген, арален моштен омыл», — манеш ыле учёный.
Марий педагогический институтышто тунеммыж годым Николай Тихоновичлан олык, курык, эрвел марий муро поянлык дене утларак йӧн лектын.
Марий Турек кыдалаш школышто палыме лиеш, Марий Пыламарий педтехникумышто пашам ыштымыж годым ойыртемалтше, шке шотан муро влакым колын. Тыге тӱрлӧ кундемысе мурым палыше Н. Т. Пенгитовлан 1951 ийыште В. Ф. Коукальын ямдылыме «Марий калык муро» сборникын редакторжо лияш йӧн лектын. Кажне мурын йылме ойыртемжым, шкешотан улмыжым да сылнылыкшым арален кодаш тыршеныт.
Кудлымшо ийла тӱҥалтыште Николай Тихонович тӱрлӧ паша кокла гычак такмакым чумыраш пижын. Тудо Марий педагогический институтышто тунемше шуко самырык еҥ дене кылым кучен, тӱрлӧ такмакым погаш кумылаҥден. Лудышмуро поянлык гыч эн келшымыжым 1964 ийыште савыкталт лекше посна сборникыш ойырен пуртен. Тиде книган куатше, кӱлешлыкше тачат йомын огыл, вет тӱрлӧ кундемысе ятыр оҥай такмакым савыктыме. Нунын шкешотан улмыштым, сылнылык ойыртемыштым лончылаш сай йӧн лийын. Ялысе мурызо-влак сборникым кумдан кучылташ тӱҥалыныт.
Н. Т. Пенгитов поэт С. В. Николаев дене пырля такмак-влак сборниклан ончыл мутым возен, ятыр иктешлыше оҥай шомакым каласен. Кужу муро ден такмак кокласе ойыртемым рашемдаш тыршыме. Чын палемдыме: кужу мурын шке, тудлан гына келшыше семже уло. Муро шомак ден сем икте-весышт дене ойыраш лидымын кылдалт шогат, нуным посна ончаш огеш лий. Такмакын посна семже уке, тудо тӱрлӧ сем почеш муралтеш. Кӱчык такмакым рвезе калыкын шӱм-чон поянлыкше семын ончымо. Н. Т. Пенгитов ден С. В. Николаев айдемын илышыже пӱрымашыже нерген шонкалымашан такмак аршашым ончыктеныт. Чынак, тыгай такмак-влак пытартыш жапыште поснак вияҥын толыт, нуно келге лирика шӱлыш дене шыҥдаралтыныт. Ончылмутын авторышт такмакын жанрышт шотыштат ойым луктыныт, тӱҥ шотышто тема шот дене веле шеледеныт, чын жанр ойыртем але ончыкталтын огыл.
Николай Тихонович калык поэзийым сай пален. Тудо Научно шымлыше марий институтым вуйлатымыж годым А. Р. Сидушкинан ямдылыме «Кырык мары халык мырывлӓ» (1958) сборникым лукташ полшен, ятыр ой-каҥашым пуэн. Н. Т. Пенгитов редактор семын кажне шомакын ойыртемжым арален кодаш тыршен. Тиде кӱлешан, суапле паша икмыняр жап гыч тӱрыснек шукталтын. Кумылым савырыше шергакан муро аршаш калык деке угыч пӧртылын, шочмо устный поэзийынам палынак пойдарен.
Николай Тихонович марий такмак-влак да нунын жанрышт, сылнылыкышт нерген рушла посна шымлыме пашам возен, савыктен гына шуктен огыл.
Чапым налше ученый самырык шымлызе-влаклан поро ача гай полшен шоген, кӱлеш жапыште поро кидшым шуялтен. Филологий наука кандидат, Н. К. Крупская лумеш Марий педагогический институтын доцентше Н. И. Куторов «Марийское стихосложение» лӱман шымлыме пашажым посна книга дене савыктен луктын. Н. Т. Пенгитов тӱҥ редактор семын самырык шымлышылан кугу полышым пуен. «Йӱла дене кылдалтдыме муро-влак нерген диссертаций шотан шымлымашым возымо годым мыят Николай Тихоновичын поро кумылжым эреак шижын шогенам» — манын И.С.Иванов.
Николай Тихонович Пенгитов марий калык мурылан шӱман лийын, шергаган шӱм поянлык семын аклен.
Тÿҥ пашаже-влак
тӧрлаташСтатья, доклад материал, рецензий-влак
тӧрлаташ- Тюркизмы в марийском языке // Проблемы тюркологии и история русского востоковедения. — Казань, 1930. — С. 53—54.
- Некоторые особенности наречий в марийском языке // Труды Марийского пединститута. Т. V. — Йошкар-Ола, 1946. — С. 69-82.
- Кызытсе марий литературный йылме нерген // Марий альманах. — Йошкар-Ола, 1948. —№ Г —С. 124—147.
- К вопросу о звуковом составе современного марийского языка // Ученые записки МарНИИ. — Йошкар-Ола, 1948. - Т. 1. — Вып. 1. - С. 55—81.
- К вопросу о построении сопоставительной грамматики русского и марийского языков // Тезисы докладов научной сессии молодых ученых, посвященной памяти Н. Я. Марра. - М.; Л., 1949. — С. 8—9.
- Лудшаш книга: учебник-хрестоматия по родной литературе для V класса. - Йошкар-Ола, 1949.
- Фонетика // Марий йылме грамматика. Фонетика ден морфологий. V—VI класслан. — Йошкар-Ола, изд. 1-е 1949, изд. 2-е 1951, изд. 3-е 1953.
- Марий йылме да методика дене программа. — Йошкар-Ола, 1951.
- Некоторые нерешенные вопросы грамматики марийского языка // Тезисы докладов научной сессии МарНИИ по вопросам развития марийского литературного языка. - Йошкар-Ола, 1953. - С. 14—15.
- Марийский язык // БСЭ. Т. XXVI. — М., 1954.
- Марий литературный йылме нерген Н Ончыко. — Йошкар-Ола, 1954. — №3. —С. 83-92.
- О падежах в марийском языке // Тезисы докладов на совещании по вопросам финно-угорского языкознания. — М., 1954. — С. 13—15.
- Марий йылме учебник. Кокымшо ужаш. Синтаксис. 6—7 класслан. — Йошкар-Ола, 1958. — 115 с.; 1960. — 114 с.; 1962. — 115 с.; 1964. — 116 с.; 1966. — 116 с.; 1968. — 116 с.; 1970. — 116 с.; Изд-е 1-е, испр, 1973. — 142 с.; Изд-е 2-е, испр., 1975. — 143 с.; Изд-е 3-е, испр., 1977. — 128 с.; Изд-е 4-е, испр., 1982.— 152 с.
- Первый марий грамматика // Ончыко. — 1955. — № 6. — С. 93—94.
- Некоторые вопросы грамматики марийского языка // Труды МарНИИ. — Йошкар-Ола, 1955. —Вып. VII.-С. 81-96.
- Причастия в марийском языке // Ученые записки МГПИ им. Н. К. Крупской. - Йошкар-Ола, 1955. — Т. IX.— С. 116—132.
- О падежах в марийском языке // Труды МарНИИ. — Йошкар-Ола, 1956. —Вып. IX. —С. 37—57.
- Предложенийыште ойыралт шогышо член-влакым тунеммаш: сборник статей по методике преподавания марийского языка. — Йошкар-Ола, 1956.
- Формы числа имен и особенности их употребления в марийском языке // Труды МарНИИ. — Йошкар-Ола, 1957. — Вып. Х. — С. 77—89.
- Особенности употребления глагольного составного сказуемого в русском и марийском языках // Ученые записки МГПИ им. Н. К. Крупской. — Йошкар-Ола, 1958. —Т. ХУГ —С. 104-109.
- Сопоставительная грамматика русского и марийского языков. Ч. 1. Введение. Фонетика. Морфология. — Йошкар-Ола, 1958. — 175 с.
- Валериан Михайлович Васильев (К 75-летию со дня рождения) // Труды МарНИИ. — Йошкар-Ола, 1958. — Вып. XII. — С. 173—176.
- Состояние и задачи марийского языкознания // Труды МарНИИ. — Йошкар-Ола, 1960. — Вып. ХШ. — С. 3—12.
- Итоги диалектологической экспедиции МарНИИ 1957 года // Труды МарНИИ. —Йошкар-Ола, 1960.— Вып. XIII.-С. 177—178.
- К вопросу о счетных бирках у марийцев // Труды МарНИИ. — Йошкар-Ола, 1959. —Вып. XIV. —С. 151—155.
- Введение // Современный марийский язык. Фонетика. — Йошкар-Ола, 1960.-С. 4—31.
- Кандашияш школын V—VIII класслан марий йылме дене программа. — Йошкар-Ола, 1960.
- К истории гласных а и ӹ в горном наречии марийского языка // Тезисы докладов Всесоюзного совещания по вопросам финно-угорской филологии. — Петрозаводск, 1961. — С. 70—72.
- Порядок слов в простом распространенном предложении // Труды МарНИИ. — Йошкар-Ола, 1961. — Вып. XV. — С. 113—124.
- О современном состоянии и путях развития младописьменных языков финно-угорских народов // Тезисы докладов Всесоюзной конференции. — Алма-Ата, 1962. — С. 69—71.
- Имя существительное // Современный марийский язык. Морфология. — Йошкар-Ола, 1961. — С. 29—72.
- Причастие // Современный марийский язык. Морфология. — Йошкар- Ола, 1961. г-С. 243—250.
- Марий йылме. Грамматика ден правописаний. Тӱҥалтыш школым 4-ше классшылан лукмо учебник. — Йошкар-Ола, 1962. — 75 с. (Соавт. Г ригорьев Я. Г., Гордеев Ф. И.).
- Пути развития марийского литературного языка // Вопросы марийского языкознания. Вып. 1. — Йошкар-Ола, 1964. — С. 3—16.
- Марий такмак-влак. — Йошкар-Ола, 1964. — 100 с.
- Особенности словосочетаний в русском и марийском языках // Вопросы теории и методики изучения русского языка. — Йошкар-Ола, 1964. —Вып. ГИ. —С. 3—9.
- Тюркизмы в марийском языке // Проблемы тюркологии и истории востоковедения. — Казань, 1964. —С. 126—134.
- Развитие марийского языкознания за годы Советской власти // Вопросы марийского языкознания. — Йошкар-Ола, 1968. — Вып. II. — С. 3—9.
- Состояние марийского правописания и задачи его унификации // Вопросы марийского языкознания. — Йошкар-Ола, 1968. — Вып. II. — С. 43—53.
- Названия улиц города Йошкар-Олы // Вопросы марийского языкознания. — Йошкар-Ола, 1968. — Вып. II. — С. 135—137.
- Марий йылме программа. I—IV класслан. — Йошкар-Ола, 1968. — 42 с. (Соавт. Сапаев В. Ф.).
- Марий йылме дене программа кыдалаш да кандашияш школым V—УШ классыштлан. — Йошкар-Ола, 1968. — 19 с.
- Марий йылме программа. I—III класслан. — Йошкар-Ола, 1969. — 39 с. (В соавт.).
- Марий йылме программа. IV—VIII класслан. — Йошкар-Ола, 1968. — 21 с. (В соавт.).
- Марий йылме учебник. Икымше ужаш. Фонетика ден морфологий. Кыдалаш школын V—VI классыштлан. — Йошкар-Ола, 1969. — 155 с. (Соавт. Апакаев П. А., Градобаев К. В., Иванова Е. М.).
- Марий йылме программа. I—Ш класслан. — Йошкар-Ола, 1971. —42 с. (В соавт.).
- Марий йылме программа. IV—УШ класслан. — Йошкар-Ола, 1971. — 20 с. (В соавт.).
- Марий орфографий мутер. — Йошкар-Ола, 1972. — 197 с. (Соавт.: Галкин И. С., Учаев З. В.).
- Связь слов в предложений П Вопросы советского финноугроведения. Языкознание: тезисы докладов и сообщений XV конференции по финноугроведению. — Петрозаводск, 1974. — С. 121-123.
Газет публикацийже-влак
тӧрлаташ- Марий литературный йылме нерген П Марий коммуна. — 1946. — 7 август.
- Путаная статья (О статье П. Кисельникова «Некоторые замечания о грамматическом строе марийского языка») // Марийская правда. — 1951. — 17 августа.
- За дальнейший подъем марийского языкознания // Марийская правда. — 1952. — 11 марта.
- Марий йылме нерген П Марий коммуна. — 1952. — 28 ноябрь.
- Некоторые нерешенные вопросы грамматики марийского языка // Марийская правда. — 1953. —23 ноября.
- «Шамыч» але «влак» // Марий коммуна. — 1953. —24 ноябрь.
- Угро-финский йылме-шамычым шымлыме шотышто научный совещаний // Марий коммуна. — 1954. — 28 март.
- Марий йылме урокышто учебникым кучылтмаш // Марий коммуна. - 1954. — 25 декабрь.
- Марий орфографический словарь нерген // Марий коммуна. — 1955. — 12 июль.
- Марла возымашым уэмдышаш верч // Марий коммуна. — 1963. — 14 март.
- Марий йылмын историйжым чын ончыктышо книга // Марий коммуна. — 1964. — 16 май.
- Лӱм мутым чын возымо нерген Н Марий коммуна. — 1966. — 4 февраль.
- Плод научных поисков (о докторской диссертаций Л. П. Грузова) // Марийская правда. - 1967. — 28 апреля.
- Кумшо вашлиймаш П Марий коммуна. — 1970. — 18 сентябрь.
Шанчызе нерген литератур
тӧрлаташ- Москвина К. Человек, педагог, ученый // Марийская правда. – 1960. – 10 сентябрь.
- Чемеков Г. Марий профессор // Марий коммуна. – 1962. – 25 март.
- Галкин И.С. Ученый, педагог, общественный деятель // Марийская правда. – 1964. – 27 марта.
- Гордеев Ф. И. Профессор Н.Т.Пенгитовлан 50 ий // Ончыко. – 1964. - №2. – с.50-51.
- Грузов Л.П. Марий коммуна. – 1964. – 28 март.
- Учаев З.В. Порсын кумыл. Наукын ачаже // Марий коммуна. – 1968. – 10 октябрь.
- Мадар И. Уста педагог, профессор // Ончыко. – 1974. – №1. – с. 111-112.
- Грузов Л.П. Наукылан пӧлеклыме илыш. Профессор Н.Т. Пенгитовлан – 60 ий // Марий коммуна. – 1974. – 28 март.
- Грузов Л. Жизнь в науке. Штрихи к творческому портрету // Марийская правда. – 1974. – 28 марта.
- Галкин И.С. Юбилей Николая Тихоновича Пенгитова // СФУ. – 1974 –№2. – с. 145-147.
- Грузов Л. Профессор Н.Т. Пенгитов // Вопросы марийского языка. – Йошкар-Ола, 1975. – с. 5-12
- Пенгитов Н. Илышем гыч // Ямде лий. – 1984. – 24 март, 14 апрель, 5 май, 19 май.
- Тимофеева В. Йылмызе-влакын ачашт // Ямде лий. – 1984. 24 март.
- Лаврентьев Г. Служение науке и школе // Марийская правда. – 1984. – 28 марта.
- Лаврентьев Г.И. Семидесятилетие Н.Т.Пенгитова // СФУ. – 1984. – №3. – с. 207-208.
- Галкин И., Грузов Л., Куклин А. Памяти Николая Тихоновича Пенгитова // Финно-угроведение. – 1994. – №2. – с. 136-139.
- Актуальные проблемы Межкультурных и межъязыковых контактов: Материалы научно-практической конференции, посвященной 90-летию со дня рождения профессора Н.Т. Пенгитова. – Йошкар-Ола, 2004. – с. 4-26.
- Марийские лингвисты: биобиблиогр. сборник / Мар. гос. ун-т; сост. И.Г. Иванов, В.Н. Васильев, В.Н. Максимов. Изд. 3-е, испр. и доп. Йошкар-Ола, 2016. C. 395-401
Чап
тӧрлаташ
«1941-1945 ийласе Кугу Ачамланде сарыште чапле пашалан» медаль (1946).- Филологий шанче кандидат (1951).
- Марий АССР-ысе шанчын да техникын сулло пашаеҥже (1956).
- «РСФСР калык туныктымашын отличникше» оҥ тамга (1957).
Паша Йошкар Тисте орден (1961).- Профессор (1962).
РСФСР-ысе шанчын сулло пашаеҥже (1974).- Марий АССР Президиум Верховный Советын Чапкагазше (1974).
- СССР Туныктыш министерствын Чапкагазше (1981).
- Финн-угор ушемын йотэлысе йыжъеҥже (Хельсинки).
