Финляндий
Финляндий, официал лӱм Финляндий Республик (финнла Suomi, Suomen tasavalta, шведла Finland, Republiken Finland) — Европысо эл. Скандинавийыште, йӱдвел Европышто верланеш. Касвелыште Швеций дене йыгыре улеш, йӱдвелыште Норвегий дене, эрвелыште - Россий дене. Эстоний кечывалвелыште, Финн пролив гоч верланеш. Рӱдолаже да эн кугу олаже - Хельсинки.
| |||||
| |||||
| Эрыкан лиймаш | 6 чатлама, 1917 | ||||
| Кугыжаныш йылме Регион йылме |
финн, швед саам, чыган | ||||
| Рӱдола | Хельсинки | ||||
| Виктем йӧн | республик | ||||
| Президент | Александр Стубб | ||||
| Премьер-министр | Петтери Орпо | ||||
| Кумдык вӱд ӱмбал % |
64-ше тӱняште 338 440,83 км² 10,0 | ||||
| Калык чот чаклык |
115-ше тӱняште 5 495 830 (2016) 18.1 еҥ/км² | ||||
| Валюта | евро (EUR) | ||||
| ЭЧЙ ЭЧЙ/еҥ |
52-шо тӱняште 163 млрд. $ (2005) 9-ше тӱняште
| ||||
| Интернет-домен | .fi, .ax (+.eu) | ||||
| Телефон-код | +358 | ||||
| Шагат ӱштӧ кеҥежым |
UTC +2 UTC +3 | ||||
5.4 наме амион еҥ Финляндийыште илат, шукышт кечывалвелысе кундемлаште илат. Финляндий - кандашымше эн кугу эл Европыште, да икымше калгата илыме эл Европо Ушемыште. Финляндий - парламент республик улеш, тӱҥ правительстве Хельсинкыште верланен, 336 верысе парламент-влак улыт. Ик амион наре еҥ Кугу Хельсинки мландыште (Хельсинкым, Эспоо, Кауниайнен да Вантаа уштара) илат, тыште ик кумшо ЭЧЙ ышталтеш. Вес кугу олала: Тампере, Турку, Оулу.
1809 ий марте Швецийын ужашыже лийын, вара Россий Империйыште шкевуя княжество лийын. 1917 ийыште Россий гыч эрыкым налын. Вара элкӧргӧ сар лийын, Совет Ушем да Фашист Немыч Эл ваштареш сар. Йӱштӧ сар годым нейтралитет лийын. 1955 ийыште Ушымо Калыклык-влакыш ушнен, 1969 ийыште OECD-шке, 1995 ийыште Европо Ушемыш да евроӱштышыш.
|
Финляндий Викиклатыште? |
|---|
Сарзе вий
тӧрлаташФинляндий гыч шогышо вий кадрым служащий обороно (8,7 тӱж профессионал), тыгак призывник-срочник (12 тӱжем наре январь июль ӱжӧ да рекрут, ӱдырамаш-влак 250-300 чӱкташ). Подчинятлаш вий структурын аралалтше чыла танле тын, тудо, шке черетыштыже, республикын президентше подотчетный. 1 август гыч 2014 ий финляндий гыч толшо командоватлыше генерал-лейтенант Омытам Линдберг. Евро 3 млрд бюджетше финляндийын аралалтше ий вий шагалрак лиеш. 2014 ий 31 вооруженный вийын должностьышто генерал шотлен, 2015 ий гыч тудын деке, чумыр персонал дене кылым иземда, 28 кодеш.
Кокымшо тӱнямбал сар деч вара финляндийыште статус стабильно внеблоковый кучен. Финляндийыште йылме нерген йодыш жапын-жапын тарванен пурла вийыш пура. 2022 йылмын ончыкылыкшо нерген шонкалаш тӱҥална ий семлызе российын составышкыже пурымо деч вара украин элым вуйлатыше шаярышна. Сар жапыште шуко эл дене пырля паша программе шукталташ, блокыш пурышо НАТО[1].
5,5 миллион утла еҥ изиш тыге калык чыла гаяк эл, финляндий вооружённый вийын тӱҥ шотышто комплектоватлымаш армийыш налыныт. 18 финляндий гыч 30 ий марте чыла пӧръеҥ кӱвар граждан, йӧршын шотыш, налалтыт але сарыште подлежащий, але иктаж службым. 12 куд тылзе службым жап деч ончыч возымо (але-граждан службо). Пытартыш ийлаште тыге авалтен капланат маншаш шижалтеш отказник (2011 — 21, 2012 — 41 еҥ), але-могай вашталтыш але мӧҥгысӧ арест граждан-влакым военный службо терген. Йылме армийыште огыл илаш ӱжеш. 1995 ий гыч шке кумылын армийыш служитлаш ӱдырамаш шотеш керт. 2014 ий ~жаплан салтак службыжо тӱжем 4 лугыч ышташ (нунын психический да 3 тӱжем гыч кӧра шолдырген поведенческий — депрессий, шыгыремдымым, адаптаций дене йӧсылык, наркотический да алкоголя йымалне лияш). У призывник ыштыман, военнослужащий-влаклан правам аралыше-срочник.
Йӱштӧ сар годым финляндийыште военный действийым жаплан резервист 490 тӱж марте мобилизоватлаш кертыда, но бюджетыште тидлан марте 350 тӱжем сарзыже дене кылым иземда чот тиде жап шагалемыт. Ийгот мобилизоватлымаш — 60 ий.
Финляндийыште аралалтеш армийын вооруженный вийын финляндийысе (фин. Suomen maavoimat, швед. Finländska armén), Финляндийысе флот (фин. Suomen merivoimat, швед. Finländska marinen), Финляндийысе юж отряд (фин. Suomen ilmavoimat, швед. Finländska flygvapnet). Кӧргӧ паша министерстве подчиненийышкыже пурен финляндий чекыште аралат, а кӱлеш годым вооруженный вийын пурталт кертеш.
Тиде жапыште окса лиймаш иземеш, личный составын чотшо (10 почеш кадрым туртыктымо 2008-2012 ий деч шуко %[180]) Финляндийыште да гарнизонышто Вий обороно[186]. Кок арня жапыште тыште службым призыв почеш аныклаш шонен шагалемшаш, тыгак военный кадрым лукмо йӧн лиеш гын, офицер лийын состав, эр нигунамат ок темлалт.
.png){kind=small}
